Tổng quan nghiên cứu

Phát triển kinh tế trang trại (KTTT) theo hướng bền vững là một trong những nhiệm vụ trọng tâm nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống người dân tại thành phố Sông Công, tỉnh Thái Nguyên. Tính đến năm 2020, số lượng trang trại trên địa bàn đã tăng từ 77 trang trại năm 2018 lên 117 trang trại, tương đương mức tăng khoảng 52% trong vòng 2 năm. Thành phố có diện tích đất sản xuất nông nghiệp chiếm gần 60% tổng diện tích tự nhiên, với điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển đa dạng các loại cây trồng và vật nuôi.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển KTTT theo hướng bền vững; đánh giá thực trạng phát triển KTTT tại thành phố Sông Công trong giai đoạn 2018-2020; phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển này; đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển KTTT bền vững đến năm 2025 và tầm nhìn 2030. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại thành phố Sông Công, với dữ liệu thu thập sơ cấp năm 2020 và số liệu thứ cấp từ 2018 đến 2020.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp thông tin khoa học, thực tiễn cho các nhà quản lý và chủ trang trại nhằm xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển KTTT bền vững, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển kinh tế trang trại và phát triển bền vững. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển kinh tế trang trại: Trang trại được định nghĩa là cơ sở sản xuất kinh doanh nông nghiệp với quy mô lớn hơn kinh tế hộ, tập trung các nguồn lực như đất đai, lao động, vốn và ứng dụng khoa học kỹ thuật để sản xuất hàng hóa. Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức kinh tế sản xuất hàng hóa trong nông nghiệp, có vai trò quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn.

  2. Lý thuyết phát triển bền vững: Phát triển bền vững được hiểu là quá trình phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai, bao gồm ba trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường. Phát triển KTTT theo hướng bền vững là sự phát triển hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, cải thiện đời sống xã hội và bảo vệ môi trường.

Các khái niệm chính bao gồm: trang trại, kinh tế trang trại, phát triển bền vững, tiêu chí đánh giá KTTT, các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển KTTT (chính sách, thị trường, điều kiện tự nhiên, nguồn lực nội tại, khoa học kỹ thuật).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo thống kê của thành phố Sông Công giai đoạn 2018-2020; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, điều tra xã hội học năm 2020 với các chủ trang trại trên địa bàn.

  • Phương pháp thu thập thông tin: Phương pháp điều tra xã hội học, phỏng vấn trực tiếp chủ trang trại, thu thập thông tin về quy mô, vốn, lao động, hiệu quả sản xuất kinh doanh, tiếp cận thị trường và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel để xử lý số liệu; áp dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích so sánh, phân tích SWOT để đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng; phân tích chi phí - lợi nhuận nhằm đánh giá hiệu quả kinh tế của trang trại.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp từ 2018-2020; khảo sát sơ cấp và phân tích dữ liệu trong năm 2020; tổng hợp và đề xuất giải pháp đến năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng và quy mô trang trại: Số lượng trang trại tại thành phố Sông Công tăng từ 77 trang trại năm 2018 lên 117 trang trại năm 2020, tương đương mức tăng 52%. Diện tích đất sản xuất nông nghiệp chiếm gần 60% tổng diện tích tự nhiên, với tốc độ tăng bình quân 1,57%/năm trong giai đoạn 2018-2020.

  2. Hiệu quả kinh tế của trang trại: Tổng giá trị sản xuất bình quân của một trang trại tăng đáng kể, với mức tăng trưởng giá trị sản xuất bình quân 17,7%/năm trong giai đoạn 2018-2020. Khi tăng thêm một lao động, tổng giá trị sản xuất tăng thêm khoảng 247 triệu đồng/trang trại/năm, cho thấy vai trò quan trọng của lao động trong nâng cao hiệu quả sản xuất.

