Tổng quan nghiên cứu

Phát triển năng lực giao tiếp (NLGT) cho học sinh tiểu học, đặc biệt là lớp 2, là một yêu cầu cấp thiết trong giáo dục hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả học tập và kỹ năng sống. Theo khảo sát tại hai trường tiểu học Hòa Bình 1 và An Lư, Thủy Nguyên, Hải Phòng, có khoảng 417 học sinh và 12 giáo viên tham gia nghiên cứu thực trạng dạy học kể chuyện theo hướng phát triển NLGT. Kết quả cho thấy 95,7% học sinh rất thích hoặc thích học phân môn kể chuyện, tuy nhiên vẫn còn 47,5% học sinh chưa tự tin kể chuyện trước lớp, và 44,6% chưa sáng tạo câu từ khi kể. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và thực nghiệm các biện pháp dạy học kể chuyện giúp phát triển NLGT cho học sinh lớp 2, tập trung vào kỹ năng nghe, nói, khả năng sáng tạo và tự tin giao tiếp.

Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại hai trường tiểu học thuộc huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng trong năm học 2019-2020. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt, góp phần phát triển toàn diện năng lực giao tiếp cho học sinh, từ đó hỗ trợ hiệu quả học tập và phát triển nhân cách. Các chỉ số như tỷ lệ học sinh tích cực tham gia kể chuyện (92,3%), tỷ lệ giáo viên nhận thức đúng về phát triển NLGT (75%), và tỷ lệ giáo viên xây dựng thêm bài tập ngoài SGK (91,4%) là cơ sở để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Năng lực giao tiếp được định nghĩa là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ và kinh nghiệm để thực hiện hiệu quả hoạt động giao tiếp. Theo Celce Marcia, NLGT bao gồm năm thành tố: năng lực ngôn ngữ, năng lực diễn ngôn, năng lực hành động lời nói, năng lực văn hóa xã hội và năng lực chiến lược. Tuy nhiên, trong bối cảnh giáo dục tiểu học, NLGT được tập trung vào ba thành tố chính: năng lực ngôn ngữ, năng lực hoạt động lời nói (nghe, nói, đọc, viết) phù hợp với ngữ cảnh, và năng lực văn hóa xã hội.

Mô hình dạy học phát triển NLGT nhấn mạnh việc tổ chức các hoạt động học tập tích cực, giúp học sinh tự khám phá kiến thức, phát triển kỹ năng giao tiếp qua các tình huống thực tế. Phân môn kể chuyện được xem là công cụ quan trọng để rèn luyện kỹ năng nghe, nói, phát triển trí tưởng tượng và khả năng sáng tạo của học sinh lớp 2.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Năng lực giao tiếp: Khả năng sử dụng ngôn ngữ phù hợp trong các tình huống giao tiếp xã hội.
  • Kể chuyện: Hoạt động biểu đạt lời nói mang tính nghệ thuật, giúp học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Các phương pháp như thảo luận nhóm, đóng vai, trò chơi học tập nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính. Cỡ mẫu gồm 12 giáo viên và 417 học sinh lớp 2 tại hai trường tiểu học Hòa Bình 1 và An Lư, Thủy Nguyên, Hải Phòng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện dựa trên điều kiện thực tế và sự đồng thuận của các trường.

Nguồn dữ liệu bao gồm:

  • Khảo sát nhận thức và thực trạng dạy học kể chuyện qua phiếu điều tra giáo viên.
  • Khảo sát ý kiến và thái độ học sinh qua bảng hỏi.
  • Quan sát, dự giờ các tiết học kể chuyện.
  • Phỏng vấn sâu giáo viên và học sinh.
  • Phân tích tài liệu chương trình, sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 2.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả (tỷ lệ phần trăm, biểu đồ) và phân tích nội dung để đánh giá thực trạng, nhận diện khó khăn và đề xuất biện pháp. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2019-2020, bao gồm giai đoạn khảo sát, xây dựng biện pháp, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về dạy học kể chuyện theo hướng phát triển NLGT: 75% giáo viên nhận thức đúng về vai trò phát triển NLGT qua kể chuyện; 91,7% cho rằng dạy học kể chuyện cần tạo điều kiện phát triển kỹ năng giao tiếp và kích thích tính chủ động của học sinh; 100% giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học tích cực như trò chơi, đóng vai, chuyển đổi ngôi kể.

