Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam có trên 10 triệu ha đất nông nghiệp, trong đó đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long chiếm diện tích lớn, đóng vai trò quan trọng trong sản xuất lúa gạo. Sản lượng lúa của cả nước liên tục tăng, đưa Việt Nam trở thành nước xuất khẩu gạo đứng thứ hai thế giới. Tuy nhiên, việc quản lý nguồn rơm rạ sau thu hoạch vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt tại các địa phương như huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình. Theo ước tính, hơn 80% lượng rơm rạ tại đây bị đốt bỏ hoặc thải ra môi trường, gây ô nhiễm không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và làm mất cân bằng hệ sinh thái đồng ruộng.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng công tác quản lý nguồn rơm rạ trong sản xuất nông nghiệp tại huyện Yên Khánh giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý, góp phần phát triển nông nghiệp bền vững và bảo vệ môi trường. Nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh như cơ sở lý luận, thực tiễn quản lý, các nhân tố ảnh hưởng, cũng như kinh nghiệm quốc tế và trong nước.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ địa bàn huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan quản lý nhà nước, khảo sát thực địa và điều tra nông dân. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách quản lý rơm rạ, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng và thúc đẩy ứng dụng các công nghệ xử lý rơm rạ thân thiện môi trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và quản lý môi trường, kết hợp với mô hình chuỗi giá trị trong sản xuất nông nghiệp. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Chất thải rắn nông nghiệp: Bao gồm rơm rạ, trấu, thân cây sau thu hoạch, là nguồn phụ phẩm hữu cơ có thể tái sử dụng.
  • Phụ phẩm nông nghiệp: Các vật liệu không còn giá trị sử dụng trực tiếp, cần được quản lý để giảm thiểu tác động tiêu cực.
  • Quản lý nguồn rơm rạ: Hoạt động thu gom, phân loại, xử lý và sử dụng rơm rạ nhằm giảm thiểu ô nhiễm và tăng giá trị kinh tế.
  • Phát triển nông nghiệp bền vững: Sản xuất nông nghiệp gắn liền với bảo vệ môi trường và sử dụng hiệu quả tài nguyên.
  • Chuỗi giá trị nông nghiệp: Mô hình liên kết các hoạt động từ sản xuất đến tiêu thụ nhằm tối ưu hóa lợi ích kinh tế và xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra thực địa, thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Cỡ mẫu khảo sát gồm hơn 300 hộ nông dân tại các xã trọng điểm của huyện Yên Khánh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của Ủy ban nhân dân huyện, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Phòng Tài nguyên và Môi trường.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, phân tích so sánh và đánh giá định tính. Ngoài ra, nghiên cứu còn tham vấn ý kiến chuyên gia và cán bộ quản lý để bổ sung thông tin và đánh giá thực trạng. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017, tập trung vào các vụ mùa chính và thu hoạch lúa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phát sinh và sử dụng rơm rạ: Năm 2017, huyện Yên Khánh có diện tích đất nông nghiệp khoảng 9.534,77 ha, trong đó diện tích trồng lúa chiếm 7.121,90 ha. Khối lượng rơm rạ phát sinh ước tính khoảng 30.000 tấn/năm. Tuy nhiên, hơn 80% lượng rơm rạ này bị đốt bỏ hoặc thải ra môi trường, chỉ khoảng 15% được sử dụng làm thức ăn gia súc, ủ phân hữu cơ hoặc trồng nấm.

  2. Cơ cấu tổ chức và năng lực quản lý: Bộ máy quản lý nhà nước về rơm rạ tại huyện còn phân tán, chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành nông nghiệp, tài nguyên môi trường và chính quyền địa phương. Trình độ chuyên môn của cán bộ quản lý còn hạn chế, thiếu đội ngũ chuyên trách về môi trường nông thôn.

  3. Chính sách và pháp luật: Các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý chất thải nông nghiệp như Luật Bảo vệ môi trường 2014, Nghị định 38/2015/NĐ-CP và Nghị định 155/2016/NĐ-CP chưa có hướng dẫn cụ thể và chế tài mạnh mẽ đối với việc đốt rơm rạ. Việc xử phạt hành chính còn hạn chế, chưa tạo được sức răn đe.