  3. Nguồn lực và điều kiện phát triển: Lao động trong độ tuổi lao động chiếm 70,65% dân số thành phố, trong đó lao động trong lĩnh vực nông lâm thủy sản chiếm 36,9%, đảm bảo nguồn nhân lực cho phát triển trang trại. Tuy nhiên, trình độ lao động còn hạn chế, với 57% lao động chưa qua đào tạo chính thức.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển KTTT: Bao gồm điều kiện tự nhiên thuận lợi, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, thị trường đầu vào và đầu ra còn nhiều khó khăn, chính sách hỗ trợ chưa đầy đủ, và mức độ ứng dụng khoa học kỹ thuật còn thấp. Các yếu tố này được phân tích chi tiết qua ma trận SWOT, cho thấy điểm mạnh là nguồn lực đất đai và lao động dồi dào, điểm yếu là thiếu vốn và trình độ quản lý, cơ hội từ thị trường mở rộng và thách thức từ biến đổi khí hậu và cạnh tranh thị trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy KTTT tại thành phố Sông Công đang phát triển theo hướng tích cực với sự gia tăng về số lượng và quy mô trang trại, đồng thời nâng cao hiệu quả kinh tế. Sự tăng trưởng giá trị sản xuất bình quân 17,7%/năm phản ánh sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tập trung. Tuy nhiên, hiệu quả phát triển còn bị hạn chế bởi các yếu tố như trình độ lao động thấp, cơ sở hạ tầng chưa hoàn thiện và thị trường tiêu thụ chưa ổn định.

So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh Bắc Giang và Hải Dương, thành phố Sông Công có nhiều điểm tương đồng về điều kiện tự nhiên và tiềm năng phát triển KTTT. Bắc Giang đã thành công trong việc xây dựng quy hoạch vùng chuyên canh, áp dụng tiêu chuẩn VietGAP và phát triển liên kết chuỗi giá trị, trong khi Hải Dương chú trọng hỗ trợ về cơ sở hạ tầng và đào tạo lao động. Những bài học này có thể áp dụng để nâng cao hiệu quả phát triển KTTT tại Sông Công.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng trang trại, bảng phân tích chi phí - lợi nhuận, và ma trận SWOT để minh họa các điểm mạnh, yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển KTTT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và vai trò của KTTT: Tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn nâng cao nhận thức cho chủ trang trại và cán bộ quản lý về vai trò, chức năng của KTTT trong phát triển kinh tế nông nghiệp và nông thôn. Mục tiêu đạt 80% chủ trang trại được đào tạo trong vòng 2 năm, do Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn chủ trì.

  2. Hoàn thiện quy hoạch phát triển KTTT: Xây dựng và cập nhật quy hoạch phát triển KTTT phù hợp với điều kiện sinh thái, địa hình và thị trường của từng vùng trong thành phố, ưu tiên phát triển các loại hình trang trại có lợi thế. Thực hiện trong giai đoạn 2022-2023, do UBND thành phố phối hợp với các sở ngành liên quan.

  3. Cải thiện cơ chế giao đất và tích tụ đất đai: Đẩy mạnh công tác giao đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các chủ trang trại, đồng thời khuyến khích tích tụ, tập trung đất đai để mở rộng quy mô sản xuất. Mục tiêu cấp giấy chứng nhận cho 90% trang trại đạt tiêu chuẩn trong 3 năm tới, do Phòng Tài nguyên và Môi trường thực hiện.

  4. Phát triển thị trường và hạ tầng tiêu thụ sản phẩm: Hỗ trợ xây dựng hệ thống kênh tiêu thụ sản phẩm, phát triển công nghiệp chế biến nông sản, đồng thời nâng cấp cơ sở hạ tầng giao thông, thủy lợi phục vụ sản xuất và vận chuyển. Thực hiện trong giai đoạn 2022-2025, do Sở Công Thương và Sở Giao thông Vận tải phối hợp triển khai.

  5. Ứng dụng khoa học kỹ thuật và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Khuyến khích đầu tư ứng dụng công nghệ mới, kỹ thuật tiên tiến trong sản xuất, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn cho lao động trang trại. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên 50% trong 5 năm, do Trung tâm Khuyến nông và các cơ sở đào tạo phối hợp thực hiện.

