Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển văn hóa đọc và xã hội hóa sự nghiệp thư viện tại Việt Nam, việc xây dựng mô hình thư viện tại các đơn vị xuất bản và phát hành sách trở nên cấp thiết. Đơn vị xuất bản và phát hành sách Oopsy, thành lập từ tháng 9 năm 2017, là một trong những đơn vị tiên phong trong lĩnh vực này với mục tiêu phục vụ cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ Việt Nam trong độ tuổi từ 15 đến 35. Mô hình thư viện tại đây không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu đọc sách mà còn hỗ trợ hoạt động kinh doanh sách, góp phần nâng cao văn hóa đọc và phát triển dân trí.
Phạm vi nghiên cứu tập trung tại trụ sở đơn vị phát hành sách Oopsy từ khi thành lập đến nay, với mục tiêu xây dựng mô hình thư viện tối ưu, phù hợp với đặc thù của đơn vị kinh doanh sách tâm lý - kỹ năng. Nghiên cứu nhằm giải quyết các vấn đề về tổ chức, hoạt động, nguồn lực và mối quan hệ tương hỗ giữa thư viện với các bộ phận khác trong đơn vị. Việc xây dựng mô hình thư viện này có ý nghĩa quan trọng trong việc tạo ra mô hình tham khảo cho các đơn vị xuất bản và phát hành sách khác, đồng thời góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành xuất bản và thư viện tại Việt Nam.
Theo khảo sát thực tế, thư viện Oopsy đã thu hút được khoảng 500 lượt người dùng mỗi tháng, với tỷ lệ người dùng quay lại đạt khoảng 65%. Mô hình thư viện này còn giúp tăng doanh số bán sách của đơn vị lên khoảng 15% trong năm đầu tiên áp dụng. Những số liệu này cho thấy tiềm năng phát triển và tác động tích cực của mô hình thư viện tại đơn vị xuất bản và phát hành sách Oopsy.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết mô hình thư viện và lý thuyết xã hội hóa sự nghiệp thư viện. Lý thuyết mô hình thư viện được hiểu là hình thức diễn đạt gọn các đặc trưng chủ yếu của thư viện nhằm nghiên cứu và áp dụng thực tiễn, bao gồm bốn yếu tố cấu thành: vốn tài liệu, nhân lực, người dùng và cơ sở vật chất - kỹ thuật. Lý thuyết xã hội hóa sự nghiệp thư viện nhấn mạnh vai trò của các tổ chức xã hội, đoàn thể và cá nhân trong việc xây dựng và phát triển thư viện, phù hợp với xu thế kinh tế thị trường và hiện đại hóa đất nước.
Mô hình nghiên cứu tập trung vào ba khái niệm chính: tổ chức thư viện (cơ cấu tổ chức, nguồn nhân lực, cơ sở vật chất), hoạt động thư viện (bổ sung vốn tài liệu, xử lý tài liệu, tổ chức và bảo quản tài liệu, phục vụ người dùng, truyền thông marketing) và các yếu tố ảnh hưởng (chính sách pháp luật, nguồn kinh phí, chính sách phát triển của đơn vị, nhận thức của người quản lý).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp tài liệu, thực nghiệm, phỏng vấn và điều tra bằng bảng hỏi. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu chuyên ngành, văn bản pháp luật, số liệu thực tế từ đơn vị Oopsy và khảo sát người dùng thư viện.
Cỡ mẫu phỏng vấn gồm người quản lý đơn vị, hai cán bộ thư viện và khoảng 100 người dùng thư viện được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện. Phương pháp phân tích dữ liệu kết hợp phân tích định tính từ phỏng vấn và phân tích định lượng từ bảng hỏi, nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả mô hình thư viện.
Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9 năm 2017 đến tháng 12 năm 2019, bao gồm giai đoạn thiết kế mô hình, ứng dụng thực nghiệm và đánh giá kết quả.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Cơ cấu tổ chức thư viện linh hoạt và tinh gọn: Mô hình thư viện Oopsy có bộ phận quản lý, cán bộ và cộng tác viên, với nhân lực chủ yếu kiêm nhiệm và cộng tác viên chuyên ngành hỗ trợ. Khoảng 70% nhân viên thư viện chưa được đào tạo bài bản về nghiệp vụ thư viện, nhưng được huấn luyện tại chỗ.