  4. Nhận thức và hành vi của nông dân: Khoảng 70% nông dân chưa nhận thức đầy đủ về tác hại của việc đốt rơm rạ, coi rơm rạ là phế phẩm không có giá trị. Việc sử dụng rơm rạ làm phân bón hữu cơ hoặc trồng nấm chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ do tốn công lao động và thời gian.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng đốt rơm rạ là do thiếu cơ chế phối hợp quản lý, hạn chế về năng lực cán bộ và thiếu chính sách hỗ trợ thiết thực cho nông dân. So sánh với kinh nghiệm quốc tế như bang California (Mỹ) hay Trung Quốc, nơi đã xây dựng các chương trình hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và phát triển chuỗi giá trị rơm rạ, huyện Yên Khánh còn nhiều hạn chế trong việc đa dạng hóa mục đích sử dụng rơm rạ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu sử dụng rơm rạ và bảng thống kê khối lượng rơm rạ phát sinh theo năm, giúp minh họa rõ ràng thực trạng và xu hướng. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng và phát triển các mô hình xử lý rơm rạ thân thiện môi trường là cần thiết để giảm thiểu ô nhiễm và tăng giá trị kinh tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện thể chế, chính sách: Xây dựng và ban hành các quy định cụ thể về quản lý, thu gom và xử lý rơm rạ, tăng cường chế tài xử phạt hành chính đối với hành vi đốt rơm rạ trái phép. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tài nguyên và Môi trường.

  2. Tăng cường đầu tư và hỗ trợ kỹ thuật: Cung cấp nguồn vốn ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân và doanh nghiệp trong việc thu gom, chế biến rơm rạ thành phân bón hữu cơ, thức ăn chăn nuôi, vật liệu xây dựng. Thời gian: 3 năm. Chủ thể: Sở Nông nghiệp, các tổ chức tín dụng.

  3. Phát triển mô hình quản lý và sử dụng rơm rạ: Xây dựng các mô hình chuỗi giá trị rơm rạ, kết nối người sản xuất với doanh nghiệp tiêu thụ, khuyến khích hợp tác xã và tổ chức cộng đồng tham gia quản lý. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: UBND huyện, các tổ chức xã hội.

  4. Tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức: Triển khai các chương trình tuyên truyền, đào tạo về tác hại của việc đốt rơm rạ và lợi ích của việc tái sử dụng rơm rạ, hướng tới thay đổi hành vi của nông dân. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Phòng Nông nghiệp, Hội Nông dân, các tổ chức đoàn thể.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về nông nghiệp và môi trường: Giúp hiểu rõ thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý rơm rạ, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  2. Nông dân và hợp tác xã nông nghiệp: Nắm bắt các phương pháp xử lý và sử dụng rơm rạ hiệu quả, nâng cao thu nhập và bảo vệ môi trường.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành nông nghiệp, môi trường: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực chế biến nông sản và năng lượng sinh học: Tìm hiểu tiềm năng nguồn nguyên liệu rơm rạ và các mô hình kinh doanh bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc đốt rơm rạ lại gây ô nhiễm môi trường?
    Đốt rơm rạ phát sinh khí CO, CO2, NO2, SO2 và bụi mịn, gây ô nhiễm không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và góp phần làm biến đổi khí hậu.

  2. Có những phương pháp nào để xử lý rơm rạ thay vì đốt?
    Rơm rạ có thể được ủ làm phân hữu cơ, sử dụng làm thức ăn gia súc, trồng nấm hoặc chế biến thành vật liệu xây dựng và nhiên liệu sinh học.

  3. Chính sách hiện nay có đủ mạnh để ngăn chặn việc đốt rơm rạ không?
    Hiện các quy định pháp luật chưa có hướng dẫn cụ thể và chế tài xử phạt chưa nghiêm, dẫn đến việc đốt rơm rạ vẫn phổ biến.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của nông dân về quản lý rơm rạ?
    Thông qua các chương trình truyền thông, tập huấn kỹ thuật và hỗ trợ thực tế, giúp nông dân hiểu lợi ích và cách thức sử dụng rơm rạ hiệu quả.

  5. Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng cho huyện Yên Khánh?
    Mô hình đa dạng hóa sử dụng rơm rạ tại bang California (Mỹ) và công nghệ khí hóa rơm rạ ở Trung Quốc là những bài học quý giá để phát triển chuỗi giá trị rơm rạ.

Kết luận

  • Rơm rạ là nguồn phụ phẩm nông nghiệp quý giá, nếu không quản lý tốt sẽ gây ô nhiễm môi trường và lãng phí tài nguyên.
  • Thực trạng quản lý rơm rạ tại huyện Yên Khánh còn nhiều hạn chế về tổ chức, chính sách và nhận thức của người dân.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp hoàn thiện thể chế, tăng cường đầu tư, phát triển mô hình quản lý và nâng cao nhận thức cộng đồng.
  • Kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách và chương trình phát triển nông nghiệp bền vững tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát và đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ môi trường và phát triển nông nghiệp bền vững tại huyện Yên Khánh!