Tổng quan nghiên cứu

Nguồn nhân lực y tế là yếu tố then chốt quyết định chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Trên phạm vi toàn cầu, theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có khoảng 57 quốc gia đang thiếu hụt nghiêm trọng nhân viên y tế, với nhu cầu bổ sung lên tới 4,3 triệu nhân viên, trong đó có 2,4 triệu bác sĩ và y tá. Tình trạng này đặc biệt nghiêm trọng tại các khu vực Châu Phi và Châu Á, trong đó Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng này. Tại Việt Nam, vùng Đồng bằng Sông Cửu Long và Tây Bắc có mật độ nhân viên y tế thấp nhất, chỉ khoảng 21-25 nhân viên y tế trên 10.000 dân. Đặc biệt, lĩnh vực y tế dự phòng đang thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực, với nhu cầu tối thiểu cần 45.260 cán bộ nhưng thực tế chỉ có khoảng 29.301 người.

Trung tâm Y tế dự phòng (TTYTDP) tỉnh Bến Tre là một trong những đơn vị chịu ảnh hưởng nặng nề của tình trạng thiếu hụt nhân lực y tế, đặc biệt là bác sĩ và cán bộ trình độ đại học. Giai đoạn 2012-2016, TTYTDP tỉnh Bến Tre không chỉ không tuyển dụng được bác sĩ mới mà còn phải đối mặt với tình trạng bác sĩ xin chuyển công tác. Nghiên cứu này nhằm mô tả thực trạng nhân lực y tế tại TTYTDP tỉnh Bến Tre trong giai đoạn 2012-2016 và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến công tác thu hút và duy trì nhân lực y tế tại đơn vị.

Nghiên cứu được thực hiện tại TTYTDP tỉnh Bến Tre trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 9 năm 2017, với đối tượng là toàn bộ công chức, viên chức và người lao động của Trung tâm. Kết quả nghiên cứu không chỉ cung cấp số liệu cụ thể về cơ cấu nhân lực mà còn phân tích các yếu tố tích cực và tiêu cực ảnh hưởng đến thu hút và duy trì nhân lực, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nguồn nhân lực y tế tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý nguồn nhân lực y tế, tập trung vào ba chức năng cơ bản: thu hút, đào tạo và phát triển, duy trì nhân lực. Theo WHO, quản lý nguồn nhân lực là quá trình tạo môi trường tổ chức thuận lợi, đảm bảo nhân lực hoàn thành tốt công việc với chi phí hiệu quả nhất. Ba chức năng chính bao gồm:

  • Thu hút nguồn nhân lực: Đảm bảo đủ số lượng và chất lượng nhân viên phù hợp với yêu cầu công việc thông qua kế hoạch hóa nhân lực, tuyển dụng, phân tích và thiết kế công việc.
  • Đào tạo và phát triển: Nâng cao năng lực, kỹ năng và trình độ chuyên môn của nhân viên để đáp ứng yêu cầu công việc và thích ứng với sự thay đổi môi trường.
  • Duy trì nguồn nhân lực: Kích thích, động viên và duy trì mối quan hệ lao động tốt đẹp nhằm giữ chân nhân viên, bao gồm chính sách trả lương, khen thưởng, phúc lợi và cải thiện điều kiện làm việc.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: nhân lực y tế, quản lý nguồn nhân lực, thu hút nhân lực, duy trì nhân lực, và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác nhân sự như thu nhập, môi trường làm việc, chính sách đào tạo và tuyển dụng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp phương pháp định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu bao gồm:

  • Số liệu thứ cấp: Rà soát, tổng hợp và phân tích các báo cáo nhân lực y tế, báo cáo hoạt động và các văn bản liên quan đến công tác thu hút và duy trì nhân lực tại TTYTDP tỉnh Bến Tre giai đoạn 2012-2016.
  • Dữ liệu định tính: Phỏng vấn sâu 20 người thuộc 4 nhóm đối tượng gồm: công chức quản lý nhân lực cấp Sở và Trung tâm, viên chức quản lý các khoa/phòng, viên chức đang công tác và viên chức đã nghỉ việc hoặc chuyển công tác.

Cỡ mẫu định tính được chọn có chủ đích nhằm làm rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến thu hút, duy trì nhân lực. Phân tích số liệu định lượng được thực hiện bằng cách tổng hợp, trình bày dưới dạng bảng và biểu đồ để minh họa xu hướng và cơ cấu nhân lực. Phân tích định tính được tổng hợp, trích dẫn và phân tích theo mục tiêu nghiên cứu nhằm bổ sung và giải thích các số liệu định lượng.

