Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế tri thức và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, hoạt động thông tin - thư viện đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học tại các cơ sở giáo dục đại học và cao đẳng. Tại Trường Cao đẳng Hải Dương, với quy mô đào tạo đa ngành và số lượng sinh viên khoảng 10.000 người, nhu cầu về thông tin và tài liệu phục vụ giảng dạy, học tập ngày càng đa dạng và phức tạp. Tuy nhiên, hoạt động thông tin - thư viện hiện vẫn còn nhiều hạn chế, chủ yếu vận hành theo mô hình truyền thống, chưa đáp ứng kịp thời và đầy đủ nhu cầu của người dùng tin.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát thực trạng hoạt động thông tin - thư viện tại Trường Cao đẳng Hải Dương trong giai đoạn 5 năm gần đây, phân tích nhu cầu tin của cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thư viện, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học của Nhà trường. Nghiên cứu tập trung vào các quy trình nghiệp vụ thư viện như bổ sung, xử lý, lưu trữ, bảo quản, khai thác và phổ biến thông tin, đồng thời đánh giá các sản phẩm và dịch vụ thông tin hiện có.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện hoạt động thư viện, đáp ứng tốt hơn nhu cầu thông tin đa dạng của người dùng, đồng thời hỗ trợ chiến lược phát triển Trường Cao đẳng Hải Dương đến năm 2020 và xa hơn. Các chỉ số đánh giá hiệu quả như tỷ lệ sử dụng tài liệu chuyên ngành (95%), mức độ hài lòng với dịch vụ mượn tài liệu về nhà (88%) và tỷ lệ người dùng tin sử dụng tài liệu ngoại văn (chỉ khoảng 5,7%) cho thấy rõ những điểm mạnh và hạn chế cần khắc phục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về hoạt động thông tin và hoạt động thư viện, trong đó:

  • Lý thuyết hoạt động thông tin: Hoạt động thông tin được hiểu là quá trình tác động, cải biến thông tin và tri thức nhằm tạo ra các sản phẩm và dịch vụ thông tin phù hợp với nhu cầu của người dùng. Hoạt động này bao gồm các thành tố động cơ (nhu cầu tin), mục đích (tạo sản phẩm, dịch vụ) và phương tiện (tri thức, kỹ năng, công nghệ).

  • Lý thuyết hoạt động thư viện: Hoạt động thư viện là quá trình thu thập, xử lý, lưu trữ và phổ biến tài liệu nhằm phục vụ nhu cầu đọc và nghiên cứu của người dùng. Cấu trúc hoạt động thư viện gồm động cơ (nhu cầu đọc), mục đích (cung cấp sản phẩm, dịch vụ thư viện) và phương tiện (nguồn lực tài liệu, nhân lực, công nghệ).

  • Khái niệm người dùng tin và nhu cầu tin: Người dùng tin là chủ thể của nhu cầu tin, họ sử dụng các sản phẩm và dịch vụ thông tin để thỏa mãn nhu cầu học tập, nghiên cứu và giải trí. Nhu cầu tin là nguồn gốc nảy sinh hoạt động thông tin - thư viện và ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động.

  • Mô hình chu trình hoạt động thông tin - thư viện: Bao gồm các bước bổ sung tài liệu, xử lý tài liệu, lưu trữ và bảo quản, khai thác và phổ biến thông tin, đồng thời có sự phản hồi từ người dùng để điều chỉnh hoạt động.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ Thư viện Trường Cao đẳng Hải Dương, bao gồm số liệu thống kê về vốn tài liệu, cơ sở vật chất, đội ngũ cán bộ, cùng kết quả khảo sát nhu cầu và tập quán sử dụng thông tin của người dùng tin (cán bộ quản lý, giảng viên, sinh viên).

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng bảng hỏi khảo sát phát cho 500 người dùng tin, thu về 458 phiếu hợp lệ (tỷ lệ 91%), phỏng vấn sâu cán bộ thư viện và quan sát thực tế hoạt động thư viện.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả các chỉ số về nhu cầu tin, loại hình tài liệu sử dụng, mức độ hài lòng với dịch vụ; so sánh tỷ lệ sử dụng tài liệu chuyên ngành, tài liệu ngoại văn; đánh giá năng lực cán bộ và cơ sở vật chất kỹ thuật; tổng hợp ý kiến phản hồi để nhận diện ưu điểm, hạn chế.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2008-2012, với khảo sát thực trạng và nhu cầu người dùng tin từ tháng 2 năm 2012.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm người dùng tin và nhu cầu tin:

    • Nhóm người dùng tin gồm cán bộ lãnh đạo quản lý (5,9%), cán bộ giảng viên (15,3%) và sinh viên (78,8%).
    • Nhu cầu tin chủ yếu tập trung vào tài liệu chuyên ngành (95%), giải trí (83%), khoa học tự nhiên (44,7%) và khoa học xã hội (26,2%).
    • Trong các ngành đào tạo, tài liệu kinh tế (kế toán, tài chính ngân hàng) chiếm gần 40% nhu cầu chuyên ngành.

