Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những chính sách trọng điểm nhằm phát triển toàn diện kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường tại các vùng nông thôn Việt Nam. Tại huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình, với dân số khoảng 91.495 người năm 2020 và diện tích đất tự nhiên hơn 119.000 ha, chương trình xây dựng NTM được xác định là nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn 2018-2020. Tuy nhiên, nguồn ngân sách nhà nước còn hạn chế, do đó việc huy động sự tham gia và nguồn lực từ người dân đóng vai trò then chốt để đảm bảo thành công và bền vững của chương trình.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM tại huyện Quảng Ninh, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường huy động nguồn lực cộng đồng trong giai đoạn tiếp theo đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các xã trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2018-2020, với dữ liệu sơ cấp thu thập năm 2021 từ 150 hộ dân đại diện tại ba xã tiêu biểu: Xuân Ninh, Hiền Ninh và Võ Ninh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực xã hội, góp phần cải thiện cơ sở hạ tầng, phát triển kinh tế và nâng cao đời sống người dân nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về phát triển cộng đồng và quản lý kinh tế nông thôn, trong đó nhấn mạnh vai trò của sự tham gia của người dân trong quá trình phát triển bền vững. Theo Cohen và Uphoff (1977), sự tham gia bao gồm việc người dân can dự vào quyết định, thực hiện và đánh giá các chương trình phát triển. Paul (1987) cũng khẳng định sự tham gia là tiến trình chủ động nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và tăng trưởng cá nhân.

Mô hình xây dựng NTM được hiểu là quá trình phát triển toàn diện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và môi trường nông thôn, với người dân là chủ thể chính, nhà nước đóng vai trò định hướng và hỗ trợ. Các khái niệm chính bao gồm: nguồn lực người dân (tiền bạc, công lao động, hiện vật, ý kiến), mức độ tham gia (từ không tham gia đến tham gia thực sự), và các yếu tố ảnh hưởng như công tác tuyên truyền, năng lực cán bộ, sự ủng hộ của cộng đồng và đặc điểm kinh tế hộ gia đình.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm dữ liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý huyện Quảng Ninh và dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 150 hộ dân tại ba xã đại diện. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được áp dụng nhằm đảm bảo tính khả thi và đa dạng về độ tuổi, nghề nghiệp, trình độ học vấn của người tham gia.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để trình bày các đặc điểm dân số, mức độ tham gia và cảm nhận của người dân qua các bảng biểu, đồ thị. Phương pháp phân tích so sánh được dùng để đánh giá sự khác biệt về mức độ tham gia giữa các xã và biến động các chỉ tiêu huy động nguồn lực trong giai đoạn 2018-2020. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2021, với các bước thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu nhằm đưa ra các giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ tham gia của người dân: Khoảng 70% người dân tại ba xã khảo sát hiểu rõ về chương trình xây dựng NTM và tham gia đóng góp bằng nhiều hình thức như tiền mặt, công lao động và hiện vật. Tỷ lệ đóng góp tiền mặt bình quân đạt khoảng 1,5 triệu đồng/hộ/năm, trong khi đóng góp ngày công lao động chiếm trung bình 20 ngày công/hộ/năm.

  2. Nguồn lực huy động: Tổng nguồn lực huy động từ người dân trong giai đoạn 2018-2020 đạt khoảng 40 tỷ đồng, chiếm gần 30% tổng vốn đầu tư xây dựng NTM của huyện. Trong đó, đóng góp tiền mặt chiếm 55%, công lao động 35%, và hiện vật 10%. So với giai đoạn trước, mức huy động tăng trung bình 12% mỗi năm.

  3. Công tác tổ chức và quản lý: Các xã có sự phối hợp chặt chẽ giữa UBND, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội trong việc tuyên truyền, vận động và giám sát nguồn lực huy động. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại sự chênh lệch lớn về mức huy động giữa các xã, với xã Xuân Ninh đạt mức huy động cao nhất, gấp 1,5 lần so với xã Võ Ninh.

  4. Những hạn chế: Một số hộ dân có thu nhập thấp gặp khó khăn trong việc đóng góp tiền mặt, chủ yếu tham gia bằng công lao động. Công tác tuyên truyền chưa đồng đều, năng lực cán bộ cơ sở còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả huy động nguồn lực. Ngoài ra, nguồn đóng góp từ doanh nghiệp trong năm 2019 chỉ đạt 1.488 triệu đồng, thấp so với nhu cầu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự tham gia của người dân là yếu tố quyết định thành công của chương trình xây dựng NTM tại huyện Quảng Ninh. Mức độ hiểu biết và đồng thuận của cộng đồng ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng huy động nguồn lực. So với các địa phương lân cận như huyện Vĩnh Linh và Cam Lộ (tỉnh Quảng Trị), Quảng Ninh còn nhiều tiềm năng để nâng cao hiệu quả huy động thông qua cải thiện công tác tuyên truyền và nâng cao năng lực cán bộ.