Thời gian nghiên cứu kéo dài 7 tháng, từ tháng 3 đến tháng 9 năm 2017, tại TTYTDP tỉnh Bến Tre. Phương pháp chọn mẫu định tính nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan đến công tác nhân lực tại Trung tâm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thiếu hụt nhân lực y tế so với quy định: Tỷ lệ bác sĩ tại TTYTDP tỉnh Bến Tre chỉ chiếm 25%, thấp hơn mức quy định tối thiểu 30% theo Thông tư liên tịch số 08/2007/TTLT-BYT-BNV. Tỷ lệ kỹ thuật viên xét nghiệm cũng chỉ đạt 11,25%, trong khi quy định là trên 20%. Tổng số nhân viên y tế tại Trung tâm là 96 người, trong đó có sự mất cân đối về cơ cấu chuyên môn.

  2. Xu hướng biến động nhân lực qua các năm 2012-2016: Số lượng nhân viên y tế có sự biến động đáng kể, với tỷ lệ nghỉ việc và chuyển công tác chiếm khoảng 10-15% mỗi năm. Đặc biệt, bác sĩ có xu hướng chuyển công tác sang các đơn vị khác hoặc nghỉ việc, gây khó khăn trong công tác duy trì nguồn nhân lực.

  3. Các yếu tố tích cực ảnh hưởng đến thu hút và duy trì nhân lực: Môi trường làm việc thoải mái, không áp lực công việc cao, nội bộ đoàn kết tốt, cơ hội thăng tiến được quy hoạch rõ ràng, khách quan và dân chủ; điều kiện làm việc và trang thiết bị đầy đủ; quy trình tuyển dụng công khai, đúng quy định.

  4. Các yếu tố tiêu cực ảnh hưởng đến thu hút và duy trì nhân lực: Thu nhập thấp là rào cản lớn nhất khiến khó thu hút và giữ chân nhân viên y tế. Mặc dù công tác đào tạo được quan tâm, nhưng thiếu kinh phí đào tạo là hạn chế đáng kể. Ngoài ra, chưa có chính sách thu hút và duy trì nhân lực cụ thể của tỉnh, ngành và Trung tâm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tình trạng thiếu hụt nhân lực y tế tại TTYTDP tỉnh Bến Tre là nghiêm trọng, đặc biệt là đội ngũ bác sĩ và kỹ thuật viên xét nghiệm. So với các nghiên cứu tại các bệnh viện khác trong nước, tình trạng này tương đồng với những khó khăn về tuyển dụng và duy trì nhân lực do thu nhập thấp và điều kiện làm việc chưa hấp dẫn.

Môi trường làm việc tích cực và cơ hội thăng tiến rõ ràng được đánh giá là những yếu tố quan trọng giúp duy trì nhân lực, phù hợp với các lý thuyết quản lý nguồn nhân lực hiện đại. Tuy nhiên, thu nhập thấp và thiếu chính sách hỗ trợ là những điểm nghẽn lớn, làm giảm động lực làm việc và tăng tỷ lệ nghỉ việc.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ xu hướng biến động nhân lực qua các năm, bảng so sánh tỷ lệ nhân lực thực tế với quy định, và biểu đồ phân tích các yếu tố ảnh hưởng tích cực và tiêu cực. Việc so sánh với các nghiên cứu trong nước cũng giúp làm rõ đặc thù và mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai và duy trì chính sách thu hút nhân lực y tế: Đề nghị Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân tỉnh tiếp tục thực hiện các chính sách thu hút, hỗ trợ kinh phí đào tạo cho ngành y tế tỉnh Bến Tre, nhằm tăng cường nguồn nhân lực chất lượng cao. Thời gian thực hiện: ngay trong giai đoạn 2023-2025.

  2. Tăng cường tham mưu chính sách cho ngành y tế: Sở Y tế cần chủ động tham mưu cho các cấp chính quyền về các chính sách thu hút và duy trì nhân lực, đặc biệt tập trung vào lĩnh vực y tế dự phòng. Thời gian: liên tục hàng năm.

