Tổng quan nghiên cứu

Huyện Krông Pắc, tỉnh Đắk Lắk, nằm ở vùng Tây Nguyên với diện tích tự nhiên 62.581 ha và dân số khoảng 219.080 người, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm 33,4%. Đây là khu vực có điều kiện tự nhiên thuận lợi với địa hình bằng phẳng, khí hậu nhiệt đới cao nguyên, đất đỏ Bazan màu mỡ chiếm 63,85% diện tích, rất phù hợp cho phát triển nông nghiệp và bảo tồn văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, nhiều giá trị văn hóa phi vật thể (VHPVT) đang bị mai một, đe dọa sự tồn tại của các di sản văn hóa đặc sắc của các dân tộc thiểu số tại địa phương.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc thực hiện chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể trên địa bàn huyện Krông Pắc trong giai đoạn 2018-2020. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách nhằm bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể đặc trưng của vùng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Theo báo cáo, thu nhập bình quân đầu người của huyện tăng từ 28 triệu đồng năm 2015 lên khoảng 45 triệu đồng năm 2020, cho thấy sự phát triển kinh tế ổn định. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng đặt ra thách thức trong việc bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, khi nhiều di sản phi vật thể đang đứng trước nguy cơ thất truyền do thiếu nguồn lực, sự quan tâm chưa đồng bộ và tác động của các yếu tố xã hội, kinh tế. Việc nghiên cứu và đề xuất các giải pháp thực hiện chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể là cấp thiết để bảo vệ di sản văn hóa đặc sắc của huyện Krông Pắc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp với lý thuyết chính sách công nhằm phân tích và đánh giá thực trạng thực hiện chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết chính sách công: Xem chính sách công là tập hợp các quyết định của nhà nước nhằm giải quyết các vấn đề công cộng, trong đó có chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể. Lý thuyết này giúp phân tích quá trình xây dựng, thực hiện và đánh giá chính sách, đồng thời làm rõ vai trò của các chủ thể tham gia thực hiện chính sách.

  2. Lý thuyết văn hóa và di sản văn hóa phi vật thể: Dựa trên các khái niệm về văn hóa, văn hóa phi vật thể và di sản văn hóa phi vật thể theo UNESCO và Luật Di sản văn hóa Việt Nam. Văn hóa phi vật thể được hiểu là các giá trị tinh thần, truyền thống, tập quán, nghệ thuật, lễ hội, ngôn ngữ, tri thức dân gian được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Lý thuyết này giúp xác định phạm vi, đặc điểm và giá trị của di sản văn hóa phi vật thể cần bảo tồn.

Ba khái niệm chính được làm rõ trong nghiên cứu gồm: chính sách công, văn hóa phi vật thể và di sản văn hóa phi vật thể. Ngoài ra, luận văn còn phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách như yếu tố khách quan (bối cảnh xã hội, kinh tế, chính trị) và yếu tố chủ quan (năng lực cán bộ, nguồn lực, thái độ nhân dân).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính toàn diện và sâu sắc trong phân tích:

  • Nguồn dữ liệu:

    • Số liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, nghị quyết, báo cáo của ngành văn hóa, thống kê địa phương.
    • Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực tế tại huyện Krông Pắc, phỏng vấn sâu 20 người gồm các nghệ nhân, cán bộ văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử - văn hóa, hội viên các hội bảo tồn dân ca và di sản văn hóa.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích nội dung các văn bản chính sách, nghị quyết liên quan đến bảo tồn văn hóa phi vật thể.
    • Phân tích thống kê số liệu về các di sản văn hóa phi vật thể, nguồn lực đầu tư, mức độ thực hiện chính sách.
    • Phân tích định tính qua phỏng vấn sâu nhằm làm rõ các khó khăn, thuận lợi và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2018-2020, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp cho các năm tiếp theo.

Phương pháp nghiên cứu liên ngành được áp dụng, kết hợp các lĩnh vực chính sách công, kinh tế học, xã hội học, nhân học và văn hóa học để làm nổi bật các vấn đề thực tiễn và lý luận trong việc thực hiện chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể tại huyện Krông Pắc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện chính sách bảo tồn còn nhiều hạn chế: Mặc dù huyện Krông Pắc đã triển khai các chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể theo hướng dẫn của Trung ương và tỉnh, nhưng việc ban hành cơ chế chính sách đặc thù còn chậm, dẫn đến nhiều di sản phi vật thể có nguy cơ mai một hoặc đã thất truyền. Khoảng 33,4% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số với nhiều di sản văn hóa đặc sắc nhưng chưa được bảo vệ hiệu quả.

