Tổng quan nghiên cứu

Nguồn thu tài chính từ đất đai đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường ngân sách nhà nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng cơ sở hạ tầng. Tại Việt Nam, tỷ lệ đóng góp của nguồn thu từ đất đai vào ngân sách nhà nước năm 2018 đạt khoảng 13,8% và có xu hướng tăng nhanh trong những năm tiếp theo. Thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định, với vị trí địa lý thuận lợi và tiềm năng phát triển kinh tế đa dạng, đã tập trung khai thác nguồn thu tài chính từ đất đai nhằm phục vụ mục tiêu phát triển đô thị loại III và hướng tới thành lập thành phố An Nhơn vào năm 2025. Giai đoạn 2016 - 2020, tổng nguồn thu tài chính từ đất đai tại thị xã chiếm tới 74,05% tổng thu ngân sách, tăng dần qua các năm. Tuy nhiên, công tác quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như dự toán thu thấp hơn thực tế, nợ đọng thuế, thất thoát nguồn thu và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai trên địa bàn thị xã An Nhơn, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý trong bối cảnh chuyển đổi số. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào số liệu giai đoạn 2016 - 2020 và khảo sát năm 2021, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về công tác quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về quản lý tài chính công và quản lý đất đai trong nền kinh tế thị trường, kết hợp với các khái niệm chuyên ngành như:

  • Nguồn thu tài chính từ đất đai: Bao gồm các khoản thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, thuế sử dụng đất, phí, lệ phí và các khoản thu khác liên quan đến đất đai theo quy định của Luật Đất đai 2013.
  • Quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai: Là hoạt động tổ chức, điều hành và giám sát nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời các khoản thu từ đất đai, đồng thời khai thác hiệu quả nguồn lực tài chính này.
  • Mục tiêu quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai: Đảm bảo thu theo luật định, thu đúng và đủ theo dự toán, khai thác hiệu quả nguồn lực, đồng thời tối thiểu hóa chi phí hành thu.
  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai: Bao gồm nhân tố khách quan như quy mô đất đai, vị trí địa lý, tốc độ đô thị hóa; và nhân tố chủ quan như năng lực quản lý, trình độ cán bộ, điều kiện công nghệ thông tin.

Khung lý thuyết này giúp phân tích toàn diện các yếu tố tác động đến hiệu quả quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai, đồng thời làm cơ sở để đề xuất giải pháp phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo 6 tháng, hàng năm của UBND thị xã An Nhơn và các phòng ban liên quan như Phòng Tài nguyên - Môi trường, Phòng Tài chính, Chi cục Thuế, giai đoạn 2016 - 2020.
  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông qua khảo sát, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và người dân năm 2021. Cỡ mẫu khảo sát người dân là 50 hộ gia đình, được chọn ngẫu nhiên, nhằm đánh giá mức độ hài lòng và thực trạng thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất đai.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp so sánh, phân tích thống kê với phần mềm Excel 2013 để xử lý số liệu, lập bảng biểu minh họa. Phân tích tổng hợp các kết quả khảo sát, phỏng vấn để đánh giá thực trạng và nguyên nhân tồn tại.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp giai đoạn 2016 - 2020, khảo sát và phỏng vấn năm 2021, phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2022.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, toàn diện và phù hợp với mục tiêu đề tài, giúp đánh giá chính xác thực trạng quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai tại thị xã An Nhơn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng nguồn thu tài chính từ đất đai chiếm phần lớn trong ngân sách địa phương: Giai đoạn 2016 - 2020, nguồn thu từ đất đai chiếm 74,05% tổng thu ngân sách thị xã An Nhơn, với mức tăng trưởng ổn định qua các năm. Năm 2020, tổng thu từ các khoản thu tài chính đất đai vượt dự toán, thể hiện hiệu quả trong công tác thu ngân sách.

