Nâng Cao Năng Lực Định Hướng Nghề Nghiệp Cho Học Sinh Qua Hoạt Động Trải Nghiệm Trong Dạy Học Địa Lí

Trải nghiệm thực tế đóng vai trò then chốt trong quá trình học tập. Thay vì chỉ tiếp thu kiến thức một cách thụ động, học sinh có cơ hội khám phá, thử nghiệm và ứng dụng kiến thức vào các tình huống cụ thể. Khổng Tử đã từng nói: “Những gì tôi nghe, tôi sẽ quên; Những gì tôi thấy, tôi sẽ nhớ; Những gì tôi làm, tôi sẽ hiểu”. Điều này nhấn mạnh vai trò của việc tự khám phá kiến thức và trải nghiệm thực tế. Trải nghiệm thực tế giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về bản chất của vấn đề và phát triển các kỹ năng giải quyết vấn đề một cách sáng tạo. Hoạt động trải nghiệm còn hướng người học đến năng lực định hướng nghề nghiệp thông qua các hoạt động trải nghiệm trong môn học, người học sẽ đánh giá được năng lực, sở trường, hứng thú của mình đối với một nghề cụ thể nào đó, làm cơ sở cho việc lựa chọn nghề nghiệp sau trung học phổ thông.

Môn dạy học Địa lí không chỉ cung cấp kiến thức về địa lý tự nhiên, kinh tế - xã hội mà còn giúp học sinh hiểu rõ hơn về các ngành nghề liên quan đến địa lý. Ví dụ, kiến thức về địa lý kinh tế có thể giúp học sinh hình dung về các ngành nghề như kinh tế, du lịch, quản lý tài nguyên. Môn Địa lí có rất nhiều nội dung có thể tổ chức các hình thức trải nghiệm sáng tạo cả trong và ngoài lớp học, đồng thời có nhiều hoạt động học sinh có cơ hội trải nghiệm kiến thức từ thực tế cuộc sống, thực tiễn các ngành nghề để định hình ước mơ, nghề nghiệp trong tương lai. Do đó, ý tưởng thông qua hoạt động trải nghiệm trong môn học giúp người học bộc lộ được khả năng tư duy, sáng tạo để hiểu rõ hơn kiến thức mình đang học từ đó có định hướng về nghề nghiệp cụ thể qua môn học được hình thành.

Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế thường đòi hỏi chi phí đáng kể cho việc đi lại, tham quan, thuê địa điểm. Cơ sở vật chất như phòng thí nghiệm, thiết bị thực hành cũng cần được đầu tư để đáp ứng nhu cầu của học sinh. Điều này tạo ra khó khăn cho nhiều trường học, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học mặc dù được chú trọng, song chưa có nhiều nghiên cứu đi sâu theo hướng - thông qua trải nghiệm, năng lực định hướng nghề nghiệp của HS được hình thành như thế nào qua các môn học.

Không phải giáo viên nào cũng có đủ kiến thức và kỹ năng để thiết kế các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, gắn liền với nội dung môn học và định hướng nghề nghiệp. Việc bồi dưỡng, tập huấn cho giáo viên về phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm là vô cùng cần thiết. Tài liệu tập huấn: “Kỹ năng xây dựng và tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở trường trung học” của tác giả PGS.TS Đinh Thị Kim Thoa, ThS Nguyễn Hồng Kiên - Quảng Ninh (2015) [19] đưa ra cách tổ chức và đánh giá trong hoạt động trải nghiệm của HS trung học.

Các hoạt động trải nghiệm nên được xây dựng dựa trên các tình huống thực tiễn, ví dụ như: khảo sát một khu công nghiệp, tìm hiểu về quy trình sản xuất của một sản phẩm địa phương, phỏng vấn những người làm trong các ngành nghề liên quan đến địa lý. Hoạt động trải nghiệm (HĐTN) bản chất là những hoạt động giáo dục nhằm hình thành và phát triển cho HS những phẩm chất tư tưởng, ý chí tình cảm, giá trị, kỹ năng sống và những năng lực cần có của con người trong xã hội hiện đại. Nội dung của HĐTN được thiết kế theo hướng tích hợp nhiều lĩnh vực, môn học thành các chủ điểm mang tính chất mở.

