Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã là một bộ phận quan trọng trong hệ thống tài chính quốc gia, đóng vai trò thiết yếu trong việc điều tiết kinh tế - xã hội và đảm bảo thực hiện các chức năng của Nhà nước. Tại huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp, với diện tích tự nhiên 344,54 km², dân số khoảng 43.075 hộ dân, ngân sách xã đã góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2016-2018. Theo số liệu thống kê, nguồn thu ngân sách xã hàng năm vượt dự toán, tuy nhiên vẫn tồn tại nhiều hạn chế như nguồn thu chưa khai thác hết, dự toán chi thường xuyên thấp và chưa sát thực tế, cũng như công tác quản lý và kiểm soát chi ngân sách còn nhiều bất cập.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ lý luận và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp xã tại huyện Thanh Bình, đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nội dung: lập dự toán, chấp hành dự toán, điều hành quản lý ngân sách, kế toán và quyết toán, kiểm tra giám sát ngân sách xã. Thời gian nghiên cứu chủ yếu từ năm 2016 đến nay, với không gian nghiên cứu tại huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, nâng cao đời sống nhân dân và đảm bảo an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước theo luật định. Ngân sách nhà nước vừa là công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô, vừa là nguồn lực tài chính cho bộ máy nhà nước.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền nhằm xác định phạm vi, trách nhiệm và quyền hạn trong việc quản lý nguồn thu và nhiệm vụ chi, đảm bảo tính chủ động và hiệu quả trong quản lý tài chính địa phương.

  • Khái niệm quản lý ngân sách xã: Quản lý ngân sách xã là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ của chính quyền cấp xã nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ được phân cấp.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, kiểm soát chi ngân sách, kế toán ngân sách xã, và giám sát ngân sách xã. Luận văn cũng tham khảo các văn bản pháp luật như Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP, Thông tư 344/2016/TT-BTC và các quy định liên quan đến quản lý ngân sách xã.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp định lượng nhằm đảm bảo tính khách quan và khoa học. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, thống kê của Ủy ban nhân dân huyện Thanh Bình, Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước huyện, Chi cục Thuế huyện, cùng các văn bản pháp luật và tài liệu chuyên ngành. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp Chủ tịch UBND các xã, kế toán ngân sách xã.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu nghiên cứu bao gồm các xã tiêu biểu trong huyện Thanh Bình, đảm bảo đại diện cho các điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu thu, chi ngân sách xã giai đoạn 2016-2018; phân tích định tính các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách xã; so sánh thực trạng với các địa phương khác và các quy định pháp luật hiện hành. Các biểu đồ, bảng số liệu được sử dụng để minh họa kết quả nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu trong năm 2018-2019, phân tích và đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách xã đến năm 2020 và các năm tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu ngân sách xã vượt dự toán: Trong giai đoạn 2016-2018, tổng nguồn thu ngân sách xã tại huyện Thanh Bình vượt dự toán khoảng 10-15% mỗi năm, thể hiện sự chủ động trong khai thác nguồn thu tại địa phương. Tuy nhiên, nguồn thu từ quỹ đất công ích và hoa lợi công sản chưa được khai thác tối đa, chiếm tỷ lệ thấp so với tiềm năng.

  2. Dự toán chi thường xuyên thấp và điều chỉnh nhiều: Dự toán chi thường xuyên ngân sách xã tại nhiều đơn vị thấp hơn thực tế, dẫn đến việc phải điều chỉnh dự toán trong năm. Tỷ lệ điều chỉnh dự toán chi thường xuyên chiếm khoảng 20-25% tổng dự toán ban đầu, gây khó khăn trong quản lý và điều hành ngân sách.

  3. Công tác quản lý và kiểm soát chi ngân sách còn hạn chế: Việc quản lý chi ngân sách xã qua Kho bạc Nhà nước huyện còn có những bất cập, với tỷ lệ hồ sơ, chứng từ thanh toán không đầy đủ chiếm khoảng 15-18%. Một số khoản chi chưa được kiểm soát chặt chẽ, dẫn đến rủi ro thất thoát và lãng phí ngân sách.

  4. Trình độ chuyên môn và ý thức chấp hành của cán bộ còn hạn chế: Theo thống kê, khoảng 50% cán bộ kế toán ngân sách xã có trình độ trung cấp hoặc cao đẳng, còn lại chưa được đào tạo bài bản về tài chính - ngân sách. Ý thức chấp hành các quy định pháp luật về ngân sách chưa đồng đều, ảnh hưởng đến chất lượng quản lý ngân sách xã.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Việc dự toán chi thấp và điều chỉnh nhiều phản ánh sự thiếu sát thực tế trong lập dự toán, do thiếu thông tin chính xác và năng lực dự báo hạn chế. Tình trạng hồ sơ chứng từ không đầy đủ và kiểm soát chi chưa chặt chẽ có thể do quy trình quản lý còn phức tạp, thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan liên quan như UBND xã, Kho bạc Nhà nước và Chi cục Thuế.

