Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi phí dự án đầu tư xây dựng là một trong những yếu tố then chốt quyết định hiệu quả và thành công của các công trình xây dựng, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay. Theo số liệu của SAWACO năm 2017, sản lượng nước sạch cung cấp cho Thành phố Hồ Chí Minh đạt khoảng 1.084 m³/ngày, tuy nhiên tỷ lệ thất thoát nước lên đến 25,91%, tương đương với thiệt hại kinh tế hàng năm hơn 1.235 tỷ đồng. Điều này cho thấy sự cần thiết cấp bách trong việc nâng cao công tác quản lý chi phí đầu tư xây dựng, nhằm giảm thất thoát, tiết kiệm nguồn lực và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác quản lý chi phí dự án đầu tư xây dựng tại Ban Quản lý dự án thuộc Công ty Cổ phần Cấp nước Nhà Bè, một đơn vị quản lý hệ thống cấp nước với mạng lưới đường ống dài hơn 459 km, trong đó khoảng 10% là đường ống cũ có tuổi thọ trên 30 năm. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các dự án đầu tư xây dựng, sửa chữa, cải tạo và nâng cấp đường ống cấp nước từ năm 2014 đến nay. Mục tiêu chính là phân tích thực trạng, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi phí đầu tư xây dựng tại đơn vị này.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý chi phí đầu tư xây dựng trong ngành cấp nước, góp phần giảm thất thoát nước, tiết kiệm chi phí xử lý và bảo vệ môi trường. Đồng thời, kết quả nghiên cứu cũng có thể áp dụng cho các đơn vị quản lý dự án đầu tư xây dựng khác, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn đầu tư xây dựng công trình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi phí đầu tư xây dựng, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý chi phí đầu tư xây dựng: Định nghĩa chi phí đầu tư xây dựng là toàn bộ chi phí cần thiết để xây dựng, sửa chữa, cải tạo hoặc mở rộng công trình, được quản lý xuyên suốt các giai đoạn từ chuẩn bị đầu tư đến khi công trình đưa vào sử dụng. Quản lý chi phí nhằm đảm bảo chi phí không vượt quá tổng mức đầu tư được duyệt, đồng thời tối ưu hóa hiệu quả sử dụng vốn.

  • Mô hình chu trình quản lý chi phí dự án: Bao gồm các bước lập kế hoạch nguồn vốn, ước lượng chi phí, dự toán chi phí, điều chỉnh chi phí và kiểm soát chi phí trong suốt quá trình đầu tư xây dựng.

  • Khái niệm tổng mức đầu tư và dự toán xây dựng công trình: Tổng mức đầu tư là toàn bộ chi phí dự tính cho dự án, bao gồm chi phí xây dựng, thiết bị, bồi thường, quản lý dự án, tư vấn và dự phòng. Dự toán xây dựng là chi phí dự tính ở giai đoạn trước khi lựa chọn nhà thầu, dựa trên khối lượng và đơn giá xây dựng.

  • Nguyên tắc quản lý chi phí đầu tư xây dựng: Theo Nghị định 68/2019/NĐ-CP, quản lý chi phí phải đảm bảo mục tiêu đầu tư, tính đúng, đủ, phù hợp với thiết kế và điều kiện thị trường, đồng thời tuân thủ quy định pháp luật.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi phí: Bao gồm yếu tố chủ quan như trình độ cán bộ, chất lượng thiết kế, công tác đấu thầu; yếu tố khách quan như biến động giá cả thị trường, điều kiện thi công, thiên tai; và các yếu tố đặc thù của ngành cấp nước như chất lượng nguồn nước, hệ thống đường ống cũ kỹ.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật, số liệu thực tế của Công ty Cổ phần Cấp nước Nhà Bè và SAWACO, cùng các tài liệu nghiên cứu liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát lấy ý kiến chuyên gia và cán bộ Ban Quản lý dự án.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được lựa chọn theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào các chuyên gia, cán bộ quản lý và nhân viên có liên quan trực tiếp đến công tác quản lý chi phí tại Ban Quản lý dự án.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích thống kê mô tả, phân tích trọng số các yếu tố ảnh hưởng bằng phương pháp AHP (Analytic Hierarchy Process) để đánh giá mức độ ưu tiên và tác động của từng yếu tố. Kết quả được kiểm tra độ tin cậy bằng chỉ số CR (Consistency Ratio).