  6. Tăng cường vai trò quản lý nhà nước và liên kết chuỗi giá trị: Củng cố vai trò quản lý, xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển KTTT, đồng thời thúc đẩy liên kết giữa trang trại với doanh nghiệp, nhà khoa học và các tổ chức khác để tạo chuỗi giá trị bền vững. Thực hiện liên tục, do UBND thành phố và các sở ngành liên quan đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ trang trại và hộ nông dân: Nghiên cứu cung cấp thông tin về các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp phát triển KTTT bền vững, giúp chủ trang trại nâng cao hiệu quả sản xuất, mở rộng quy mô và tiếp cận thị trường.

  2. Cán bộ quản lý nhà nước địa phương: Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng để xây dựng chính sách, quy hoạch phát triển KTTT phù hợp với điều kiện địa phương, đồng thời nâng cao năng lực quản lý và hỗ trợ phát triển kinh tế nông nghiệp.

  3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về phát triển KTTT theo hướng bền vững, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu và đào tạo.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức liên kết trong chuỗi giá trị nông sản: Thông tin về thực trạng, tiềm năng và các yếu tố ảnh hưởng đến KTTT giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược hợp tác, đầu tư và phát triển bền vững trong lĩnh vực nông nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững là gì?
    Phát triển KTTT theo hướng bền vững là quá trình tăng trưởng kinh tế trang trại đảm bảo hài hòa giữa hiệu quả kinh tế, cải thiện đời sống xã hội và bảo vệ môi trường, không làm tổn hại khả năng phát triển của các thế hệ tương lai.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến sự phát triển của trang trại?
    Lao động, vốn, đất đai và ứng dụng khoa học kỹ thuật là các yếu tố nội tại quan trọng. Ngoài ra, chính sách nhà nước, thị trường tiêu thụ và cơ sở hạ tầng cũng đóng vai trò quyết định.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sản xuất của trang trại?
    Tăng cường đào tạo nâng cao trình độ lao động, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, mở rộng quy mô sản xuất, cải thiện quản lý và phát triển liên kết chuỗi giá trị giúp nâng cao hiệu quả sản xuất.

  4. Tại sao quy hoạch phát triển trang trại lại quan trọng?
    Quy hoạch giúp xác định loại hình trang trại phù hợp với điều kiện tự nhiên và thị trường, tránh phát triển tự phát, nâng cao hiệu quả sử dụng đất và nguồn lực, đồng thời bảo vệ môi trường.

  5. Chính sách nào hỗ trợ phát triển kinh tế trang trại?
    Chính sách giao đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, hỗ trợ tín dụng, đào tạo lao động, phát triển cơ sở hạ tầng và hỗ trợ thị trường tiêu thụ là các chính sách quan trọng thúc đẩy phát triển KTTT.

Kết luận

  • Kinh tế trang trại tại thành phố Sông Công đã có sự phát triển tích cực về số lượng và quy mô trong giai đoạn 2018-2020, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa.
  • Hiệu quả kinh tế của trang trại được nâng cao nhờ tăng cường lao động và ứng dụng khoa học kỹ thuật, tuy nhiên còn nhiều hạn chế về trình độ lao động, vốn và cơ sở hạ tầng.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển KTTT bao gồm điều kiện tự nhiên, chính sách nhà nước, thị trường, nguồn lực nội tại và công nghệ.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về nâng cao nhận thức, hoàn thiện quy hoạch, cải thiện cơ chế đất đai, phát triển thị trường, ứng dụng khoa học kỹ thuật và tăng cường quản lý nhà nước.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các chủ trang trại, nhà quản lý và các bên liên quan thúc đẩy phát triển KTTT bền vững tại thành phố Sông Công trong giai đoạn tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và chủ trang trại cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật dữ liệu để điều chỉnh chính sách phù hợp, hướng tới phát triển KTTT bền vững và hiệu quả hơn.