Hoạt động bổ sung vốn tài liệu tập trung vào sách tâm lý - kỹ năng: Khoảng 80% vốn tài liệu là sách tiếng Việt mới xuất bản, chủ yếu do đơn vị Oopsy cung cấp. Thư viện cũng nhận được khoảng 10% tài liệu từ các đơn vị liên kết và 10% từ quyên góp, trao đổi.
Xử lý tài liệu được giản lược để phù hợp nguồn lực: Thư viện sử dụng phần mềm Microsoft Excel để quản lý dữ liệu, đảm bảo các thông tin cơ bản như tên sách, tác giả, năm xuất bản, ISBN và giá bìa. Quy trình xử lý tài liệu gồm đóng dấu, dán nhãn, đăng ký cá biệt và sửa chữa nhỏ.
Tổ chức kho mở và bảo quản tài liệu phù hợp điều kiện khí hậu: Thư viện tổ chức tài liệu theo chủ đề để người dùng dễ dàng tiếp cận, đồng thời chú trọng bảo quản tài liệu trong môi trường có kiểm soát độ ẩm và nhiệt độ nhằm hạn chế hư hỏng do khí hậu nhiệt đới gió mùa.
Thảo luận kết quả
Việc thiết kế cơ cấu tổ chức linh hoạt giúp thư viện Oopsy thích ứng tốt với nguồn lực hạn chế và đặc thù của đơn vị kinh doanh sách. So với các mô hình thư viện truyền thống, mô hình này có sự kết hợp chặt chẽ giữa hoạt động thư viện và kinh doanh, tạo ra sự cộng sinh hiệu quả.
Chính sách bổ sung vốn tài liệu tập trung vào sách tâm lý - kỹ năng phù hợp với đối tượng người dùng chính là giới trẻ, đồng thời tận dụng thế mạnh của đơn vị xuất bản. Việc giản lược quy trình xử lý tài liệu và sử dụng phần mềm quản lý đơn giản giúp tiết kiệm chi phí và thời gian, tuy nhiên có thể hạn chế khả năng mở rộng và tích hợp công nghệ trong tương lai.
Tổ chức kho mở tạo điều kiện thuận lợi cho người dùng tự do lựa chọn tài liệu, tăng trải nghiệm đọc và thu hút khách hàng đến thư viện. Việc bảo quản tài liệu được chú trọng phù hợp với điều kiện khí hậu Việt Nam, góp phần kéo dài tuổi thọ tài liệu.
Các biểu đồ về cơ cấu vốn tài liệu, tỷ lệ người dùng quay lại và mức độ hài lòng với dịch vụ thư viện có thể minh họa rõ nét hiệu quả của mô hình. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy mô hình thư viện tại đơn vị xuất bản và phát hành sách Oopsy là một mô hình mới, sáng tạo và có tiềm năng nhân rộng.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo và phát triển nguồn nhân lực: Tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ thư viện cho cán bộ và cộng tác viên nhằm nâng cao chất lượng phục vụ, dự kiến thực hiện trong vòng 12 tháng, do bộ phận quản lý thư viện phối hợp với các trung tâm đào tạo chuyên ngành.
Đầu tư nâng cấp phần mềm quản lý thư viện: Áp dụng phần mềm quản lý thư viện tích hợp hiện đại để cải thiện hiệu quả xử lý tài liệu và quản lý người dùng, mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng, do đơn vị chủ quản phối hợp với nhà cung cấp công nghệ.
Mở rộng và đa dạng hóa vốn tài liệu: Tăng tỷ lệ bổ sung tài liệu ngoại văn và các loại hình tài liệu đa phương tiện, nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dùng, thực hiện theo kế hoạch hàng năm, do bộ phận thư viện chủ trì.
Tăng cường truyền thông và marketing thư viện: Xây dựng chiến lược truyền thông nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về thư viện, thu hút thêm người dùng và nhà tài trợ, triển khai trong 6 tháng đầu năm, do bộ phận marketing của đơn vị chủ quản phối hợp với thư viện.
Cải thiện cơ sở vật chất và môi trường bảo quản: Đầu tư trang thiết bị điều hòa nhiệt độ, kiểm soát độ ẩm và mở rộng không gian đọc sách, dự kiến thực hiện trong 24 tháng, do đơn vị chủ quản chịu trách nhiệm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Các đơn vị xuất bản và phát hành sách: Tham khảo mô hình để xây dựng hoặc cải tiến thư viện nội bộ, nâng cao hiệu quả kinh doanh và phục vụ cộng đồng.
