Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt và môi trường kinh doanh biến động phức tạp, rủi ro trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp luôn hiện hữu và có thể gây ra những sai sót trọng yếu. Theo ước tính, việc xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) hiệu quả là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp bảo vệ tài sản, đảm bảo tính chính xác của số liệu và tuân thủ pháp luật. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và giải pháp hoàn thiện KSNB tại Công ty TNHH Sản xuất, lắp ráp Tuấn Nghĩa trong giai đoạn 2013-2018, một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất và lắp ráp xe điện, một ngành có nhu cầu tăng trưởng nhanh và cạnh tranh khốc liệt.

Mục tiêu nghiên cứu gồm: hệ thống hóa lý luận về KSNB trong doanh nghiệp; phân tích thực trạng KSNB tại Công ty Tuấn Nghĩa; đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hệ thống KSNB. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động KSNB tại công ty với đối tượng khảo sát là Ban giám đốc, các phòng ban và nhân viên. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần hoàn thiện lý luận về KSNB mà còn mang lại giá trị thực tiễn trong việc nâng cao năng lực quản trị rủi ro, tăng cường hiệu quả hoạt động và xây dựng niềm tin với khách hàng, nhà đầu tư.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết KSNB theo báo cáo COSO 2013, trong đó KSNB được định nghĩa là quá trình do Ban quản trị, Ban giám đốc và nhân viên thiết kế và vận hành nhằm đảm bảo đạt được các mục tiêu về báo cáo tài chính, tuân thủ pháp luật và hiệu quả hoạt động. Khung COSO gồm 5 yếu tố cấu thành: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.

Ngoài ra, luận văn tham khảo chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 315 về nhận diện và đánh giá rủi ro sai sót trọng yếu thông qua hiểu biết về doanh nghiệp và môi trường kinh doanh. Các khái niệm chính bao gồm: tính chính trực và giá trị đạo đức, phân chia quyền hạn và trách nhiệm, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát và giám sát nội bộ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thống kê dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bảng câu hỏi với 160 phiếu thu hồi từ Ban giám đốc, các phòng ban và nhân viên công ty. Bảng câu hỏi gồm 57 câu hỏi đánh giá các yếu tố cấu thành KSNB theo COSO 2013. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ tài liệu, sách báo, các công trình nghiên cứu trước đây và văn bản pháp luật liên quan.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá mức độ đồng thuận, ưu điểm và hạn chế của từng yếu tố KSNB. Thời gian nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2013-2018 tại Công ty TNHH Sản xuất, lắp ráp Tuấn Nghĩa, Hà Nội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát: 68,8% nhân viên đồng ý công ty có quy tắc đạo đức và tính chính trực, tuy nhiên 57,5% không được truyền đạt cụ thể các quy định này. Việc kiểm tra định kỳ và khen thưởng, xử phạt liên quan đến đạo đức chưa được thực hiện hiệu quả (giá trị trung bình đánh giá dưới 2).

  2. Chính sách nhân sự và năng lực: Công ty áp dụng KPI để đánh giá nhân viên với mức độ đồng thuận cao (giá trị trung bình 4,125), nhưng chưa có quy chế khen thưởng, kỷ luật rõ ràng và chưa tổ chức đào tạo thường xuyên (giá trị trung bình 1,8875). Bảng mô tả công việc chưa được xây dựng đầy đủ, gây chồng chéo và thiếu rõ ràng nhiệm vụ (giá trị trung bình 1,775).

  3. Ban giám đốc và Ban kiểm soát: Ban lãnh đạo được đánh giá tích cực về vai trò và minh bạch trong quản lý (giá trị trung bình 3,513), nhưng Ban kiểm soát chưa hoạt động hiệu quả, chưa được chú trọng (giá trị trung bình 2,163).

  4. Đánh giá rủi ro: Công ty có nhận diện và phân tích rủi ro khi thiết lập mục tiêu, nhưng chưa có biện pháp quản trị rủi ro cụ thể và chưa phổ biến nhận thức rủi ro đến nhân viên.

  5. Hoạt động kiểm soát: Hệ thống kiểm soát chứng từ, kế toán và quản lý hàng tồn kho được thực hiện tương đối tốt, tuy nhiên có sự kiêm nhiệm trong hoạt động mua hàng và xét duyệt, tiềm ẩn rủi ro gian lận. Hệ thống máy tính được phân quyền và giám sát chặt chẽ, đảm bảo an toàn dữ liệu.

  6. Thông tin và truyền thông: Nhân viên chưa nhận được thông tin kịp thời và chưa có kênh truyền thông hiệu quả để báo cáo sai phạm hoặc phản hồi khách hàng.

  7. Giám sát: Các trưởng phòng giám sát bộ phận tốt, tổ chức họp giao ban hàng tuần, nhưng chưa có bộ phận chuyên trách kiểm tra, đánh giá toàn diện hệ thống KSNB.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy Công ty TNHH Sản xuất, lắp ráp Tuấn Nghĩa đã xây dựng hệ thống KSNB cơ bản theo khung COSO 2013, tuy nhiên còn nhiều hạn chế về mặt tổ chức, truyền thông và quản trị rủi ro. Việc thiếu quy chế khen thưởng, xử phạt và đào tạo nhân viên làm giảm hiệu quả thực thi các chính sách kiểm soát. Sự kiêm nhiệm trong mua hàng và xét duyệt tạo điều kiện cho gian lận tiềm ẩn, cần được khắc phục để bảo vệ tài sản công ty.