  2. Nguồn lực đầu tư chưa đáp ứng yêu cầu: Ngân sách nhà nước dành cho công tác bảo tồn văn hóa phi vật thể còn hạn chế, chưa đủ để duy trì các hoạt động sưu tầm, truyền dạy và phát huy giá trị di sản. Các nguồn lực xã hội hóa và tài trợ từ bên ngoài chưa được khai thác triệt để. Tỷ lệ kinh phí đầu tư cho lĩnh vực này chỉ chiếm khoảng 10-15% so với nhu cầu thực tế.

  3. Vai trò của cộng đồng và nghệ nhân chưa được phát huy đầy đủ: Các nghệ nhân am hiểu chuyên môn đang ngày càng già hóa, trong khi công tác truyền dạy, lưu giữ tri thức chưa được tổ chức bài bản. Nhận thức của cộng đồng về giá trị di sản văn hóa phi vật thể còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự tham gia bảo tồn. Khoảng 60% người dân được khảo sát cho biết chưa hiểu rõ về chính sách bảo tồn.

  4. Sự phối hợp giữa các cơ quan và tổ chức còn yếu: Việc phối hợp giữa các cấp chính quyền, các tổ chức chính trị xã hội và cộng đồng trong thực hiện chính sách chưa chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả thực thi chưa cao. Các hoạt động tuyên truyền, phổ biến chính sách chưa được thực hiện thường xuyên và đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, sự phát triển kinh tế nhanh chóng và hội nhập quốc tế đã tạo áp lực cạnh tranh, làm mai một các giá trị văn hóa truyền thống. Bối cảnh xã hội hiện đại với sự đa dạng văn hóa và thay đổi lối sống cũng ảnh hưởng đến việc duy trì các di sản phi vật thể.

Về chủ quan, năng lực cán bộ thực hiện chính sách còn hạn chế, thiếu đội ngũ chuyên môn sâu về văn hóa phi vật thể. Nguồn lực tài chính và vật chất chưa được đảm bảo đầy đủ, trong khi sự tham gia của cộng đồng và các tổ chức xã hội chưa được huy động hiệu quả. So sánh với một số địa phương như Sơn La và Phú Thọ, nơi có các mô hình bảo tồn di sản phi vật thể hiệu quả hơn nhờ sự phối hợp chặt chẽ và nguồn lực đầu tư tốt hơn, huyện Krông Pắc cần học hỏi và áp dụng các kinh nghiệm phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ ngân sách đầu tư theo năm, bảng tổng hợp số lượng di sản phi vật thể được bảo tồn và khảo sát mức độ nhận thức của cộng đồng về chính sách bảo tồn. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng các điểm mạnh và hạn chế trong thực hiện chính sách.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể không chỉ là nhiệm vụ của nhà nước mà còn cần sự đồng thuận và tham gia tích cực của cộng đồng, nghệ nhân và các tổ chức xã hội. Đây là yếu tố quyết định để các di sản văn hóa phi vật thể "sống" và phát triển bền vững trong đời sống hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư ngân sách và huy động nguồn lực xã hội hóa: Nhà nước cần nâng mức đầu tư ngân sách cho công tác bảo tồn văn hóa phi vật thể tại huyện Krông Pắc lên ít nhất 20% so với hiện tại trong vòng 3 năm tới. Đồng thời, khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng tham gia tài trợ, đóng góp nguồn lực nhằm đảm bảo kinh phí duy trì các hoạt động bảo tồn.

  2. Xây dựng và ban hành cơ chế chính sách đặc thù phù hợp với địa phương: UBND huyện phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh xây dựng các chính sách đặc thù, quy định rõ trách nhiệm và quyền hạn của các cấp, các ngành trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể. Thời gian hoàn thiện trong vòng 12 tháng.

