Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế, công tác thu phí sử dụng công trình kết cấu hạ tầng, công trình dịch vụ, tiện ích công cộng trong khu vực cửa khẩu cảng biển trở thành một vấn đề cấp thiết nhằm đảm bảo nguồn thu ngân sách và phát triển bền vững hạ tầng cảng biển. Thành phố Hải Phòng, với hệ thống cảng biển lớn nhất miền Bắc Việt Nam, có sản lượng hàng hóa qua cảng năm 2016 đạt khoảng 80 triệu tấn và tiếp tục tăng nhanh sau khi Cảng cửa ngõ quốc tế Lạch Huyện đi vào hoạt động năm 2018, đã triển khai thu phí hạ tầng cảng biển từ năm 2014 đến 2018 với số thu phí hàng năm dao động từ 1.550 đến 1.800 tỷ đồng, chiếm khoảng 7% tổng thu ngân sách thành phố.

Tuy nhiên, công tác thu phí này cũng phát sinh nhiều rủi ro công vụ, ảnh hưởng đến an ninh nguồn thu và hiệu quả quản lý của Sở Tài chính Hải Phòng. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản trị rủi ro công vụ của công chức Sở Tài chính trong lĩnh vực thu phí hạ tầng cảng biển, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu rủi ro và đảm bảo an toàn nguồn thu ngân sách trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác thu phí trên địa bàn thành phố Hải Phòng giai đoạn 2014-2018, với trọng tâm là các rủi ro công vụ và biện pháp quản trị rủi ro liên quan đến công chức Sở Tài chính.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện chính sách thu phí, nâng cao năng lực quản lý nhà nước, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội thành phố Hải Phòng thông qua việc bảo đảm nguồn thu ổn định và minh bạch.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản trị rủi ro trong lĩnh vực an ninh phi truyền thống, đặc biệt là mô hình quản trị rủi ro an ninh phi truyền thống 3S - 3C, trong đó:

  • S'S = (S1 + S2 + S3) - (C1 + C2 + C3), với
    • S1: An toàn
    • S2: Ổn định
    • S3: Phát triển bền vững
    • C1: Chi phí quản trị rủi ro
    • C2: Khủng hoảng
    • C3: Chi phí khắc phục

Mô hình này giúp đánh giá mức độ an ninh của chủ thể (ở đây là Sở Tài chính Hải Phòng) thông qua việc tăng các yếu tố tích cực và giảm thiểu các chi phí, rủi ro, từ đó đề xuất các biện pháp quản trị rủi ro hiệu quả.

Ngoài ra, luận văn còn dựa trên các lý thuyết về phí và lệ phí theo Luật Phí và Lệ phí số 97/2015/QH13, các quy định pháp luật liên quan đến thu phí hạ tầng cảng biển, cũng như các nguyên tắc quản lý nhà nước về tài chính công và an ninh phi truyền thống.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Phí hạ tầng cảng biển: khoản thu nhằm bù đắp chi phí duy tu, bảo dưỡng và phát triển hạ tầng cảng biển.
  • Rủi ro công vụ: các nguy cơ phát sinh trong quá trình thực thi công vụ có thể ảnh hưởng đến an ninh, an toàn và hiệu quả công tác thu phí.
  • Quản trị rủi ro công vụ: quá trình nhận diện, đánh giá và kiểm soát các rủi ro công vụ nhằm giảm thiểu thiệt hại và đảm bảo an ninh phi truyền thống.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp bao gồm:

  • Phương pháp thống kê: thu thập và phân tích số liệu thu phí hạ tầng cảng biển giai đoạn 2014-2018 trên địa bàn thành phố Hải Phòng.
  • Phương pháp phân tích: đánh giá thực trạng quản lý thu phí, nhận diện các rủi ro công vụ và nguyên nhân phát sinh.
  • Phương pháp tổng hợp: tổng hợp các quy định pháp luật, chính sách và các báo cáo liên quan để xây dựng cơ sở lý luận và đề xuất giải pháp.
  • Phương pháp luận an ninh phi truyền thống: áp dụng mô hình 3S - 3C để đánh giá mức độ an ninh và quản trị rủi ro công vụ.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thu phí từ Sở Tài chính Hải Phòng, các văn bản pháp luật, nghị quyết của Hội đồng nhân dân thành phố, báo cáo của các cơ quan liên quan và khảo sát ý kiến doanh nghiệp, công chức liên quan. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm các công chức Sở Tài chính trực tiếp tham gia công tác thu phí và đại diện doanh nghiệp xuất nhập khẩu qua cảng Hải Phòng.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2018, với dự báo và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu phí và mức độ hoàn thành dự toán
    Tổng số thu phí hạ tầng cảng biển trên địa bàn Hải Phòng tăng từ khoảng 500 tỷ đồng năm 2014 lên đến 1.800 tỷ đồng năm 2018, tương đương mức tăng gần 260%. Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu phí đạt trên 95% trong các năm gần đây, cho thấy công tác thu phí được thực hiện tương đối hiệu quả.