  3. Đẩy mạnh công tác đào tạo và phát triển nhân lực: TTYTDP tỉnh Bến Tre cần tăng cường đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn cho nhân viên hiện có, sử dụng hiệu quả nguồn lực hiện tại để từng bước khắc phục thiếu hụt nhân lực trình độ cao. Thời gian: kế hoạch đào tạo hàng năm, ưu tiên giai đoạn 2023-2024.

  4. Mở rộng quy mô hoạt động dịch vụ để tăng thu nhập: Lãnh đạo Trung tâm cần duy trì và phát triển các đoàn khám sức khỏe nhằm tạo nguồn thu ổn định, từ đó cải thiện thu nhập cho nhân viên y tế, góp phần giữ chân nhân lực. Thời gian: triển khai ngay và duy trì lâu dài.

  5. Xây dựng chiến lược phát triển nhân lực và kế hoạch đào tạo phù hợp: Trung tâm cần xây dựng chiến lược phát triển nhân lực dựa trên tình hình thực tế, chú trọng đến nguồn kinh phí đào tạo có thể trích từ nguồn thu dịch vụ, đảm bảo tính bền vững. Thời gian: hoàn thành trong năm 2023 và triển khai thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các cơ sở y tế dự phòng: Giúp hiểu rõ thực trạng nhân lực và các yếu tố ảnh hưởng, từ đó xây dựng kế hoạch phát triển nguồn nhân lực phù hợp với đặc thù đơn vị.

  2. Cán bộ quản lý nhân sự ngành y tế: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích chuyên sâu về thu hút, duy trì nhân lực y tế, hỗ trợ xây dựng chính sách nhân sự hiệu quả.

  3. Nhà hoạch định chính sách y tế địa phương: Tham khảo để xây dựng các chính sách thu hút, đào tạo và duy trì nhân lực y tế phù hợp với điều kiện thực tế của tỉnh và vùng Đồng bằng Sông Cửu Long.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành y tế công cộng và quản lý y tế: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng trong lĩnh vực quản lý nguồn nhân lực y tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nhân lực y tế tại TTYTDP tỉnh Bến Tre lại thiếu hụt nghiêm trọng?
    Thiếu hụt chủ yếu do thu nhập thấp, điều kiện làm việc chưa hấp dẫn, thiếu chính sách thu hút và duy trì nhân lực cụ thể, cùng với tình trạng bác sĩ chuyển công tác sang nơi khác.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng tích cực đến việc duy trì nhân lực y tế tại Trung tâm?
    Môi trường làm việc thoải mái, không áp lực công việc cao, nội bộ đoàn kết, cơ hội thăng tiến rõ ràng và quy trình tuyển dụng công khai, minh bạch là những yếu tố tích cực.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Nghiên cứu kết hợp phương pháp định lượng (phân tích số liệu thứ cấp) và định tính (phỏng vấn sâu 20 người thuộc các nhóm đối tượng liên quan).

  4. Làm thế nào để cải thiện thu nhập cho nhân viên y tế tại Trung tâm?
    Mở rộng các hoạt động dịch vụ như đoàn khám sức khỏe nhằm tạo nguồn thu ổn định, từ đó tăng thu nhập cho nhân viên y tế.

  5. Chính sách nào cần được ưu tiên để thu hút nhân lực y tế?
    Chính sách hỗ trợ kinh phí đào tạo, cải thiện thu nhập, tạo điều kiện làm việc tốt và cơ hội thăng tiến công bằng, minh bạch là những ưu tiên hàng đầu.

Kết luận

  • TTYTDP tỉnh Bến Tre giai đoạn 2012-2016 thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực y tế, đặc biệt là bác sĩ và kỹ thuật viên xét nghiệm so với quy định.
  • Thu nhập thấp và thiếu chính sách thu hút, duy trì là những nguyên nhân chính gây khó khăn trong công tác nhân sự.
  • Môi trường làm việc tích cực và cơ hội thăng tiến rõ ràng góp phần duy trì nhân lực, nhưng chưa đủ để khắc phục tình trạng thiếu hụt.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể về chính sách thu hút, đào tạo, phát triển và tăng thu nhập nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nguồn nhân lực y tế tại Trung tâm.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chính sách đề xuất, xây dựng kế hoạch đào tạo và phát triển nhân lực phù hợp, đồng thời mở rộng hoạt động dịch vụ để cải thiện thu nhập nhân viên.

Hành động ngay hôm nay để góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực y tế tại địa phương, đảm bảo sức khỏe cộng đồng được chăm sóc toàn diện và bền vững.