  2. Thực trạng tổ chức dạy học: 58,3% giáo viên sử dụng toàn bộ bài tập trong SGK, 41,7% tự xây dựng thêm bài tập phù hợp; 100% giáo viên cho rằng bài tập trong SGK chưa đa dạng và chưa hoàn toàn phù hợp với trình độ học sinh; 66,7% giáo viên nhận thấy học sinh còn ngắt quãng, thiếu tự tin khi kể chuyện.

  3. Phản hồi của học sinh: 72,4% học sinh rất thích học kể chuyện; 92,3% tích cực tham gia hoạt động nhóm và phát biểu xây dựng bài; 47,5% học sinh chưa tự tin kể chuyện trước lớp; 44,6% chưa sáng tạo câu từ khi kể; 46,5% chưa kết hợp tốt cử chỉ, điệu bộ, giọng điệu khi kể.

  4. Hiệu quả thực nghiệm biện pháp: Sau khi áp dụng các biện pháp dạy học tích cực, tỷ lệ học sinh tự tin kể chuyện tăng lên khoảng 65%, số học sinh sáng tạo câu từ và sử dụng ngôn ngữ phù hợp tăng 30% so với trước thực nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc dạy học kể chuyện theo hướng phát triển NLGT tại các trường tiểu học còn nhiều hạn chế, chủ yếu do giáo viên chưa thực sự quan tâm đúng mức đến phát triển kỹ năng giao tiếp mà chỉ tập trung truyền đạt nội dung câu chuyện. Việc sử dụng phương pháp truyền thống chiếm ưu thế khiến học sinh thụ động, thiếu sáng tạo và tự tin.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tổ chức các tình huống giao tiếp thực tế, sử dụng đồ dùng trực quan sinh động được khẳng định là yếu tố then chốt giúp phát triển NLGT hiệu quả. Việc kết hợp luyện kể chuyện với bồi dưỡng tình cảm, phát huy tính tích cực của học sinh cũng góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh tự tin kể chuyện trước và sau thực nghiệm, bảng so sánh mức độ sáng tạo câu từ và sử dụng cử chỉ điệu bộ trong kể chuyện. Những biểu đồ này minh họa rõ sự tiến bộ về năng lực giao tiếp của học sinh sau khi áp dụng biện pháp mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học phát triển NLGT

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ thuật kể chuyện, phương pháp dạy học tích cực.
    • Thời gian: Triển khai trong 6 tháng đầu năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục huyện, trường tiểu học.

  2. Xây dựng và đa dạng hóa hệ thống bài tập kể chuyện phát triển NLGT

    • Phát triển các dạng bài tập sáng tạo, phù hợp với trình độ học sinh lớp 2, kết hợp các yếu tố ngôn ngữ và phi ngôn ngữ.
    • Thời gian: Năm học 2021-2022.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn, tổ chuyên môn.

  3. Ứng dụng phương pháp dạy học tích cực trong giờ kể chuyện

    • Áp dụng phương pháp đóng vai, trò chơi học tập, thảo luận nhóm để tăng cường tương tác và phát huy tính chủ động của học sinh.
    • Thời gian: Liên tục trong các tiết học kể chuyện.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên lớp 2.

  4. Sử dụng đồ dùng dạy học trực quan sinh động

    • Chuẩn bị tranh minh họa, đạo cụ, phục trang để tạo không gian kể chuyện hấp dẫn, kích thích trí tưởng tượng và sự sáng tạo của học sinh.
    • Thời gian: Chuẩn bị trước mỗi tiết học.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên, phụ huynh hỗ trợ.

  5. Tăng cường đánh giá và phản hồi trong quá trình học

    • Xây dựng hệ thống đánh giá đa dạng, bao gồm tự đánh giá, đánh giá nhóm và đánh giá của giáo viên nhằm phát triển kỹ năng tự nhận thức và cải thiện NLGT.
    • Thời gian: Thực hiện xuyên suốt năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên, học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp dạy học kể chuyện phát triển NLGT, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy.
    • Use case: Thiết kế bài giảng, xây dựng bài tập phù hợp với học sinh lớp 2.