  2. Dự toán nguồn thu thường thấp hơn khả năng thực tế: Việc lập dự toán nguồn thu tài chính từ đất đai tại thị xã thường ở mức thấp hơn so với thực tế có thể đạt được, dẫn đến việc chưa khai thác tối đa tiềm năng nguồn thu. Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu năm 2020 đạt trên 100%, nhưng dự toán ban đầu chưa sát với khả năng thực tế.

  3. Tồn tại tình trạng nợ đọng thuế và thất thoát nguồn thu: Công tác quản lý nợ thuế và xử lý vi phạm còn hạn chế, dẫn đến tình trạng nợ đọng thuế và thất thoát nguồn thu ngân sách từ đất đai. Tỷ lệ nợ đọng thuế chiếm khoảng 5-7% tổng số thu từ đất đai, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý còn hạn chế: Việc sử dụng công nghệ thông tin để quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai chưa được triển khai đồng bộ, gây khó khăn trong việc cập nhật, đối chiếu số liệu và giám sát thu thuế. Điều này làm giảm tính minh bạch và hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ việc lập dự toán chưa sát với thực tế do thiếu thông tin đầy đủ và cập nhật kịp thời về biến động thị trường đất đai và hoạt động kinh tế - xã hội. So với các địa phương khác như quận Long Biên, Hà Nội, nơi áp dụng công nghệ thông tin và cải cách thủ tục hành chính hiệu quả, thị xã An Nhơn còn nhiều hạn chế trong công tác phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ.

Việc tồn tại nợ đọng thuế và thất thoát nguồn thu phản ánh sự chưa đồng bộ trong công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm. So sánh với kinh nghiệm tại huyện Hoài Đức, Hà Nội, việc tăng cường đối thoại với nhà đầu tư và nâng cao năng lực cán bộ quản lý đã giúp giảm thiểu tình trạng này.

Ứng dụng công nghệ thông tin là xu hướng tất yếu để nâng cao hiệu quả quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai. Việc chưa triển khai đồng bộ tại thị xã An Nhơn làm giảm khả năng giám sát và phát hiện sai phạm, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ hoàn thành dự toán thu, tỷ lệ nợ đọng thuế qua các năm sẽ minh họa rõ nét hơn thực trạng này.

Kết quả nghiên cứu cho thấy cần có sự đổi mới trong công tác lập dự toán, tăng cường phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực cán bộ để nâng cao hiệu quả quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai tại thị xã An Nhơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến quy trình lập dự toán nguồn thu tài chính từ đất đai

    • Động từ hành động: Rà soát, cập nhật dữ liệu thị trường đất đai và biến động kinh tế xã hội để xây dựng dự toán sát thực tế.
    • Target metric: Tỷ lệ dự toán sát với thực tế đạt trên 95%.
    • Timeline: Triển khai ngay trong năm ngân sách tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch phối hợp với Phòng Tài nguyên - Môi trường và Chi cục Thuế.

  2. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm

    • Động từ hành động: Tổ chức kiểm tra định kỳ, xử lý nghiêm các trường hợp nợ đọng thuế và trốn thuế.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ nợ đọng thuế xuống dưới 3% trong vòng 2 năm.
    • Timeline: Thực hiện liên tục hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế phối hợp với các cơ quan chức năng.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý nguồn thu

    • Động từ hành động: Xây dựng hệ thống quản lý thuế điện tử, cập nhật dữ liệu tự động và giám sát trực tuyến.
    • Target metric: 100% hồ sơ thuế đất đai được xử lý qua hệ thống điện tử trong 3 năm tới.
    • Timeline: Triển khai giai đoạn 2023-2025.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thị xã, Chi cục Thuế, Phòng Công nghệ thông tin.