So sánh với các địa phương như huyện Kỳ Anh (Hà Tĩnh) và tỉnh Đồng Nai, nơi đã áp dụng công khai minh bạch, phân định rõ trách nhiệm và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách xã, cho thấy hiệu quả quản lý ngân sách được nâng cao rõ rệt. Việc đào tạo cán bộ chuyên môn và tăng cường thanh tra, kiểm tra cũng góp phần giảm thiểu sai phạm và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ vượt thu ngân sách xã, tỷ lệ điều chỉnh dự toán chi, tỷ lệ hồ sơ chứng từ hợp lệ, và trình độ chuyên môn cán bộ kế toán ngân sách xã. Bảng so sánh các chỉ số quản lý ngân sách xã giữa huyện Thanh Bình và một số địa phương khác cũng giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và bài học kinh nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện bộ máy tổ chức quản lý ngân sách cấp xã: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ kế toán và chủ tài khoản ngân sách xã, đặc biệt là nâng cao trình độ nghiệp vụ tài chính - ngân sách. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo tổ chức.

  2. Nâng cao chất lượng công tác lập dự toán và phân bổ dự toán: Áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, cập nhật số liệu thực tế và điều kiện kinh tế - xã hội địa phương để lập dự toán sát với nhu cầu thực tế. Thực hiện hàng năm trước quý III, do UBND xã chủ trì phối hợp Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện.

  3. Đổi mới công tác quản lý thu, chi ngân sách nhà nước cấp xã: Tăng cường khai thác các nguồn thu tiềm năng như quỹ đất công ích, hoa lợi công sản; đồng thời áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu, chi ngân sách để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả. Thời gian triển khai trong 2 năm, do UBND xã và Chi cục Thuế huyện phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường kiểm soát chi ngân sách xã qua Kho bạc Nhà nước huyện: Rà soát, hoàn thiện quy trình kiểm soát chi, đảm bảo hồ sơ chứng từ đầy đủ, hợp lệ; tăng cường thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thực hiện liên tục, do Kho bạc Nhà nước huyện chủ trì phối hợp UBND xã và Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện.

  5. Thực hiện nghiêm túc việc công khai tài chính cấp xã: Đẩy mạnh công khai dự toán, quyết toán ngân sách xã trên các phương tiện thông tin đại chúng và tại các kỳ họp HĐND xã để nâng cao trách nhiệm giải trình và sự giám sát của cộng đồng. Thời gian thực hiện ngay từ năm 2020, do UBND xã và HĐND xã phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý ngân sách, kỹ năng lập dự toán, chấp hành và kiểm soát chi ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả công tác tài chính địa phương.

  2. Lãnh đạo UBND huyện và Phòng Tài chính – Kế hoạch: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, hướng dẫn và giám sát công tác quản lý ngân sách cấp xã, góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý tài chính địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, đồng thời cung cấp các phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  4. Các cơ quan thanh tra, kiểm toán và kiểm soát tài chính: Hỗ trợ trong việc đánh giá, kiểm tra và giám sát công tác quản lý ngân sách cấp xã, phát hiện và xử lý các sai phạm nhằm đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Ngân sách cấp xã là nguồn lực tài chính chủ yếu để thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh trật tự và cung cấp dịch vụ công cộng tại địa phương. Qua đó, ngân sách xã góp phần nâng cao đời sống nhân dân và thúc đẩy phát triển bền vững.

  2. Các nguồn thu chính của ngân sách xã gồm những khoản nào?
    Nguồn thu ngân sách xã bao gồm các khoản thu 100% do xã hưởng như phí, lệ phí, thu từ quỹ đất công ích, thu từ hoạt động sự nghiệp của xã, thu từ xử phạt vi phạm hành chính, cùng các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm với ngân sách cấp trên như thuế sử dụng đất phi nông nghiệp, lệ phí môn bài.

  3. Tại sao dự toán chi ngân sách xã thường phải điều chỉnh trong năm?
    Dự toán chi thường được lập trên cơ sở dự báo và số liệu chưa đầy đủ, dẫn đến việc dự toán thấp hơn thực tế nhu cầu chi tiêu. Ngoài ra, biến động kinh tế - xã hội và các nhiệm vụ phát sinh cũng khiến dự toán chi phải điều chỉnh để đáp ứng kịp thời.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
    Cần hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao trình độ cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu chi, tăng cường kiểm soát và giám sát, đồng thời thực hiện công khai minh bạch tài chính để nâng cao trách nhiệm và hiệu quả sử dụng ngân sách.

  5. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý ngân sách xã là gì?
    Kho bạc Nhà nước thực hiện kiểm soát chi ngân sách xã, đảm bảo các khoản chi đúng dự toán, đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức; đồng thời phối hợp với các cơ quan liên quan trong việc thanh toán, quyết toán và kiểm tra, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ lý luận và thực trạng quản lý ngân sách nhà nước cấp xã tại huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2016-2018, chỉ ra những thành tựu và hạn chế trong công tác quản lý ngân sách xã.
  • Nguồn thu ngân sách xã vượt dự toán nhưng vẫn chưa khai thác hết tiềm năng, dự toán chi thường xuyên thấp và điều chỉnh nhiều, công tác kiểm soát chi còn nhiều bất cập.
  • Trình độ chuyên môn và ý thức chấp hành của cán bộ quản lý ngân sách xã cần được nâng cao để đảm bảo hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao chất lượng lập dự toán, đổi mới công tác thu chi, tăng cường kiểm soát chi và công khai tài chính cấp xã.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin, hoàn thiện quy trình quản lý và tăng cường giám sát, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã đến năm 2020 và các năm tiếp theo.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng hệ thống quản lý ngân sách cấp xã minh bạch, hiệu quả và bền vững!