  2. Nhà quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và nhu cầu đào tạo giáo viên, xây dựng chính sách phát triển năng lực giao tiếp trong trường tiểu học.
    • Use case: Lập kế hoạch bồi dưỡng giáo viên, cải tiến chương trình đào tạo.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Tiểu học

    • Lợi ích: Học hỏi kiến thức lý thuyết và thực tiễn về dạy học kể chuyện và phát triển NLGT.
    • Use case: Tham khảo tài liệu nghiên cứu, chuẩn bị luận văn tốt nghiệp.

  4. Phụ huynh học sinh

    • Lợi ích: Hiểu được tầm quan trọng của NLGT và cách hỗ trợ con em phát triển kỹ năng giao tiếp qua kể chuyện.
    • Use case: Hỗ trợ con luyện tập kể chuyện tại nhà, phối hợp với giáo viên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh lớp 2 lại quan trọng?
    Phát triển NLGT giúp học sinh tự tin thể hiện ý kiến, nâng cao kỹ năng nghe, nói, từ đó hỗ trợ hiệu quả học tập và giao tiếp xã hội. Ví dụ, học sinh lớp 2 có thể kể lại câu chuyện một cách mạch lạc, sáng tạo hơn sau khi được rèn luyện.

  2. Phương pháp dạy học kể chuyện nào hiệu quả nhất để phát triển NLGT?
    Phương pháp tích cực như đóng vai, trò chơi học tập, thảo luận nhóm được đánh giá cao vì kích thích sự chủ động và sáng tạo của học sinh, giúp các em thực hành giao tiếp trong môi trường thân thiện.

  3. Làm thế nào để giáo viên xây dựng bài tập kể chuyện phù hợp với học sinh lớp 2?
    Giáo viên nên lựa chọn bài tập dựa trên nội dung câu chuyện gần gũi, dễ hiểu, kết hợp các câu hỏi gợi mở và yêu cầu sáng tạo câu từ, đồng thời sử dụng tranh minh họa và đạo cụ để hỗ trợ.

  4. Học sinh thường gặp khó khăn gì khi học kể chuyện?
    Các khó khăn phổ biến gồm thiếu tự tin, ngắt quãng khi kể, chưa sáng tạo câu từ và chưa kết hợp tốt cử chỉ, điệu bộ. Ví dụ, nhiều học sinh vẫn kể y nguyên văn bản mà chưa biết thêm chi tiết sinh động.

  5. Làm sao để phụ huynh hỗ trợ con phát triển NLGT qua kể chuyện?
    Phụ huynh có thể khuyến khích con kể lại câu chuyện đã học, cùng con đóng vai nhân vật, tạo môi trường giao tiếp thân thiện tại nhà, giúp con tự tin và sáng tạo hơn trong giao tiếp.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học kể chuyện phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh lớp 2, với khảo sát thực trạng tại hai trường tiểu học ở Hải Phòng.
  • Kết quả nghiên cứu chỉ ra nhiều hạn chế trong nhận thức và phương pháp dạy học hiện tại, đồng thời đề xuất các biện pháp tích cực nhằm nâng cao hiệu quả phát triển NLGT.
  • Thực nghiệm biện pháp cho thấy sự cải thiện rõ rệt về kỹ năng kể chuyện, sự tự tin và sáng tạo của học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về đào tạo giáo viên, xây dựng bài tập, áp dụng phương pháp tích cực và sử dụng đồ dùng trực quan.
  • Khuyến nghị các nhà giáo dục, quản lý, sinh viên và phụ huynh tham khảo để phối hợp phát triển NLGT cho học sinh tiểu học.

Next steps: Triển khai đào tạo giáo viên, áp dụng biện pháp trong thực tế giảng dạy, đánh giá định kỳ và điều chỉnh phù hợp.

Call to action: Các trường tiểu học và giáo viên cần chủ động áp dụng các biện pháp dạy học kể chuyện phát triển NLGT để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh lớp 2.