  2. Cơ cấu thu phí và đối tượng nộp phí
    Phí thu chủ yếu từ các loại hàng hóa như container hàng khô, hàng lạnh, hàng lỏng và hàng rời với mức thu dao động từ 1.000 đồng đến 50.000 đồng/tấn tùy loại hàng. Đối tượng nộp phí bao gồm các tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa tạm nhập tái xuất, hàng chuyển khẩu, hàng gửi kho ngoại quan và hàng xuất nhập khẩu qua cảng biển Hải Phòng.

  3. Rủi ro công vụ phổ biến
    Các rủi ro công vụ được nhận diện gồm: sai sót trong xây dựng và chấp hành dự toán thu phí, thiếu phối hợp trong công tác tuyên truyền và đào tạo nhân sự, tồn tại trong phần mềm quản lý thu phí, quy trình thu nộp chưa đồng bộ, và mức thu phí chưa phù hợp gây phản ứng từ doanh nghiệp. Tỷ lệ nợ phí so với tổng thu phí dao động khoảng 5-7%, ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách.

  4. Ảnh hưởng của rủi ro đến an toàn nguồn thu
    Với mức thu bình quân khoảng 5 tỷ đồng/ngày, bất kỳ rủi ro công vụ nào cũng có thể gây thất thoát lớn cho ngân sách thành phố. Việc thiếu kiểm soát chặt chẽ có thể dẫn đến thất thu, gây mất an ninh tài chính và ảnh hưởng đến phát triển hạ tầng cảng biển.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các rủi ro công vụ xuất phát từ sự phức tạp trong quy trình thu phí, sự thay đổi liên tục về mức thu phí và đối tượng thu, cũng như hạn chế về năng lực và nhận thức của công chức trong quản lý thu phí. So với các nghiên cứu trong lĩnh vực quản trị rủi ro công vụ tại các cơ quan nhà nước khác, kết quả nghiên cứu tại Hải Phòng cho thấy mức độ rủi ro tương đối cao do đặc thù của lĩnh vực thu phí hạ tầng cảng biển mới được triển khai và có tính chất phức tạp.

Việc áp dụng mô hình quản trị rủi ro 3S - 3C giúp nhận diện rõ các yếu tố ảnh hưởng đến an ninh phi truyền thống của Sở Tài chính, từ đó đề xuất các biện pháp nhằm tăng cường an toàn, ổn định và phát triển bền vững, đồng thời giảm thiểu chi phí quản trị rủi ro và khủng hoảng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh dự toán và quyết toán thu phí giai đoạn 2014-2018, bảng cơ cấu thu phí theo loại hàng hóa và biểu đồ phân tích tỷ lệ nợ phí so với tổng thu để minh họa rõ ràng các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình quản lý thu phí
    Xây dựng và chuẩn hóa quy trình thu, nộp, quản lý và quyết toán phí hạ tầng cảng biển, đảm bảo tính minh bạch và đồng bộ. Thời gian thực hiện: 2020-2022. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính phối hợp với UBND quận Hải An.

  2. Nâng cao năng lực và nhận thức công chức
    Tổ chức đào tạo chuyên sâu về quản trị rủi ro công vụ, kỹ năng nghiệp vụ thu phí và ứng dụng công nghệ thông tin cho công chức Sở Tài chính. Thời gian: 2020-2023. Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  3. Áp dụng công nghệ 4.0 trong quản lý thu phí
    Triển khai phần mềm quản lý thu phí hiện đại, tích hợp các công cụ kiểm soát, giám sát và báo cáo tự động nhằm giảm thiểu sai sót và gian lận. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với các đơn vị công nghệ.

