Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng của Việt Nam, ngành du lịch đã trở thành một trong những ngành kinh tế mũi nhọn với tốc độ tăng trưởng bình quân đạt khoảng 22,7% mỗi năm trong giai đoạn 2015-2019. Riêng khu du lịch Sa Pa, tỉnh Lào Cai, năm 2019 đã đón khoảng 3 triệu lượt khách, tăng hơn 10% so với năm trước đó. Tuy nhiên, sự gia tăng đột biến này cũng kéo theo áp lực lớn lên môi trường tự nhiên, đặc biệt là lượng rác thải sinh hoạt tại trung tâm thị trấn Sa Pa đã tăng từ 5,3 tấn/ngày năm 2014 lên 28 tấn/ngày năm 2019. Vấn đề bảo vệ môi trường tự nhiên tại các khu du lịch như Sa Pa trở nên cấp thiết nhằm đảm bảo phát triển du lịch bền vững.

Luận văn tập trung nghiên cứu sự tham gia của khách du lịch trong việc bảo vệ môi trường tự nhiên tại khu du lịch Sa Pa, với mục tiêu đánh giá thực trạng nhận thức, thái độ và hành vi của khách du lịch, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia này. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai, trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 7 năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực tiễn phục vụ công tác quản lý, xây dựng chính sách và nâng cao nhận thức của khách du lịch, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển du lịch bền vững tại Sa Pa nói riêng và các khu du lịch khác nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết xã hội học chủ đạo để phân tích sự tham gia của khách du lịch trong bảo vệ môi trường tự nhiên:

  • Lý thuyết hành động xã hội của Max Weber và Talcott Parsons: Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của cá nhân trong việc lựa chọn mục đích và phương tiện hành động dựa trên các giá trị, chuẩn mực xã hội và hoàn cảnh cụ thể. Qua đó, nghiên cứu giải thích tại sao khách du lịch có hoặc không tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, dựa trên nhận thức, thái độ và các yếu tố tác động bên ngoài.

  • Lý thuyết tương tác biểu trưng: Xuất phát từ quan điểm xã hội học vi mô, lý thuyết này tập trung vào quá trình tương tác giữa các cá nhân và ý nghĩa biểu trưng trong hành vi xã hội. Trong nghiên cứu, lý thuyết giúp làm rõ vai trò của khách du lịch thông qua sự tương tác với các khách du lịch khác, từ đó hình thành và củng cố ý thức, hành vi bảo vệ môi trường.

Ngoài ra, các khái niệm chuyên ngành được làm rõ bao gồm: sự tham gia, khách du lịch, môi trường tự nhiên (khí quyển, nước, đất, sinh thái), bảo vệ môi trường theo Luật Bảo vệ Môi trường Việt Nam năm 2014, và sự tham gia của khách du lịch trong bảo vệ môi trường tự nhiên được hiểu là sự đóng góp tự nguyện trong các hoạt động bảo vệ môi trường trực tiếp và gián tiếp.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ 250 khách du lịch Việt Nam tại khu du lịch Sa Pa thông qua bảng hỏi khảo sát ngẫu nhiên, cùng 20 cuộc phỏng vấn sâu với khách du lịch và 3 cán bộ phòng Tài nguyên – Môi trường thị xã Sa Pa. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, tài liệu chính thức của địa phương và các công trình nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Số liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS, phân tích thống kê mô tả và kiểm định các mối quan hệ giữa các biến như giới tính, độ tuổi, trình độ học vấn, nghề nghiệp với nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường. Phân tích định tính từ phỏng vấn sâu giúp làm rõ nguyên nhân và bối cảnh các hành vi.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 7 năm 2020, tập trung khảo sát thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của khách du lịch trong bảo vệ môi trường tự nhiên tại Sa Pa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ nhận thức về tác động của du lịch đến môi trường tự nhiên còn hạn chế: Khoảng 58% khách du lịch không nắm được hoặc chỉ nắm được ít về tác động tiêu cực của du lịch đến môi trường tại Sa Pa, trong khi chỉ 22% nắm được rõ. Nhóm khách du lịch có trình độ học vấn thấp và độ tuổi trẻ (18-30) có tỷ lệ nhận thức thấp hơn đáng kể so với nhóm trình độ cao và tuổi lớn hơn.

