Tổng quan nghiên cứu

Quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo hiệu quả hoạt động và phát triển bền vững của hệ thống y tế dự phòng. Viện Vệ sinh Dịch tễ Tây Nguyên, với chức năng nghiên cứu khoa học, chỉ đạo tuyến và đào tạo trong lĩnh vực y tế dự phòng cho 5 tỉnh Tây Nguyên, là đơn vị trọng điểm trong công tác phòng chống dịch bệnh khu vực. Giai đoạn 2018-2020, Viện có tổng số 125 cán bộ viên chức, trong đó có 5 tiến sĩ và 37 thạc sĩ, thể hiện sự phát triển về nguồn nhân lực chất lượng cao. Nguồn thu của Viện bao gồm ngân sách Nhà nước cấp, thu từ hoạt động sự nghiệp và các nguồn viện trợ quốc tế, với mức thu sự nghiệp tăng dần qua các năm, góp phần nâng cao cơ sở vật chất và đời sống cán bộ.

Tuy nhiên, công tác quản lý tài chính tại Viện còn tồn tại nhiều hạn chế như khai thác nguồn thu chưa tối ưu, quản lý chi tiêu chưa chặt chẽ, định mức vật tư chưa sát thực tế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý tài chính tại Viện Vệ sinh Dịch tễ Tây Nguyên trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm tăng cường hiệu quả quản lý tài chính, đảm bảo cân đối thu chi, nâng cao chất lượng dịch vụ y tế dự phòng. Nghiên cứu có phạm vi tập trung tại Viện, với dữ liệu tài chính và nhân sự được thu thập, phân tích kỹ lưỡng, góp phần bổ sung lý luận và thực tiễn quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý tài chính công và quản lý đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh nguyên tắc hiệu quả, công khai minh bạch, tập trung dân chủ và thống nhất trong quản lý tài chính các đơn vị công lập. Quản lý tài chính công không chỉ nhằm tối đa hóa lợi ích kinh tế mà còn đảm bảo mục tiêu công bằng xã hội và phát triển bền vững.

  • Lý thuyết quản lý đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế: Tập trung vào đặc thù nguồn thu đa dạng (ngân sách Nhà nước, thu dịch vụ, viện trợ), quản lý chi tiêu theo định mức, cân đối thu chi và trích lập các quỹ nội bộ nhằm đảm bảo hoạt động chuyên môn và nâng cao chất lượng dịch vụ y tế dự phòng.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế, quản lý nguồn thu, quản lý chi tiêu, cân đối thu chi, trích lập quỹ, kiểm tra kiểm toán tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp, bao gồm:

  • Nguồn dữ liệu: Báo cáo tài chính, bảng cân đối kế toán, báo cáo chi tiết thu chi hoạt động sự nghiệp và hoạt động có thu, dự toán ngân sách, quy chế chi tiêu nội bộ của Viện Vệ sinh Dịch tễ Tây Nguyên giai đoạn 2018-2020; các văn bản pháp luật liên quan; tài liệu chuyên ngành và các báo cáo nghiên cứu trước đó.

  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả sử dụng các chỉ tiêu tổng hợp như số tuyệt đối, số tương đối, số bình quân để mô tả thực trạng quản lý tài chính; phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động qua các năm; phân tích tổng hợp để kết nối các dữ liệu tài chính với các yếu tố quản lý và môi trường pháp lý.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ số liệu tài chính và nhân sự của Viện trong giai đoạn 2018-2020 được sử dụng, đảm bảo tính toàn diện và chính xác cho phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2021-2022, tập trung đánh giá giai đoạn 2018-2020 và đề xuất định hướng đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu tăng trưởng ổn định: Tổng thu sự nghiệp của Viện tăng từ khoảng 96 tỷ đồng năm 2018 lên hơn 108 tỷ đồng năm 2020, tương đương mức tăng khoảng 12,5%. Nguồn thu chủ yếu đến từ ngân sách Nhà nước chiếm 75-80%, phần còn lại từ hoạt động dịch vụ, viện trợ và các nguồn khác.