  2. Loại hình tài liệu sử dụng:

    • Sách là loại hình tài liệu được sử dụng nhiều nhất (93,8%), tiếp theo là báo, tạp chí (74,2%).
    • Tài liệu điện tử và tài liệu nội sinh chiếm tỷ lệ thấp (14,1% và 20,3%) do hạn chế về cơ sở vật chất và thói quen sử dụng.
    • Tài liệu ngoại văn được sử dụng rất hạn chế, chỉ khoảng 5,7% người dùng tin thường xuyên sử dụng.

  3. Hiệu quả sử dụng sản phẩm và dịch vụ thư viện:

    • Mục lục truyền thống là công cụ tra cứu phổ biến nhất (94%).
    • Dịch vụ mượn tài liệu về nhà được sử dụng nhiều nhất (88%), tiếp theo là dịch vụ đọc tại chỗ (62%) và dịch vụ bán tài liệu (73%).
    • Các dịch vụ hiện đại như tra cứu cơ sở dữ liệu trên máy tính chỉ chiếm 14,1%.

  4. Nguồn lực và cơ sở vật chất:

    • Vốn tài liệu truyền thống gồm gần 3.000 đầu sách với 30.000 bản, chủ yếu là sách giáo trình (24,1%).
    • Tài liệu nội sinh gồm 740 bản, bao gồm luận án, luận văn, công trình nghiên cứu.
    • Tài liệu điện tử còn hạn chế, khoảng 200 bộ đĩa CD/DVD, phần mềm quản lý tài liệu mới được thử nghiệm.
    • Đội ngũ cán bộ thư viện gồm 5 người, trong đó có 1 thạc sĩ, còn thiếu về số lượng và trình độ để đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động thông tin - thư viện tại Trường Cao đẳng Hải Dương đã có những bước phát triển tích cực, đặc biệt trong việc duy trì nguồn tài liệu truyền thống và cung cấp các dịch vụ cơ bản như mượn tài liệu về nhà và đọc tại chỗ. Tuy nhiên, tỷ lệ sử dụng tài liệu điện tử và ngoại văn còn rất thấp, phản ánh hạn chế về cơ sở vật chất kỹ thuật, trình độ ngoại ngữ của người dùng và thói quen khai thác thông tin.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành thư viện đại học, việc phụ thuộc vào mục lục và thư mục truyền thống là điểm hạn chế, làm giảm hiệu quả tra cứu và khai thác tài liệu. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ người dùng còn chậm, chưa phát huy được lợi thế của thư viện điện tử và cơ sở dữ liệu số.

Nguyên nhân chính bao gồm: nguồn lực đầu tư cho thư viện còn hạn chế, đội ngũ cán bộ thiếu kỹ năng tin học và ngoại ngữ, chưa có chiến lược phát triển dài hạn đồng bộ. Ngoài ra, nhu cầu sử dụng tài liệu ngoại văn thấp cũng do trình độ ngoại ngữ của sinh viên và cán bộ chưa cao, cùng với việc thiếu tài liệu ngoại văn chuyên ngành phong phú.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các loại tài liệu, biểu đồ tròn phân bố nhu cầu tin theo nhóm người dùng, bảng so sánh mức độ hài lòng với các dịch vụ thư viện hiện có, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư phát triển vốn tài liệu hiện đại

    • Mở rộng nguồn tài liệu điện tử, cơ sở dữ liệu số và tài liệu ngoại văn chuyên ngành.
    • Mục tiêu: tăng tỷ lệ sử dụng tài liệu điện tử lên ít nhất 30% trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu phối hợp với phòng Thư viện và các khoa chuyên môn.

  2. Nâng cao trình độ và kỹ năng của cán bộ thư viện

    • Tổ chức đào tạo chuyên sâu về tin học, ngoại ngữ và kỹ năng phục vụ người dùng.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ thư viện đạt chuẩn kỹ năng tin học và ngoại ngữ cơ bản trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Đào tạo phối hợp với phòng Thư viện.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ

    • Triển khai phần mềm quản lý thư viện hiện đại, xây dựng hệ thống tra cứu trực tuyến.
    • Mục tiêu: 80% người dùng tin sử dụng dịch vụ tra cứu trực tuyến trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Công nghệ Thông tin và phòng Thư viện.

  4. Đẩy mạnh tuyên truyền, đào tạo người dùng tin

    • Tổ chức các khóa tập huấn, hướng dẫn sử dụng tài liệu điện tử và ngoại văn cho sinh viên và giảng viên.
    • Mục tiêu: nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng tài liệu hiện đại cho ít nhất 50% sinh viên trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Thư viện phối hợp với các khoa đào tạo.