  2. Thái độ chưa tích cực đối với hành vi gây ô nhiễm môi trường: Mặc dù 100% khách du lịch nhận thức được mức độ ảnh hưởng tiêu cực của các hành vi gây ô nhiễm, chỉ khoảng 30% thể hiện thái độ tức giận hoặc khó chịu khi chứng kiến hành vi này. Đặc biệt, chỉ 5% khách du lịch phản đối việc sử dụng các sản phẩm không thân thiện môi trường như túi nilon, cốc nhựa.

  3. Mức độ tham gia bảo vệ môi trường còn thấp và phân hóa theo đặc điểm cá nhân: Các hoạt động trực tiếp như thu gom rác thải, vứt rác đúng nơi quy định, sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường và phương tiện di chuyển thân thiện có tỷ lệ tham gia chưa cao, đặc biệt ở nhóm khách du lịch trẻ và trình độ học vấn thấp. Hoạt động gián tiếp như tuyên truyền và chia sẻ thông tin trên mạng xã hội được đánh giá quan trọng nhưng vẫn còn một bộ phận khách du lịch lớn tuổi chưa quan tâm.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia: Trình độ học vấn, độ tuổi, nghề nghiệp, giới tính và sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương, công ty du lịch là những nhân tố quan trọng tác động đến nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường của khách du lịch. Ví dụ, nhóm công chức, viên chức và người nghỉ hưu có nhận thức và tham gia tích cực hơn so với nhóm lao động tự do, dịch vụ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự chênh lệch rõ rệt về nhận thức và thái độ giữa các nhóm khách du lịch, phản ánh sự ảnh hưởng của các yếu tố xã hội và cá nhân. Nhóm khách du lịch trẻ tuổi và trình độ học vấn thấp thường ít quan tâm đến môi trường do bận rộn với công việc, gia đình hoặc thiếu thông tin. Điều này phù hợp với lý thuyết hành động xã hội khi các cá nhân lựa chọn hành vi dựa trên giá trị và hoàn cảnh cá nhân.

Thái độ thờ ơ với các hành vi gây ô nhiễm môi trường, đặc biệt là việc sử dụng sản phẩm không thân thiện môi trường, cho thấy sự thiếu đồng thuận xã hội và thiếu các biểu trưng xã hội mạnh mẽ để thúc đẩy thay đổi hành vi, phù hợp với lý thuyết tương tác biểu trưng. Việc thiếu sự lên tiếng nhắc nhở hành vi xấu cũng làm giảm hiệu quả của các hoạt động bảo vệ môi trường.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với các báo cáo cho thấy ý thức bảo vệ môi trường của khách du lịch còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong các khu du lịch phát triển nhanh như Sa Pa. Điều này nhấn mạnh vai trò quan trọng của các chính sách giáo dục, tuyên truyền và sự phối hợp giữa các bên liên quan để nâng cao nhận thức và thúc đẩy hành vi bảo vệ môi trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức theo nhóm tuổi, trình độ học vấn, biểu đồ thái độ đối với các hành vi gây ô nhiễm và mức độ tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, giúp minh họa rõ nét sự phân hóa trong cộng đồng khách du lịch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức khách du lịch

    • Chủ thể thực hiện: Chính quyền địa phương, các công ty du lịch, tổ chức phi chính phủ
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ khách du lịch nhận thức rõ về tác động của du lịch đến môi trường lên ít nhất 70% trong vòng 2 năm
    • Hình thức: Tổ chức các chiến dịch truyền thông đa phương tiện, phát tờ rơi, bảng biển tại các điểm du lịch, sử dụng mạng xã hội và ứng dụng di động.

  2. Phát triển các chương trình khuyến khích khách du lịch tham gia trực tiếp vào các hoạt động bảo vệ môi trường

    • Chủ thể thực hiện: Ban quản lý khu du lịch, doanh nghiệp lữ hành
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ khách du lịch tham gia thu gom rác thải, sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường lên 50% trong 3 năm
    • Hình thức: Tổ chức các sự kiện dọn dẹp môi trường, cung cấp sản phẩm thân thiện môi trường miễn phí hoặc giảm giá, xây dựng các tour du lịch sinh thái.

  3. Xây dựng và thực thi các chính sách, quy định nghiêm ngặt về bảo vệ môi trường tại khu du lịch

    • Chủ thể thực hiện: Chính quyền địa phương, cơ quan quản lý môi trường
    • Mục tiêu: Giảm thiểu các hành vi gây ô nhiễm môi trường do khách du lịch gây ra, tăng cường kiểm tra, xử phạt vi phạm trong vòng 1 năm
    • Hình thức: Ban hành quy định về xử phạt hành vi vứt rác bừa bãi, sử dụng sản phẩm nhựa dùng một lần, phối hợp với các đơn vị kiểm tra, giám sát.