  2. Cơ cấu chi tiêu hợp lý nhưng còn lỏng lẻo: Chi thường xuyên chiếm phần lớn tổng chi, tập trung vào chi tiền lương, chi quản lý hành chính và chi nghiệp vụ chuyên môn. Tỷ lệ chi thường xuyên đạt khoảng 95-98% tổng chi, tuy nhiên công tác kiểm soát chi tiêu còn chưa chặt chẽ, định mức vật tư chưa sát với nhu cầu thực tế.

  3. Cân đối thu chi và trích lập quỹ: Viện duy trì cân đối thu chi hợp lý, với phần chênh lệch thu lớn hơn chi được trích lập quỹ phát triển hoạt động sự nghiệp tối thiểu 25%, đồng thời chi trả thu nhập tăng thêm cho cán bộ viên chức theo quy chế chi tiêu nội bộ. Quỹ khen thưởng và phúc lợi được trích tối đa không quá 3 tháng lương bình quân.

  4. Công tác thanh kiểm tra, kiểm toán tài chính được chú trọng: Viện thực hiện kiểm tra định kỳ, giám sát chặt chẽ các hoạt động thu chi, góp phần phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

Thảo luận kết quả

Việc tăng trưởng nguồn thu sự nghiệp phản ánh hiệu quả trong khai thác các nguồn tài chính đa dạng, phù hợp với xu hướng tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế. Tuy nhiên, tỷ trọng ngân sách Nhà nước vẫn chiếm phần lớn, cho thấy sự phụ thuộc cao vào nguồn vốn công. Cơ cấu chi tiêu hợp lý nhưng còn tồn tại lỏng lẻo trong quản lý chi tiêu, đặc biệt là việc xây dựng định mức vật tư chưa sát với nhu cầu chuyên môn, dẫn đến tiềm ẩn nguy cơ lãng phí.

Cân đối thu chi được duy trì ổn định, thể hiện sự quản lý tài chính có trách nhiệm và hiệu quả, đồng thời việc trích lập các quỹ nội bộ giúp đảm bảo đời sống cán bộ và phát triển hoạt động sự nghiệp. Công tác thanh kiểm tra, kiểm toán tài chính là công cụ quan trọng giúp Viện nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn lực.

So sánh với các nghiên cứu tại Viện Pasteur Nha Trang và Viện Sốt rét – Ký sinh trùng – Côn trùng Trung ương, Viện Vệ sinh Dịch tễ Tây Nguyên có nhiều điểm tương đồng về cơ cấu nguồn thu và chi tiêu, nhưng cần học hỏi kinh nghiệm trong việc tăng cường khai thác nguồn thu dịch vụ và nâng cao năng lực quản lý chi tiêu để phát huy tối đa hiệu quả tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng nguồn thu sự nghiệp qua các năm, bảng cơ cấu chi tiêu theo nhóm mục chi, và biểu đồ cân đối thu chi cùng tỷ lệ trích lập các quỹ, giúp minh họa rõ nét thực trạng quản lý tài chính tại Viện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường khai thác và quản lý nguồn thu sự nghiệp

    • Động từ hành động: Đa dạng hóa các hoạt động dịch vụ y tế dự phòng, nâng cao chất lượng dịch vụ để thu hút người dân sử dụng.
    • Target metric: Tăng trưởng nguồn thu sự nghiệp tối thiểu 10% mỗi năm.
    • Timeline: Triển khai trong giai đoạn 2023-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Viện phối hợp với các phòng chuyên môn.

  2. Hoàn thiện quy trình quản lý chi tiêu và xây dựng định mức chi tiêu sát thực tế

    • Động từ hành động: Rà soát, điều chỉnh định mức vật tư, hóa chất phù hợp với nhu cầu chuyên môn và thực tế sử dụng.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ chi vượt định mức không hợp lý xuống dưới 5%.
    • Timeline: Hoàn thành trong năm 2023.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế toán phối hợp với các khoa chuyên môn.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, kiểm toán nội bộ và minh bạch tài chính

    • Động từ hành động: Thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, thực hiện kiểm tra định kỳ và đột xuất.
    • Target metric: 100% các khoản thu chi được kiểm tra, báo cáo đầy đủ.
    • Timeline: Áp dụng từ năm 2023 và duy trì thường xuyên.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Kiểm tra, Phòng Tài chính – Kế toán.