So với các nghiên cứu trong ngành sản xuất và lắp ráp, kết quả tương đồng về vai trò quan trọng của môi trường kiểm soát và chính sách nhân sự trong nâng cao hiệu quả KSNB. Việc Ban kiểm soát chưa phát huy vai trò độc lập là điểm yếu cần được cải thiện để tăng cường giám sát nội bộ. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ đồng thuận về từng yếu tố KSNB sẽ giúp minh họa rõ hơn mức độ ưu tiên cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phổ biến quy chế đạo đức, khen thưởng và kỷ luật rõ ràng: Thiết lập chính sách bằng văn bản, tổ chức đào tạo định kỳ để nâng cao nhận thức nhân viên về đạo đức và trách nhiệm. Mục tiêu đạt 90% nhân viên hiểu và tuân thủ trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc phối hợp phòng nhân sự.

  2. Hoàn thiện bảng mô tả công việc và phân chia quyền hạn rõ ràng: Xây dựng mô tả chi tiết cho từng vị trí, giảm chồng chéo và nâng cao hiệu quả công việc. Thời gian thực hiện 6 tháng. Chủ thể: Phòng nhân sự và các trưởng phòng ban.

  3. Tăng cường hoạt động Ban kiểm soát và kiểm toán nội bộ: Thiết lập bộ phận kiểm toán nội bộ độc lập, thực hiện kiểm tra định kỳ và báo cáo trực tiếp Ban giám đốc. Mục tiêu hoạt động hiệu quả trong 1 năm. Chủ thể: Ban giám đốc và Ban kiểm soát.

  4. Xây dựng quy trình quản trị rủi ro cụ thể và phổ biến đến toàn thể nhân viên: Thiết lập quy trình đánh giá, xử lý rủi ro, tổ chức đào tạo nhận thức rủi ro. Mục tiêu giảm thiểu rủi ro không kiểm soát được xuống dưới 10% trong 18 tháng. Chủ thể: Ban giám đốc và phòng quản lý chất lượng.

  5. Cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông nội bộ: Thiết lập kênh truyền thông chính thức để nhân viên phản ánh sai phạm và góp ý, đồng thời cập nhật thông tin kịp thời. Thời gian triển khai 6 tháng. Chủ thể: Phòng hành chính nhân sự và IT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp: Nắm bắt thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả KSNB, từ đó xây dựng chiến lược quản trị rủi ro phù hợp với đặc thù ngành.

  2. Phòng kiểm toán nội bộ và kiểm soát chất lượng: Áp dụng các phương pháp đánh giá và giám sát KSNB, cải thiện quy trình kiểm tra và báo cáo.

  3. Chuyên gia tư vấn quản trị rủi ro và kiểm soát nội bộ: Tham khảo mô hình và kết quả nghiên cứu để tư vấn giải pháp phù hợp cho doanh nghiệp trong lĩnh vực sản xuất xe điện và vật liệu xây dựng.

  4. Sinh viên, học viên ngành kế toán, kiểm toán và quản trị doanh nghiệp: Học tập lý thuyết và thực tiễn về KSNB, phương pháp nghiên cứu và phân tích dữ liệu trong môi trường doanh nghiệp thực tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng?
    Kiểm soát nội bộ là quá trình do Ban quản trị và nhân viên thiết kế nhằm đảm bảo đạt mục tiêu về báo cáo tài chính, tuân thủ pháp luật và hiệu quả hoạt động. Nó giúp giảm thiểu rủi ro, bảo vệ tài sản và nâng cao niềm tin của nhà đầu tư.

  2. Các yếu tố cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ theo COSO 2013 là gì?
    Bao gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hệ thống KSNB hiệu quả.

  3. Làm thế nào để đánh giá thực trạng KSNB trong doanh nghiệp?
    Thông qua khảo sát nhân viên, phân tích quy trình, đánh giá các yếu tố cấu thành KSNB và so sánh với tiêu chuẩn khung lý thuyết như COSO 2013. Việc thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp giúp đánh giá toàn diện.

  4. Những hạn chế phổ biến trong KSNB tại doanh nghiệp sản xuất là gì?
    Thường gặp là thiếu quy chế khen thưởng, xử phạt rõ ràng, phân chia quyền hạn chưa rõ ràng, Ban kiểm soát chưa hoạt động hiệu quả, thiếu đào tạo nhân viên và truyền thông nội bộ chưa tốt.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả KSNB?
    Xây dựng chính sách rõ ràng, hoàn thiện mô tả công việc, tăng cường hoạt động Ban kiểm soát, thiết lập quy trình quản trị rủi ro, cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông nội bộ.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về kiểm soát nội bộ theo khung COSO 2013 và chuẩn mực kiểm toán quốc tế ISA 315.
  • Phân tích thực trạng KSNB tại Công ty TNHH Sản xuất, lắp ráp Tuấn Nghĩa cho thấy hệ thống đã được thiết lập nhưng còn nhiều hạn chế về môi trường kiểm soát, chính sách nhân sự, quản trị rủi ro và truyền thông.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện KSNB, tập trung vào xây dựng quy chế, phân chia quyền hạn, tăng cường Ban kiểm soát và cải thiện truyền thông nội bộ.
  • Nghiên cứu có phạm vi từ 2013 đến 2018, mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về đánh giá hiệu quả triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn tiếp theo.
  • Khuyến nghị các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp xe điện và các ngành liên quan áp dụng mô hình và giải pháp để nâng cao năng lực quản trị rủi ro và hiệu quả hoạt động.

Hãy bắt đầu áp dụng các giải pháp kiểm soát nội bộ hiệu quả để bảo vệ doanh nghiệp và phát triển bền vững trong môi trường cạnh tranh hiện nay!