  5. Mở rộng hợp tác và chia sẻ nguồn lực thông tin

    • Thiết lập quan hệ hợp tác với các thư viện đại học, trung tâm thông tin trong và ngoài nước để trao đổi tài liệu và kinh nghiệm.
    • Mục tiêu: ký kết ít nhất 3 hợp tác trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu và phòng Thư viện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu và quản lý Trường Cao đẳng Hải Dương

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để hoạch định chiến lược phát triển thư viện, nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất và nhân lực thư viện.

  2. Cán bộ thư viện và nhân viên thông tin

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng, nhu cầu người dùng và các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động.
    • Use case: Áp dụng các phương pháp quản lý, phục vụ hiện đại, nâng cao kỹ năng chuyên môn.

  3. Giảng viên và nhà nghiên cứu tại Trường Cao đẳng Hải Dương

    • Lợi ích: Nắm bắt nhu cầu và nguồn lực thông tin phục vụ giảng dạy và nghiên cứu khoa học.
    • Use case: Tối ưu hóa việc khai thác tài liệu, nâng cao hiệu quả nghiên cứu.

  4. Sinh viên và học viên cao học

    • Lợi ích: Hiểu rõ các dịch vụ thư viện, nâng cao kỹ năng tìm kiếm và sử dụng thông tin.
    • Use case: Tăng cường khả năng tự học, nghiên cứu và hoàn thành các đề tài, luận văn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động thông tin - thư viện tại Trường Cao đẳng Hải Dương hiện nay có những điểm mạnh gì?
    Hoạt động thư viện có vốn tài liệu truyền thống phong phú với gần 3.000 đầu sách, dịch vụ mượn tài liệu về nhà được sử dụng rộng rãi (88%), và đội ngũ cán bộ trẻ, năng động. Mục lục truyền thống vẫn là công cụ tra cứu phổ biến (94%), giúp người dùng dễ dàng tiếp cận tài liệu.

  2. Những hạn chế lớn nhất trong hoạt động thư viện hiện nay là gì?
    Hạn chế chính là tỷ lệ sử dụng tài liệu điện tử và ngoại văn thấp (chỉ khoảng 5,7%), cơ sở vật chất kỹ thuật còn nghèo nàn, phần mềm quản lý chưa hoàn thiện, đội ngũ cán bộ thiếu kỹ năng tin học và ngoại ngữ, cùng với thói quen sử dụng tài liệu truyền thống của người dùng.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động thông tin - thư viện?
    Cần tăng cường đầu tư tài liệu hiện đại, nâng cao trình độ cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ, đẩy mạnh đào tạo người dùng tin, và mở rộng hợp tác chia sẻ nguồn lực thông tin.

  4. Người dùng tin tại thư viện gồm những nhóm nào và nhu cầu của họ ra sao?
    Gồm cán bộ lãnh đạo quản lý (5,9%), cán bộ giảng viên (15,3%) và sinh viên (78,8%). Nhu cầu chủ yếu là tài liệu chuyên ngành (95%), giải trí (83%), khoa học tự nhiên (44,7%) và xã hội (26,2%), với sự khác biệt về trình độ và khả năng sử dụng ngoại ngữ.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong hoạt động thư viện hiện đại là gì?
    Công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình nghiệp vụ, xây dựng cơ sở dữ liệu số, tạo điều kiện tra cứu nhanh chóng, đa dạng hóa dịch vụ, giảm chi phí thời gian và nâng cao khả năng tiếp cận thông tin của người dùng, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động thư viện.

Kết luận

  • Hoạt động thông tin - thư viện tại Trường Cao đẳng Hải Dương đã có nền tảng vốn tài liệu truyền thống phong phú và dịch vụ cơ bản đáp ứng nhu cầu người dùng.
  • Tỷ lệ sử dụng tài liệu điện tử và ngoại văn còn thấp, phản ánh hạn chế về cơ sở vật chất, kỹ năng và thói quen người dùng.
  • Nhu cầu tin của người dùng đa dạng, tập trung vào tài liệu chuyên ngành, giải trí và khoa học tự nhiên.
  • Đội ngũ cán bộ thư viện còn thiếu về số lượng và trình độ để đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa.
  • Cần triển khai đồng bộ các giải pháp về đầu tư tài liệu, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ và đào tạo người dùng để nâng cao hiệu quả hoạt động thư viện.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 2-3 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Ban Giám hiệu và các phòng ban liên quan cần ưu tiên nguồn lực, phối hợp chặt chẽ để hiện đại hóa hoạt động thư viện, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học tại Trường Cao đẳng Hải Dương.