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ năm 2018 đến 2019, tập trung phân tích các dự án đầu tư xây dựng từ năm 2014 đến nay, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện hiện tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ thất thoát nước cao ảnh hưởng lớn đến chi phí đầu tư: Theo số liệu năm 2017, tỷ lệ thất thoát nước sạch tại TP.HCM là 25,91%, tương đương thiệt hại kinh tế hơn 1.235 tỷ đồng/năm. Tại Công ty Cổ phần Cấp nước Nhà Bè, khoảng 10% đường ống có tuổi thọ trên 30 năm, làm tăng nguy cơ rò rỉ và thất thoát nước, gây lãng phí nguồn lực đầu tư.

  2. Thực trạng quản lý chi phí còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát, trình độ chuyên môn của cán bộ Ban Quản lý dự án chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu, công tác lập nhiệm vụ thiết kế và thẩm định dự toán còn chưa chính xác, dẫn đến sai lệch chi phí dự toán. Công tác đấu thầu, lựa chọn nhà thầu thi công còn nhiều bất cập, gây tăng chi phí không cần thiết.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi phí được đánh giá bằng AHP: Kết quả phân tích cho thấy các yếu tố chủ quan như chất lượng thiết kế, năng lực cán bộ quản lý, công tác đấu thầu có trọng số ảnh hưởng cao nhất, chiếm khoảng 60% tổng mức ảnh hưởng. Yếu tố khách quan như biến động giá vật liệu, điều kiện thi công chiếm khoảng 30%, còn lại là các yếu tố đặc thù ngành cấp nước.

  4. Quy trình quản lý chi phí chưa đồng bộ và thiếu kiểm soát chặt chẽ: Việc điều chỉnh hợp đồng, sửa đổi dự toán chưa được kiểm soát nghiêm ngặt, dẫn đến tình trạng tăng giá không hợp lý. Công tác thanh quyết toán còn chậm trễ, thiếu minh bạch, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu đồng bộ trong quy trình quản lý chi phí, trình độ cán bộ chưa đồng đều và sự biến động phức tạp của thị trường vật liệu xây dựng. So sánh với các nghiên cứu trong ngành xây dựng tại Việt Nam, tình trạng này là phổ biến, đặc biệt trong các dự án sử dụng vốn nhà nước.

Việc áp dụng phương pháp AHP giúp xác định rõ các yếu tố trọng yếu cần ưu tiên cải thiện, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện trọng số các yếu tố ảnh hưởng và bảng tổng hợp các sai sót trong công tác quản lý chi phí tại Ban Quản lý dự án.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện quy trình và tăng cường kiểm soát chi phí nhằm giảm thất thoát, tiết kiệm nguồn lực và nâng cao hiệu quả đầu tư xây dựng công trình cấp nước.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức và quy trình quản lý: Xây dựng lại mô hình tổ chức Ban Quản lý dự án theo hướng chuyên nghiệp, phân công rõ ràng trách nhiệm từng bộ phận. Hoàn thiện quy trình giải quyết công việc, đặc biệt là các bước thẩm định thiết kế, dự toán và phê duyệt chi phí. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Công ty và Ban Quản lý dự án.

  2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản lý chi phí cho cán bộ Ban Quản lý dự án. Áp dụng các khóa học về quản lý dự án, đấu thầu và kiểm soát chi phí. Thời gian: liên tục, ưu tiên trong 12 tháng đầu. Chủ thể: Phòng Nhân sự phối hợp với các đơn vị đào tạo chuyên ngành.

  3. Tăng cường công tác khảo sát, thiết kế và tổng dự toán: Áp dụng các công nghệ mới trong khảo sát, sử dụng phần mềm quản lý dự toán hiện đại để nâng cao độ chính xác. Kiểm soát chặt chẽ các bước thẩm định thiết kế và dự toán nhằm giảm sai sót và điều chỉnh không hợp lý. Thời gian: 12 tháng. Chủ thể: Ban Quản lý dự án phối hợp với đơn vị tư vấn.