  3. Phát huy vai trò của nghệ nhân và cộng đồng trong bảo tồn: Tổ chức các lớp bồi dưỡng, truyền dạy kỹ năng, tri thức văn hóa phi vật thể cho thế hệ trẻ, đồng thời có chính sách đãi ngộ, tôn vinh nghệ nhân nhằm giữ gìn và phát huy giá trị di sản. Chủ thể thực hiện là các cơ quan văn hóa địa phương phối hợp với các tổ chức xã hội, thực hiện liên tục trong 5 năm.

  4. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình tuyên truyền, phổ biến chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể qua các phương tiện truyền thông, hoạt động văn hóa cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức và sự tham gia của người dân. Thời gian thực hiện liên tục, tập trung trong 2 năm đầu.

  5. Nâng cao năng lực cán bộ thực hiện chính sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho đội ngũ cán bộ làm công tác văn hóa tại huyện, đảm bảo có đủ năng lực quản lý, tổ chức thực hiện chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể. Thời gian thực hiện trong vòng 18 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể, giúp cán bộ hiểu rõ hơn về vai trò, quy trình và các yếu tố ảnh hưởng trong thực hiện chính sách, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Nhà nghiên cứu và học giả ngành chính sách công, văn hóa học: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu liên ngành, phân tích chính sách công trong lĩnh vực bảo tồn văn hóa phi vật thể, đồng thời cung cấp dữ liệu thực tiễn tại huyện Krông Pắc.

  3. Các tổ chức xã hội, hội bảo tồn văn hóa: Luận văn giúp các tổ chức này hiểu rõ hơn về thực trạng và các giải pháp bảo tồn văn hóa phi vật thể, từ đó có thể phối hợp hiệu quả với chính quyền địa phương trong các hoạt động bảo tồn.

  4. Cộng đồng dân cư và nghệ nhân địa phương: Qua nghiên cứu, người dân và nghệ nhân có thể nhận thức rõ hơn về giá trị di sản văn hóa phi vật thể, vai trò của mình trong việc bảo tồn và phát huy, đồng thời biết cách tham gia tích cực vào các chương trình bảo tồn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa phi vật thể là gì và tại sao cần bảo tồn?
    Văn hóa phi vật thể bao gồm các giá trị tinh thần như lễ hội, ngôn ngữ, nghệ thuật truyền thống được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Bảo tồn giúp giữ gìn bản sắc dân tộc, phát huy giá trị văn hóa đặc sắc và góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  2. Chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể được thực hiện như thế nào tại huyện Krông Pắc?
    Chính sách được triển khai qua các hoạt động sưu tầm, truyền dạy, tổ chức lễ hội và tuyên truyền nâng cao nhận thức. Tuy nhiên, còn tồn tại hạn chế về nguồn lực, cơ chế chính sách đặc thù và sự phối hợp giữa các bên.

  3. Những khó khăn chính trong việc thực hiện chính sách bảo tồn là gì?
    Khó khăn gồm nguồn kinh phí hạn chế, đội ngũ cán bộ thiếu chuyên môn, nghệ nhân già hóa, nhận thức cộng đồng chưa cao và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan, tổ chức.

  4. Làm thế nào để cộng đồng dân cư tham gia bảo tồn văn hóa phi vật thể?
    Cần nâng cao nhận thức qua tuyên truyền, tổ chức các hoạt động văn hóa cộng đồng, tạo điều kiện cho nghệ nhân truyền dạy và khuyến khích sự tham gia của người dân trong các chương trình bảo tồn.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách?
    Tăng cường đầu tư ngân sách, xây dựng cơ chế chính sách đặc thù, phát huy vai trò nghệ nhân và cộng đồng, nâng cao năng lực cán bộ và đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến chính sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể tại huyện Krông Pắc, tỉnh Đắk Lắk.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy nhiều hạn chế về nguồn lực, cơ chế chính sách và sự phối hợp trong thực hiện chính sách bảo tồn.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi chính sách, đòi hỏi giải pháp toàn diện và đồng bộ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường đầu tư, hoàn thiện cơ chế, phát huy vai trò cộng đồng và nâng cao năng lực cán bộ.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm xây dựng kế hoạch triển khai giải pháp, tổ chức đào tạo cán bộ, tăng cường tuyên truyền và theo dõi, đánh giá hiệu quả thực hiện chính sách trong giai đoạn 2022-2025.

Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và phát triển bền vững địa phương.