Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và đại dịch Covid-19, việc đổi mới phương pháp dạy học trở nên cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Theo khảo sát tại hai trường THPT Nghi Lộc 2 và Nguyễn Duy Trinh, trong năm học 2021-2022, có khoảng 254 học sinh lớp 10 tham gia nghiên cứu về năng lực tự học trong môn Hóa học, đặc biệt là chương Nhóm Halogen. Mô hình lớp học truyền thống với phương pháp giảng dạy thụ động không còn phù hợp khi học sinh phải học trực tuyến trong thời gian dài, dẫn đến sự giảm sút động lực và hiệu quả học tập. Mục tiêu nghiên cứu là áp dụng mô hình lớp học đảo ngược trong dạy học chương Nhóm Halogen nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh THPT, qua đó nâng cao hiệu quả học tập và phát triển các năng lực cần thiết cho học sinh trong thời đại mới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào chương trình Hóa học lớp 10 tại hai trường THPT trên địa bàn, với thời gian thực nghiệm trong năm học 2021-2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực tự học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông và đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực trong thời kỳ công nghiệp hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Năng lực được hiểu là khả năng và phẩm chất tâm lý, sinh lý giúp cá nhân hoàn thành một loại hoạt động với chất lượng cao. Năng lực tự học là một thuộc tính kỹ năng phức hợp, bao gồm kỹ năng, kỹ xảo, động cơ và thói quen, giúp người học tự giác, chủ động chiếm lĩnh tri thức. Mô hình lớp học đảo ngược (Flipped Classroom) là phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm, trong đó học sinh tự học kiến thức mới qua video, tài liệu trực tuyến tại nhà, còn thời gian trên lớp dành cho thảo luận, thực hành và giải quyết vấn đề. Mô hình này giúp phát triển năng lực tự học, tăng cường tương tác và nâng cao hiệu quả học tập. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực tự học, động cơ tự học, chu trình tự học (tự nghiên cứu, tự thể hiện, tự kiểm tra và điều chỉnh), và mô hình lớp học đảo ngược.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu, văn kiện, sách giáo khoa, video bài giảng E-learning, phiếu khảo sát và kết quả thực nghiệm sư phạm. Phương pháp phân tích gồm phân tích, tổng hợp, thống kê số liệu khảo sát và kết quả kiểm tra học sinh. Cỡ mẫu gồm 254 học sinh lớp 10 tại hai trường THPT Nghi Lộc 2 và Nguyễn Duy Trinh, trong đó có 4 lớp được phân chia thành lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2021-2022, với các giai đoạn: khảo sát thực trạng, xây dựng kế hoạch dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  • Phát hiện 1: Khoảng 90% học sinh có thiết bị kết nối internet, tuy nhiên chỉ khoảng 40% tham gia các lớp học trực tuyến bổ trợ kiến thức, phần lớn thời gian sử dụng internet để giải trí.
  • Phát hiện 2: Hơn 70% học sinh nhận thức được tầm quan trọng của năng lực tự học nhưng còn lúng túng trong việc tự học hiệu quả, nhiều em vẫn học thụ động, chủ yếu nghe giảng và ghi chép.
  • Phát hiện 3: Kỹ năng hoạt động nhóm, trình bày ý kiến, tự kiểm tra và lập kế hoạch học tập của học sinh còn thấp, dưới 50% học sinh tự tin và làm chủ việc học của mình.
  • Phát hiện 4: Kết quả kiểm tra học tập cho thấy điểm trung bình của lớp thực nghiệm áp dụng mô hình lớp học đảo ngược cao hơn lớp đối chứng từ 0,6 đến 0,8 điểm, với tỷ lệ học sinh đạt điểm khá giỏi tăng rõ rệt (tăng khoảng 15-20%).