  4. Cải thiện công tác đấu thầu và lựa chọn nhà thầu: Thực hiện đấu thầu qua mạng minh bạch, công khai, áp dụng các tiêu chí đánh giá khách quan để lựa chọn nhà thầu có năng lực và giá thành hợp lý. Kiểm soát chặt chẽ các hợp đồng, hạn chế sửa đổi không cần thiết. Thời gian: 6-9 tháng. Chủ thể: Ban Quản lý dự án, Phòng Tài chính và Pháp chế.

  5. Tăng cường quản lý thanh quyết toán và kiểm soát chi phí sau thi công: Xây dựng hệ thống báo cáo, kiểm tra định kỳ tiến độ thanh toán, khối lượng thi công và chi phí phát sinh. Áp dụng phần mềm quản lý dự án để theo dõi và cảnh báo kịp thời các sai lệch. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Ban Quản lý dự án và Phòng Kế toán.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý dự án và kỹ sư xây dựng: Giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý chi phí, áp dụng các giải pháp thực tiễn để kiểm soát chi phí hiệu quả trong các dự án đầu tư xây dựng.

  2. Lãnh đạo các công ty cấp nước và doanh nghiệp xây dựng: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện quy trình quản lý chi phí, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và giảm thất thoát trong hoạt động đầu tư.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý xây dựng, Kinh tế xây dựng: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực trạng quản lý chi phí trong ngành cấp nước, hỗ trợ cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng và đầu tư: Giúp đánh giá thực trạng quản lý chi phí tại các đơn vị cấp nước, từ đó hoàn thiện chính sách, văn bản pháp luật và hướng dẫn quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi phí đầu tư xây dựng có vai trò gì trong dự án cấp nước?
    Quản lý chi phí giúp đảm bảo dự án được thực hiện trong phạm vi ngân sách, giảm thất thoát, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và đảm bảo chất lượng công trình. Ví dụ, giảm tỷ lệ thất thoát nước từ 25,91% xuống dưới 15% sẽ tiết kiệm hàng trăm tỷ đồng mỗi năm.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chi phí đầu tư xây dựng?
    Các yếu tố chủ quan như chất lượng thiết kế, năng lực cán bộ quản lý và công tác đấu thầu có ảnh hưởng lớn nhất, chiếm khoảng 60% tổng mức ảnh hưởng theo phân tích AHP trong nghiên cứu.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng?
    Phương pháp AHP (Analytic Hierarchy Process) được áp dụng để phân tích trọng số và xếp hạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi phí, giúp xác định ưu tiên giải pháp cải thiện.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong quản lý chi phí?
    Tổ chức đào tạo chuyên sâu về quản lý dự án, đấu thầu, kiểm soát chi phí; áp dụng các phần mềm quản lý hiện đại và xây dựng quy trình làm việc chuẩn hóa.

  5. Có những giải pháp nào để kiểm soát chi phí sau khi thi công?
    Xây dựng hệ thống báo cáo tiến độ thanh toán, kiểm tra khối lượng thi công, áp dụng phần mềm quản lý dự án để theo dõi chi phí phát sinh và cảnh báo kịp thời các sai lệch.

Kết luận

  • Quản lý chi phí đầu tư xây dựng là yếu tố quyết định hiệu quả và thành công của các dự án cấp nước, đặc biệt trong bối cảnh tỷ lệ thất thoát nước tại TP.HCM còn cao (25,91%).
  • Thực trạng quản lý chi phí tại Ban Quản lý dự án Công ty Cổ phần Cấp nước Nhà Bè còn nhiều hạn chế do trình độ cán bộ, quy trình chưa đồng bộ và biến động thị trường vật liệu.
  • Phân tích AHP xác định các yếu tố chủ quan như chất lượng thiết kế, năng lực quản lý và đấu thầu là những nhân tố ảnh hưởng lớn nhất đến chi phí.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ cấu tổ chức, nâng cao năng lực nhân sự, cải tiến quy trình khảo sát, thiết kế, đấu thầu và kiểm soát chi phí sau thi công.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, áp dụng các công nghệ quản lý hiện đại và đào tạo chuyên sâu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi phí trong các dự án đầu tư xây dựng cấp nước giai đoạn 2020-2025.

Call-to-action: Các đơn vị quản lý dự án và doanh nghiệp cấp nước cần nhanh chóng áp dụng các giải pháp đề xuất để giảm thiểu thất thoát, tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả đầu tư, góp phần phát triển bền vững ngành cấp nước tại Việt Nam.