Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh thế kỷ XXI với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật và công nghệ thông tin, giáo dục phổ thông Việt Nam đang chuyển đổi từ tiếp cận nội dung sang phát triển năng lực người học. Môn Sinh học tại các trường trung học phổ thông (THPT) giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành phẩm chất và năng lực cho học sinh, đặc biệt trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn. Tỉnh Khánh Hòa, với huyện Vạn Ninh là một trong những địa bàn có nhiều tiềm năng phát triển giáo dục, đã đạt tỷ lệ tốt nghiệp THPT năm 2021 lên đến 96,98%, trong đó hệ THPT công lập đạt 98,17%. Tuy nhiên, hoạt động dạy học môn Sinh học vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như phương pháp giảng dạy truyền thống, thiếu đổi mới theo định hướng phát triển năng lực học sinh, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THPT trên địa bàn huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa trong hai năm học 2020-2021 và 2021-2022, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp cho giai đoạn 2023-2025. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tại 5 trường THPT với 490 đối tượng tham gia gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng dạy học môn Sinh học, góp phần thực hiện đổi mới giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:
Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục là quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt mục tiêu giáo dục trong môi trường biến động. Quản lý hoạt động dạy học là trọng tâm của quản lý nhà trường, bao gồm quản lý giáo viên, học sinh, cơ sở vật chất, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.
Lý thuyết dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Tập trung phát triển năng lực hành động của học sinh thông qua các hoạt động học tập tích cực, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. So sánh với dạy học truyền thống, phương pháp này nhấn mạnh vai trò chủ động của học sinh, sử dụng phương pháp dạy học tích cực, thực hành thí nghiệm và đánh giá dựa trên năng lực đầu ra.
Các khái niệm chính bao gồm: quản lý giáo dục, hoạt động dạy học, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá năng lực.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và khảo sát thực tiễn:
Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 5 trường THPT trên địa bàn huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa, với 490 người tham gia gồm 15 cán bộ quản lý, 75 giáo viên môn Sinh học và 400 học sinh.
Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu điều tra khảo sát, phỏng vấn chuyên gia, quan sát thực tế và nghiên cứu sản phẩm hoạt động dạy học.
Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả, tính điểm trung bình cộng theo thang điểm 4 mức độ (yếu đến rất tốt), phân tích tỷ lệ phần trăm, so sánh kết quả khảo sát giữa các nhóm đối tượng.
Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực hiện trong hai năm học 2020-2021 và 2021-2022; đề xuất biện pháp áp dụng cho giai đoạn 2023-2025.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về vị trí, vai trò môn Sinh học: 85% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá môn Sinh học có vai trò quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông, tuy nhiên chỉ khoảng 60% học sinh nhận thức đúng về tầm quan trọng này.
Thực trạng hoạt động dạy học: Khoảng 70% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực theo định hướng phát triển năng lực, nhưng vẫn còn 30% sử dụng phương pháp truyền thống như thuyết trình, liệt kê kiến thức. Tỷ lệ học sinh tham gia thảo luận, thực hành đạt khoảng 65%.
Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: 75% trường được trang bị phòng thí nghiệm và thiết bị dạy học cơ bản, nhưng chỉ 55% giáo viên sử dụng hiệu quả các thiết bị này trong giảng dạy.
Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: 80% giáo viên thực hiện kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực, kết hợp giữa kiểm tra trắc nghiệm và tự luận. Tuy nhiên, việc đánh giá quá trình học tập còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào kết quả cuối kỳ.
Thảo luận kết quả
Kết quả khảo sát cho thấy công tác quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học tại các trường THPT huyện Vạn Ninh đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, vẫn tồn tại những hạn chế như nhận thức chưa đồng đều giữa học sinh và giáo viên, cơ sở vật chất chưa đồng bộ và việc áp dụng thiết bị dạy học chưa hiệu quả.
Nguyên nhân chủ yếu do sự khác biệt về năng lực chuyên môn của giáo viên, hạn chế về nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất, cũng như thói quen quản lý truyền thống chưa hoàn toàn thích ứng với yêu cầu đổi mới. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với xu hướng chung về khó khăn trong chuyển đổi phương pháp dạy học và quản lý giáo dục theo hướng phát triển năng lực.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực của giáo viên, biểu đồ tròn về mức độ sử dụng thiết bị dạy học, và bảng so sánh điểm trung bình kết quả học tập theo các hình thức kiểm tra khác nhau.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá năng lực, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng sư phạm. Thời gian thực hiện: 2023-2024. Chủ thể: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.
Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Cải thiện phòng thí nghiệm, trang bị thiết bị hiện đại phục vụ dạy học thực nghiệm môn Sinh học. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: UBND huyện, Sở GD&ĐT và các trường THPT.
Đổi mới công tác quản lý và giám sát hoạt động dạy học: Xây dựng quy trình quản lý giờ lên lớp, dự giờ, phân tích sư phạm bài học, đảm bảo thực hiện nghiêm túc kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Thời gian: 2023-2024. Chủ thể: Ban giám hiệu các trường THPT.
Phát triển môi trường học tập tích cực cho học sinh: Tăng cường các hoạt động ngoại khóa, nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ thông tin trong học tập để phát triển năng lực toàn diện. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Giáo viên, học sinh và phụ huynh phối hợp thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục: Nhận diện thực trạng và các giải pháp quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo định hướng phát triển năng lực, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tại các trường THPT.
Giáo viên môn Sinh học: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, nâng cao kỹ năng sư phạm và sử dụng thiết bị dạy học hiệu quả.
Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.
Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Lập kế hoạch đầu tư, bồi dưỡng và xây dựng chính sách phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông trên địa bàn.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao cần quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực?
Quản lý theo định hướng này giúp đảm bảo học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng vận dụng, giải quyết vấn đề thực tiễn, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.Phương pháp dạy học tích cực trong môn Sinh học là gì?
Là các phương pháp khuyến khích học sinh tham gia chủ động, như thí nghiệm, thảo luận nhóm, nghiên cứu dự án, giúp phát triển năng lực tư duy và kỹ năng thực hành.Làm thế nào để đánh giá năng lực học sinh hiệu quả?
Kết hợp kiểm tra trắc nghiệm, tự luận, đánh giá quá trình học tập, dự án thực tế và phản hồi liên tục để đánh giá toàn diện năng lực của học sinh.Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học hiện nay?
Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, năng lực chuyên môn giáo viên chưa đồng đều, thói quen quản lý truyền thống và thiếu sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục.Làm sao để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học?
Cần tăng cường đào tạo bồi dưỡng, đổi mới công tác quản lý, đầu tư cơ sở vật chất, đồng thời phát triển môi trường học tập tích cực và phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.
Kết luận
- Quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THPT huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa.
- Nghiên cứu đã khảo sát thực trạng với 490 đối tượng tham gia, phát hiện nhiều điểm mạnh và hạn chế trong công tác quản lý và dạy học.
- Đề xuất các biện pháp cụ thể tập trung vào bồi dưỡng giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới quản lý và phát triển môi trường học tập tích cực.
- Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng rộng rãi cho các địa phương khác nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.
- Giai đoạn tiếp theo (2023-2025) cần triển khai đồng bộ các giải pháp và đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp.
Hành động ngay hôm nay để góp phần đổi mới giáo dục và phát triển năng lực học sinh toàn diện!