Học sinh cần được khuyến khích tự tìm tòi, khám phá, đưa ra ý tưởng và giải pháp cho các vấn đề đặt ra trong hoạt động trải nghiệm. Giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn, hỗ trợ chứ không áp đặt ý kiến. Nói như vậy HĐTN dựa chủ yếu trên tinh thần tự chủ, sáng tạo của HS trên sơ sở kết quả có được qua trải nghiệm. Theo đó, trong nghiên cứu của mình hai tác giả đã đi sâu phân tích 4 phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo, đó là: phương pháp giải quyết vấn đề, phương pháp sắm vai, phương pháp trò chơi và phương pháp làm việc nhóm

Việc tham quan thực tế giúp học sinh hình dung rõ hơn về quy trình sản xuất, cơ cấu tổ chức và yêu cầu của các ngành nghề liên quan. Học sinh có thể trực tiếp quan sát, đặt câu hỏi và trao đổi với những người làm trong ngành. Trong các yếu tố trên, theo tác giả yếu tố nhận thức nghề nghiệp bao gồm nhận thức đặc điểm nghề; thăm dò nghề nghiệp; lập kế hoạch nghề và ra quyết định chọn nghề. Các yếu tố này sẽ giúp cá nhân đưa ra các quyết định tốt và phù hợp trong lựa chọn nghề nghiệp, và đây là một quá trình diễn ra liên tục, có trình tự [24].

Tổ chức các buổi giao lưu, trò chuyện với những người làm trong các ngành nghề khác nhau giúp học sinh hiểu rõ hơn về công việc, cơ hội và thách thức của từng ngành nghề. Học sinh có thể đặt câu hỏi, chia sẻ kinh nghiệm và nhận được những lời khuyên hữu ích. Qua một số nghiên cứu trên ta thấy dạy học trải nghiệm đang là xu thế dạy học tất yếu, nó đang mang đến những lợi ích vô cùng to lớn trong hiệu quả dạy học. Thông qua dạy học trải nghiệm người học sẽ tìm tòi, khám phá kiến thức, tự trải nghiệm, tự tìm giải pháp và tự chịu trách nhiệm về vấn đề nghiên cứu, từ đó giúp phát triển năng lực cá nhân và tăng cường sự tự tin.

Cần kết hợp nhiều phương pháp đánh giá khác nhau để có được cái nhìn toàn diện về hiệu quả của hoạt động trải nghiệm. Ví dụ, có thể quan sát học sinh trong quá trình tham gia hoạt động, phỏng vấn học sinh về cảm xúc, suy nghĩ và kiến thức thu được, kiểm tra kiến thức và kỹ năng thông qua bài tập, bài kiểm tra. Vì vậy có thể hiểu định hướng nghề nghiệp là một quá trình mà cá nhân thông qua việc xem xét yếu tố bản thân, đặc điểm, yêu cầu nghề nghiệp của xã hội mà hình dung ra được nghề nghiệp bản thân sẽ làm, sau đó đưa ra lựa chọn và quyết định nghề nghiệp một cách phù hợp

Việc thu thập thông tin phản hồi từ học sinh và giáo viên giúp hiểu rõ hơn về những điểm mạnh, điểm yếu của hoạt động trải nghiệm. Những thông tin này sẽ là cơ sở để điều chỉnh, cải thiện các hoạt động trải nghiệm trong tương lai. Thông qua trải nghiệm người học trở lên tự tin hơn trong việc giải quyết các vấn đề trong cuộc sống, tự khám phá ra các năng lực, thấy được sở trường của bản thân, tự đưa ra các quyết định liên quan đến cá nhân và hình thành nên khả năng tự định hướng nghề nghiệp, việc làm của bản thân trong tương lai.

Cần xây dựng mạng lưới các trường học tiên phong trong việc triển khai hoạt động trải nghiệm, chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác giữa nhà trường và các doanh nghiệp, tổ chức xã hội để tạo điều kiện cho học sinh tham gia vào các hoạt động trải nghiệm thực tế. Kết hợp với thực tế dạy học các nội dung trong chương trình Địa lí lớp 12, tôi nhận thấy việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong môn Địa lí sẽ hình thành năng lực định hướng nghề nghiệp cho HS

Cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các mô hình hoạt động trải nghiệm mới, phù hợp với đặc điểm của từng môn học và từng vùng miền. Đồng thời, cần đánh giá hiệu quả của các mô hình này để có những điều chỉnh, cải thiện phù hợp. Vì vậy trong luận văn này tôi tập trung đề cập đến việc thiết kế các nội dung học tập Địa lí thông qua các hoạt động trải nghiệm qua đó góp phần định hướng năng lực nghề nghiệp của HS lớp 12.