  4. Hoàn thiện cơ sở pháp lý và chính sách thu phí
    Rà soát, điều chỉnh mức thu phí phù hợp với thực tế, giảm thiểu tình trạng phí chồng phí, đồng thời xây dựng các quy định xử lý nợ đọng và vi phạm. Thời gian: 2020-2022. Chủ thể: Hội đồng nhân dân thành phố, Sở Tài chính.

  5. Tăng cường phối hợp tuyên truyền và hỗ trợ doanh nghiệp
    Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về nghĩa vụ nộp phí, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp trong thủ tục kê khai và nộp phí để giảm thiểu thời gian và chi phí. Thời gian: 2020-2025. Chủ thể: Sở Tài chính, Cục Hải quan, các hiệp hội doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Công chức và cán bộ quản lý Sở Tài chính Hải Phòng
    Giúp nâng cao nhận thức về quản trị rủi ro công vụ, cải thiện hiệu quả công tác thu phí và đảm bảo an ninh nguồn thu ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước
    Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng, điều chỉnh chính sách thu phí hạ tầng cảng biển phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và các hiệp hội ngành nghề
    Hiểu rõ về cơ chế thu phí, quyền lợi và nghĩa vụ, từ đó chủ động trong việc thực hiện nghĩa vụ tài chính và tham gia giám sát công tác thu phí.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị an ninh phi truyền thống, quản lý nhà nước và tài chính công
    Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp luận và kết quả nghiên cứu thực tiễn về quản trị rủi ro công vụ trong lĩnh vực thu phí công cộng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc thu phí hạ tầng cảng biển lại quan trọng đối với Hải Phòng?
    Việc thu phí giúp bù đắp chi phí duy tu, bảo dưỡng và phát triển hạ tầng cảng biển, đảm bảo nguồn thu ngân sách phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao năng lực cạnh tranh của cảng biển Hải Phòng.

  2. Những rủi ro công vụ nào thường gặp trong công tác thu phí?
    Rủi ro phổ biến gồm sai sót trong dự toán, thiếu phối hợp trong tuyên truyền, phần mềm quản lý chưa hoàn thiện, quy trình thu nộp chưa đồng bộ và mức thu phí chưa phù hợp gây phản ứng từ doanh nghiệp.

  3. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro công vụ trong lĩnh vực thu phí?
    Cần hoàn thiện quy trình quản lý, nâng cao năng lực công chức, áp dụng công nghệ hiện đại, hoàn thiện cơ sở pháp lý và tăng cường phối hợp tuyên truyền, hỗ trợ doanh nghiệp.

  4. Mức thu phí hiện tại có phù hợp với doanh nghiệp không?
    Một số doanh nghiệp phản ánh mức thu phí còn cao, gây phí chồng phí và ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh, do đó cần điều chỉnh mức thu phù hợp với thực tế và tham khảo ý kiến các bên liên quan.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp thống kê, phân tích, tổng hợp và mô hình quản trị rủi ro an ninh phi truyền thống 3S - 3C, dựa trên số liệu thực tế và các văn bản pháp luật liên quan.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích và đánh giá thực trạng công tác thu phí hạ tầng cảng biển tại Hải Phòng giai đoạn 2014-2018, nhận diện các rủi ro công vụ ảnh hưởng đến an ninh nguồn thu ngân sách.
  • Áp dụng mô hình quản trị rủi ro 3S - 3C giúp hiểu rõ các yếu tố tác động đến an ninh phi truyền thống của Sở Tài chính và đề xuất các biện pháp quản trị rủi ro hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về hoàn thiện quy trình, nâng cao năng lực công chức, ứng dụng công nghệ, hoàn thiện pháp lý và tăng cường phối hợp tuyên truyền, hỗ trợ doanh nghiệp.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thu phí, bảo đảm an toàn nguồn thu và phát triển bền vững hạ tầng cảng biển Hải Phòng.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2020-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện công tác quản trị rủi ro công vụ.

Quý độc giả và các cơ quan liên quan được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển bền vững lĩnh vực thu phí hạ tầng cảng biển tại Hải Phòng.