Nhà quản lý thư viện và chuyên viên thông tin: Áp dụng các phương pháp tổ chức, hoạt động và quản lý thư viện phù hợp với điều kiện thực tế và nguồn lực hạn chế.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thông tin - Thư viện: Nghiên cứu mô hình thư viện mới, đặc thù trong lĩnh vực xuất bản và phát hành sách, làm tài liệu tham khảo học thuật.
Các tổ chức xã hội và cộng đồng yêu sách: Tìm hiểu cách thức xây dựng thư viện phục vụ cộng đồng, góp phần phát triển văn hóa đọc và nâng cao dân trí.
Câu hỏi thường gặp
Mô hình thư viện tại đơn vị xuất bản và phát hành sách Oopsy có điểm gì đặc biệt?
Mô hình này kết hợp linh hoạt giữa hoạt động thư viện và kinh doanh sách, với cơ cấu tổ chức tinh gọn, nguồn nhân lực kiêm nhiệm và tập trung phục vụ đối tượng giới trẻ. Ví dụ, thư viện có khu vực đọc sách riêng biệt và giá sách dành riêng cho sản phẩm của đơn vị.Làm thế nào để thư viện Oopsy đảm bảo nguồn vốn tài liệu phong phú?
Thư viện chủ yếu bổ sung sách mới do đơn vị xuất bản, kết hợp với mua sắm từ các đơn vị khác, quyên góp và trao đổi tài liệu. Việc này giúp duy trì khoảng 80% sách tiếng Việt mới, đáp ứng nhu cầu người dùng.Phần mềm quản lý thư viện hiện tại có đáp ứng được yêu cầu không?
Hiện thư viện sử dụng Microsoft Excel để quản lý dữ liệu, phù hợp với nguồn lực hạn chế và quy mô nhỏ. Tuy nhiên, việc nâng cấp phần mềm quản lý tích hợp sẽ giúp cải thiện hiệu quả trong tương lai.Thư viện Oopsy có ảnh hưởng đến doanh số bán sách không?
Theo đánh giá của người quản lý, thư viện và hoạt động bán sách không ảnh hưởng tiêu cực mà còn hỗ trợ lẫn nhau, giúp khách hàng trải nghiệm sản phẩm trước khi mua, tăng tỷ lệ mua hàng lên khoảng 15%.Những thách thức lớn nhất khi xây dựng mô hình thư viện tại đơn vị xuất bản là gì?
Thách thức gồm nguồn kinh phí hạn chế, nhận thức khác biệt giữa hoạt động kinh doanh và thư viện, vị trí trụ sở không thuận lợi và thiếu kinh nghiệm quản lý thư viện chuyên nghiệp. Việc huy động cộng tác viên và đào tạo nhân lực là giải pháp quan trọng.
Kết luận
- Mô hình thư viện tại đơn vị xuất bản và phát hành sách Oopsy là mô hình mới, linh hoạt, phù hợp với đặc thù kinh doanh và phục vụ cộng đồng.
- Cơ cấu tổ chức tinh gọn, nguồn nhân lực kiêm nhiệm và mạng lưới cộng tác viên giúp thư viện vận hành hiệu quả trong điều kiện nguồn lực hạn chế.
- Hoạt động bổ sung vốn tài liệu tập trung vào sách tâm lý - kỹ năng, đáp ứng nhu cầu chính của đối tượng người dùng trẻ.
- Việc giản lược quy trình xử lý tài liệu và tổ chức kho mở tạo điều kiện thuận lợi cho người dùng và tiết kiệm chi phí.
- Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng nhân lực, đầu tư công nghệ, mở rộng vốn tài liệu và cải thiện cơ sở vật chất nhằm phát triển bền vững mô hình thư viện.
Next steps: Triển khai các khóa đào tạo nhân lực, nâng cấp phần mềm quản lý, tăng cường truyền thông và đầu tư cơ sở vật chất trong vòng 1-2 năm tới.
Call-to-action: Các đơn vị xuất bản và phát hành sách, nhà quản lý thư viện và các tổ chức liên quan nên nghiên cứu và áp dụng mô hình này để thúc đẩy văn hóa đọc và phát triển ngành xuất bản tại Việt Nam.