Biểu đồ phân bố mức đóng góp theo hình thức (tiền mặt, công lao động, hiện vật) có thể minh họa rõ sự đa dạng nguồn lực huy động. Bảng so sánh mức huy động giữa các xã cũng giúp nhận diện các điểm mạnh, điểm yếu để điều chỉnh chính sách phù hợp. Việc tăng cường minh bạch, công khai trong quản lý nguồn lực sẽ nâng cao niềm tin và sự tham gia của người dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động: Sử dụng đa dạng các kênh truyền thông, tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm để nâng cao nhận thức người dân về lợi ích và trách nhiệm trong xây dựng NTM. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân hiểu biết lên trên 85% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể xã.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ cơ sở: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng vận động, quản lý nguồn lực và giám sát cộng đồng cho cán bộ xã, thôn. Mục tiêu hoàn thành đào tạo cho 100% cán bộ liên quan trong năm 2024. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện và các phòng ban chuyên môn.

  3. Đa dạng hóa hình thức huy động nguồn lực: Khuyến khích người dân đóng góp không chỉ bằng tiền mặt mà còn bằng công lao động, hiện vật phù hợp với điều kiện kinh tế từng hộ. Xây dựng các mô hình hỗ trợ người nghèo tham gia bằng công sức để tạo sự đồng thuận cao. Chủ thể thực hiện: UBND xã và các tổ chức đoàn thể.

  4. Tăng cường công khai, minh bạch và giám sát: Thiết lập hệ thống báo cáo định kỳ, công khai kết quả huy động và sử dụng nguồn lực tại các điểm sinh hoạt cộng đồng. Tăng cường vai trò giám sát của cộng đồng và các tổ chức xã hội nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Chủ thể thực hiện: Văn phòng điều phối xây dựng NTM huyện và Mặt trận Tổ quốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ cơ chế huy động nguồn lực và vai trò của người dân trong xây dựng NTM, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và chỉ đạo.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về huy động nguồn lực cộng đồng, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể địa phương: Hỗ trợ xây dựng chiến lược vận động, tuyên truyền và tổ chức thực hiện các hoạt động huy động sự tham gia của người dân.

  4. Người dân và cộng đồng nông thôn: Nâng cao nhận thức về quyền lợi và trách nhiệm trong xây dựng NTM, từ đó chủ động tham gia đóng góp và giám sát các hoạt động phát triển địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sự tham gia của người dân lại quan trọng trong xây dựng nông thôn mới?
    Sự tham gia của người dân giúp huy động nguồn lực đa dạng, nâng cao tính bền vững và hiệu quả của các công trình, đồng thời tạo sự đồng thuận và trách nhiệm cộng đồng trong phát triển nông thôn.

  2. Các hình thức huy động nguồn lực từ người dân gồm những gì?
    Bao gồm đóng góp tiền mặt, công lao động, hiện vật như hiến đất, vật liệu xây dựng, và đóng góp ý kiến trong quá trình lập kế hoạch và giám sát thực hiện.

  3. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của người dân về xây dựng nông thôn mới?
    Thông qua công tác tuyên truyền đa dạng, tổ chức các buổi hội thảo, phát huy vai trò của các tổ chức đoàn thể và cán bộ cơ sở trong việc giải thích, vận động người dân.

  4. Những khó khăn chính trong huy động nguồn lực tại huyện Quảng Ninh là gì?
    Bao gồm thu nhập thấp của người dân, năng lực cán bộ hạn chế, sự chênh lệch trong công tác tổ chức giữa các xã và nguồn đóng góp từ doanh nghiệp còn thấp.

  5. Các giải pháp nào giúp tăng cường sự tham gia của người dân?
    Tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, đa dạng hóa hình thức huy động, công khai minh bạch và phát huy vai trò giám sát cộng đồng.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM tại huyện Quảng Ninh giai đoạn 2018-2020, xác định mức độ tham gia và nguồn lực huy động đa dạng.
  • Phân tích các yếu tố ảnh hưởng như công tác tuyên truyền, năng lực cán bộ, đặc điểm kinh tế hộ gia đình và sự ủng hộ của cộng đồng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường huy động nguồn lực người dân, nâng cao hiệu quả xây dựng NTM đến năm 2025.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền, tổ chức xã hội và cộng đồng trong việc phát huy vai trò chủ thể của người dân.
  • Khuyến nghị tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh chính sách phù hợp để đảm bảo sự phát triển bền vững của nông thôn mới tại huyện Quảng Ninh.

Để góp phần xây dựng nông thôn mới thành công, các cấp chính quyền và cộng đồng dân cư cần phối hợp chặt chẽ, phát huy tối đa nguồn lực nội tại và sự đồng thuận xã hội. Hành động ngay hôm nay sẽ tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của quê hương.