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy mô hình lớp học đảo ngược giúp học sinh phát triển năng lực tự học, tăng tính chủ động và hứng thú trong học tập. Việc học sinh có thể xem lại bài giảng nhiều lần qua video giúp hiểu sâu kiến thức, từ đó tham gia tích cực các hoạt động trên lớp. So với phương pháp truyền thống, mô hình này giảm thiểu sự thụ động, tăng cường tương tác và phát triển kỹ năng hợp tác nhóm. Kết quả điểm số và thái độ học tập tích cực được thể hiện rõ qua biểu đồ phân bố điểm và bảng so sánh kỹ năng tự học giữa lớp thực nghiệm và đối chứng. Tuy nhiên, hạn chế về điều kiện thiết bị và kỹ năng CNTT của một số học sinh cũng ảnh hưởng đến hiệu quả áp dụng mô hình. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục hiện đại, mô hình lớp học đảo ngược được đánh giá là phương pháp phù hợp để phát triển năng lực tự học trong bối cảnh giáo dục hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  • Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất: Trang bị 100% lớp học có máy chiếu, kết nối internet ổn định để hỗ trợ mô hình lớp học đảo ngược, thực hiện trong vòng 1 năm, do nhà trường và các cơ quan quản lý giáo dục thực hiện.
  • Đào tạo giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về phương pháp lớp học đảo ngược và kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin cho giáo viên, nhằm nâng cao năng lực thiết kế bài giảng và quản lý lớp học, thực hiện định kỳ hàng năm.
  • Hướng dẫn học sinh tự học: Xây dựng chương trình đào tạo kỹ năng tự học, lập kế hoạch học tập và sử dụng công cụ học tập trực tuyến cho học sinh, triển khai trong các tiết học kỹ năng sống và môn học chính khóa.
  • Phát triển tài liệu E-learning: Thiết kế và cập nhật các bài giảng video, phiếu học tập tương tác phù hợp với nội dung chương trình, đảm bảo hấp dẫn và dễ tiếp cận, do giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn phối hợp thực hiện.
  • Khuyến khích hợp tác nhóm: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, thảo luận nhóm nhằm phát triển kỹ năng giao tiếp, hợp tác và giải quyết vấn đề cho học sinh, thực hiện xuyên suốt năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  • Giáo viên phổ thông: Áp dụng mô hình lớp học đảo ngược để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực tự học cho học sinh.
  • Nhà quản lý giáo dục: Lập kế hoạch đầu tư cơ sở vật chất, tổ chức đào tạo giáo viên và xây dựng chính sách hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học trong các trường phổ thông.
  • Học sinh THPT: Nắm bắt phương pháp học tập chủ động, phát triển kỹ năng tự học, tự quản lý thời gian và nâng cao hiệu quả học tập cá nhân.
  • Nghiên cứu sinh, học viên cao học: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp thực nghiệm sư phạm và kết quả ứng dụng mô hình lớp học đảo ngược trong giáo dục phổ thông để phát triển đề tài nghiên cứu liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình lớp học đảo ngược là gì?
    Là phương pháp dạy học trong đó học sinh tự học kiến thức mới qua video hoặc tài liệu trực tuyến tại nhà, còn thời gian trên lớp dành cho thảo luận, thực hành và giải quyết vấn đề dưới sự hướng dẫn của giáo viên.

  2. Lợi ích của mô hình lớp học đảo ngược đối với học sinh là gì?
    Giúp học sinh chủ động học tập, tăng cường tương tác, phát triển kỹ năng tự học và hợp tác nhóm, đồng thời nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức.

  3. Mô hình này có phù hợp với tất cả học sinh không?
    Mô hình phù hợp với học sinh có khả năng tự học, kỷ luật và ý chí cao; tuy nhiên cần hỗ trợ kỹ năng CNTT và điều kiện thiết bị cho học sinh còn hạn chế.

  4. Các công cụ hỗ trợ nào được sử dụng trong mô hình lớp học đảo ngược?
    Các công cụ như Google Classroom, Padlet, Azota được sử dụng để tổ chức lớp học, giao bài tập, thu thập ý kiến và đánh giá kết quả học tập.

  5. Làm thế nào để giáo viên đánh giá hiệu quả mô hình lớp học đảo ngược?
    Giáo viên có thể đánh giá qua kết quả kiểm tra, quan sát thái độ học tập, mức độ tham gia hoạt động nhóm và phản hồi của học sinh trong quá trình học.

Kết luận

  • Mô hình lớp học đảo ngược đã được áp dụng thành công trong dạy học chương Nhóm Halogen, giúp phát triển năng lực tự học cho học sinh THPT.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy điểm số và kỹ năng tự học của học sinh lớp thực nghiệm cao hơn rõ rệt so với lớp đối chứng.
  • Mô hình góp phần đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường tương tác và phát triển kỹ năng mềm cho học sinh.
  • Cần tiếp tục đầu tư cơ sở vật chất, đào tạo giáo viên và hỗ trợ học sinh để mở rộng áp dụng mô hình hiệu quả hơn.
  • Khuyến khích các nhà trường, giáo viên và học sinh tích cực tham gia đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông trong thời đại công nghiệp 4.0.

Hành động tiếp theo: Triển khai đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu E-learning và tổ chức các hoạt động hỗ trợ học sinh tự học theo mô hình lớp học đảo ngược.