  4. Nâng cao năng lực và trình độ chuyên môn cho cán bộ quản lý

    • Động từ hành động: Tổ chức đào tạo, tập huấn chuyên sâu về chính sách thuế đất đai và kỹ năng quản lý hiện đại.
    • Target metric: 100% cán bộ quản lý nguồn thu đất đai được đào tạo định kỳ hàng năm.
    • Timeline: Bắt đầu từ năm 2023 và duy trì thường xuyên.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thị xã phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai

    • Động từ hành động: Thiết lập quy chế phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban liên quan trong công tác quản lý thu.
    • Target metric: Giảm thời gian xử lý hồ sơ thuế đất đai xuống dưới 15 ngày.
    • Timeline: Hoàn thiện quy chế trong 6 tháng đầu năm 2023.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thị xã, Chi cục Thuế, Phòng Tài nguyên - Môi trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về đất đai và tài chính công

    • Lợi ích: Hiểu rõ cơ chế, quy trình quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý.
    • Use case: Áp dụng các giải pháp đề xuất để cải thiện công tác thu ngân sách tại địa phương.

  2. Các phòng ban chuyên môn tại UBND thị xã và các cấp chính quyền địa phương

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai, hỗ trợ phối hợp liên ngành hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội dựa trên nguồn thu từ đất đai.

  3. Chi cục Thuế và các cơ quan thuế địa phương

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao công tác thu, chống thất thu và quản lý nợ thuế.
    • Use case: Triển khai ứng dụng công nghệ thông tin và cải cách thủ tục hành chính trong quản lý thuế đất đai.

  4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên ngành quản lý kinh tế, quản lý đất đai và tài chính công

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo toàn diện về quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai trong bối cảnh phát triển đô thị và chuyển đổi số.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn liên quan đến quản lý tài chính công và đất đai.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nguồn thu tài chính từ đất đai gồm những khoản nào?
    Nguồn thu tài chính từ đất đai bao gồm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, thuế sử dụng đất nông nghiệp và phi nông nghiệp, phí, lệ phí liên quan đến đất đai, tiền xử phạt vi phạm pháp luật về đất đai và tiền bồi thường thiệt hại trong quản lý đất đai.

  2. Tại sao dự toán nguồn thu tài chính từ đất đai thường thấp hơn thực tế?
    Do thiếu thông tin cập nhật về biến động thị trường đất đai, chưa đánh giá đầy đủ tiềm năng phát triển kinh tế - xã hội và chưa áp dụng các công cụ phân tích dự báo chính xác, dẫn đến dự toán chưa sát với khả năng thu thực tế.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai tại thị xã An Nhơn là gì?
    Bao gồm tình trạng nợ đọng thuế, thất thoát nguồn thu, hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin, năng lực cán bộ quản lý chưa đồng đều và quy trình phối hợp liên ngành chưa hiệu quả.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu tình trạng nợ đọng thuế từ đất đai?
    Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm vi phạm, đồng thời cải cách thủ tục hành chính, nâng cao nhận thức và hỗ trợ người nộp thuế thực hiện nghĩa vụ đúng hạn.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có vai trò như thế nào trong quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai?
    Công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình thu, cập nhật dữ liệu nhanh chóng, giám sát chặt chẽ, phát hiện sai phạm kịp thời, giảm thiểu thủ tục hành chính và nâng cao tính minh bạch trong quản lý thuế đất đai.

Kết luận

  • Nguồn thu tài chính từ đất đai tại thị xã An Nhơn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách, đóng góp quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Thực trạng quản lý còn tồn tại như dự toán thu thấp hơn thực tế, nợ đọng thuế, thất thoát nguồn thu và hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Các nhân tố ảnh hưởng bao gồm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, năng lực cán bộ và công nghệ quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp cải tiến quy trình lập dự toán, tăng cường thanh tra, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ và phối hợp liên ngành.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý địa phương triển khai ngay các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nguồn thu tài chính từ đất đai, góp phần phát triển bền vững thị xã An Nhơn trong giai đoạn tới.

Hành động tiếp theo là tổ chức các hội thảo, tập huấn và xây dựng kế hoạch triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế đất đai. Các nhà quản lý và chuyên gia được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính từ đất đai.