  4. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và các bên liên quan trong quản lý môi trường du lịch

    • Chủ thể thực hiện: Chính quyền, cộng đồng dân cư, doanh nghiệp du lịch
    • Mục tiêu: Tăng cường sự phối hợp liên ngành, nâng cao hiệu quả quản lý môi trường trong 2 năm tới
    • Hình thức: Thành lập các nhóm cộng đồng bảo vệ môi trường, tổ chức hội thảo, đào tạo nâng cao năng lực quản lý và vận động khách du lịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và môi trường

    • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu để xây dựng chính sách, quy định phù hợp nhằm bảo vệ môi trường tại các khu du lịch.

  2. Doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ du lịch và lữ hành

    • Lợi ích: Hiểu rõ hành vi, nhận thức của khách du lịch để thiết kế các sản phẩm du lịch thân thiện môi trường, nâng cao trách nhiệm xã hội và uy tín thương hiệu.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành xã hội học, du lịch, môi trường

    • Lợi ích: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về phát triển du lịch bền vững.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ môi trường

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của khách du lịch, từ đó phối hợp triển khai các hoạt động nâng cao nhận thức và bảo vệ môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Khách du lịch tại Sa Pa có nhận thức như thế nào về tác động của du lịch đến môi trường?
    Nghiên cứu cho thấy khoảng 58% khách du lịch không hoặc ít nhận thức được tác động tiêu cực của du lịch đến môi trường tự nhiên tại Sa Pa, đặc biệt là nhóm khách trẻ và trình độ học vấn thấp. Điều này cho thấy cần tăng cường giáo dục và truyền thông để nâng cao nhận thức.

  2. Thái độ của khách du lịch đối với các hành vi gây ô nhiễm môi trường ra sao?
    Mặc dù 100% khách du lịch nhận thức được mức độ ảnh hưởng tiêu cực của các hành vi gây ô nhiễm, chỉ khoảng 30% thể hiện thái độ phản đối hoặc khó chịu khi chứng kiến hành vi này. Nhiều người ngại lên tiếng nhắc nhở do e ngại hoặc thiếu thói quen xã hội.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến sự tham gia bảo vệ môi trường của khách du lịch?
    Các yếu tố chính bao gồm trình độ học vấn, độ tuổi, nghề nghiệp, giới tính, cũng như sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và các công ty du lịch. Ví dụ, nhóm công chức, viên chức và người nghỉ hưu có mức độ tham gia tích cực hơn nhóm lao động tự do.

  4. Khách du lịch tham gia bảo vệ môi trường bằng những hình thức nào?
    Khách du lịch tham gia trực tiếp qua các hoạt động như thu gom rác thải, vứt rác đúng nơi quy định, sử dụng sản phẩm thân thiện môi trường và phương tiện di chuyển thân thiện. Họ cũng tham gia gián tiếp qua việc tuyên truyền, chia sẻ thông tin trên mạng xã hội và tuân thủ pháp luật bảo vệ môi trường.

  5. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của khách du lịch trong bảo vệ môi trường tại Sa Pa?
    Cần triển khai các chương trình tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, xây dựng chính sách quản lý nghiêm ngặt, khuyến khích các hoạt động bảo vệ môi trường và tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan. Ví dụ, tổ chức sự kiện dọn dẹp môi trường và cung cấp sản phẩm thân thiện môi trường miễn phí sẽ thúc đẩy sự tham gia tích cực.

Kết luận

  • Khách du lịch tại Sa Pa có nhận thức chưa đầy đủ về tác động của du lịch đến môi trường tự nhiên, đặc biệt là nhóm trẻ và trình độ học vấn thấp.
  • Thái độ của khách du lịch đối với các hành vi gây ô nhiễm môi trường còn thờ ơ, thiếu sự lên tiếng nhắc nhở.
  • Sự tham gia bảo vệ môi trường của khách du lịch còn hạn chế, chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố cá nhân và xã hội.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, thúc đẩy hành vi bảo vệ môi trường và tăng cường quản lý môi trường du lịch tại Sa Pa.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các chương trình giáo dục, xây dựng chính sách và tăng cường sự phối hợp giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng để phát triển du lịch bền vững.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ môi trường du lịch Sa Pa – vì một tương lai xanh bền vững!