  4. Nâng cao năng lực quản lý tài chính cho cán bộ

    • Động từ hành động: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ quản lý tài chính, kế toán cho cán bộ liên quan.
    • Target metric: 90% cán bộ tài chính đạt chuẩn năng lực theo quy định.
    • Timeline: Tổ chức đào tạo hàng năm, bắt đầu từ 2023.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Lãnh đạo Viện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp quản lý tài chính, áp dụng vào đơn vị mình để nâng cao hiệu quả hoạt động.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch tài chính, cải tiến quy trình quản lý thu chi.

  2. Cán bộ phòng Tài chính – Kế toán các đơn vị y tế dự phòng

    • Lợi ích: Nắm bắt các phương pháp quản lý tài chính, kỹ thuật lập dự toán, kiểm soát chi tiêu và báo cáo tài chính.
    • Use case: Áp dụng quy trình kiểm soát nội bộ, xây dựng định mức chi tiêu phù hợp.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, quản lý công

    • Lợi ích: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ liên quan.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về y tế và tài chính

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả chính sách quản lý tài chính, đề xuất điều chỉnh phù hợp với thực tiễn đơn vị sự nghiệp công lập.
    • Use case: Xây dựng chính sách, hướng dẫn nghiệp vụ quản lý tài chính trong ngành y tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế có điểm gì khác biệt so với doanh nghiệp?
    Quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế không nhằm mục tiêu lợi nhuận mà tập trung vào hiệu quả công ích, đảm bảo cung cấp dịch vụ y tế công bằng, chất lượng. Nguồn thu chủ yếu từ ngân sách Nhà nước và các khoản thu dịch vụ có giới hạn, khác với doanh nghiệp dựa vào thị trường và lợi nhuận.

  2. Nguồn thu chính của Viện Vệ sinh Dịch tễ Tây Nguyên là gì?
    Nguồn thu chính gồm ngân sách Nhà nước cấp chiếm khoảng 75-80%, phần còn lại là thu từ hoạt động sự nghiệp, viện trợ quốc tế và các nguồn thu khác. Nguồn thu sự nghiệp tăng trưởng ổn định qua các năm, góp phần nâng cao cơ sở vật chất và đời sống cán bộ.

  3. Làm thế nào để đảm bảo cân đối thu chi trong đơn vị sự nghiệp công lập?
    Đơn vị cần xây dựng dự toán thu chi sát thực tế, kiểm soát chặt chẽ chi tiêu theo định mức, trích lập các quỹ nội bộ hợp lý và thực hiện thanh kiểm tra, kiểm toán tài chính thường xuyên để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

  4. Các nguyên tắc quản lý tài chính công quan trọng nhất là gì?
    Bao gồm nguyên tắc hiệu quả (đảm bảo sử dụng nguồn lực tối ưu), nguyên tắc công khai minh bạch (giúp giám sát xã hội), nguyên tắc tập trung dân chủ (đảm bảo sử dụng nguồn lực hợp lý), và nguyên tắc thống nhất (đảm bảo công bằng và tuân thủ pháp luật).

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao năng lực quản lý tài chính tại Viện?
    Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho cán bộ tài chính, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ rõ ràng và tăng cường kiểm tra, giám sát nội bộ để nâng cao hiệu quả quản lý.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế, làm rõ đặc thù và nguyên tắc quản lý tài chính công.
  • Đánh giá thực trạng quản lý tài chính tại Viện Vệ sinh Dịch tễ Tây Nguyên giai đoạn 2018-2020 cho thấy nguồn thu tăng trưởng ổn định, chi tiêu hợp lý nhưng còn tồn tại hạn chế trong quản lý chi và khai thác nguồn thu.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường khai thác nguồn thu, hoàn thiện quy trình chi tiêu, nâng cao công tác kiểm tra kiểm toán và đào tạo nâng cao năng lực cán bộ tài chính.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại Viện, đồng thời bổ sung lý luận quản lý tài chính đơn vị sự nghiệp công lập ngành y tế.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu đến các đơn vị y tế dự phòng khác trong khu vực.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại Viện Vệ sinh Dịch tễ Tây Nguyên, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng Tây Nguyên!