Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính quan trọng, đóng vai trò điều tiết vĩ mô nền kinh tế và thực hiện các chức năng của Nhà nước. Tại huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai, một huyện vùng thấp với điều kiện kinh tế khó khăn, công tác quản lý NSNN gặp nhiều thách thức do nguồn thu hạn chế, chi tiêu lớn cho các dịch vụ xã hội và đầu tư hạ tầng. Theo báo cáo quyết toán năm 2017, thu ngân sách trên địa bàn đạt 123.095 triệu đồng, trong khi chi ngân sách lên tới 481.502 triệu đồng, cho thấy sự mất cân đối nghiêm trọng. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng công tác quản lý NSNN tại huyện Bảo Thắng giai đoạn 2015-2017, xác định các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn 2018-2025. Nghiên cứu tập trung vào Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện và các đơn vị sử dụng ngân sách trực thuộc, với phạm vi thời gian từ 2015 đến 2017, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện công tác quản lý NSNN cấp huyện, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13, quy định về nguyên tắc, quy trình và phân cấp quản lý ngân sách. Các khái niệm chính bao gồm: (1) Ngân sách Nhà nước là dự toán thu chi hàng năm được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt; (2) Nguyên tắc quản lý NSNN cấp huyện như đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai và chính xác; (3) Quy trình quản lý ngân sách gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán, thanh tra kiểm tra và công khai ngân sách; (4) Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý NSNN như cơ chế chính sách, tiềm lực tài chính công, trình độ phát triển kinh tế - xã hội, năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, thống kê kinh tế xã hội của huyện Bảo Thắng giai đoạn 2015-2017, các văn bản pháp luật và tài liệu chuyên ngành. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát toàn bộ 83 cán bộ công chức thuộc Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, 3 thị trấn và 12 xã, sử dụng bảng hỏi với thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý NSNN. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS 22 và Excel, sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và biểu đồ để minh họa diễn biến thu chi ngân sách và đánh giá hiệu quả quản lý. Cỡ mẫu toàn bộ cán bộ quản lý ngân sách đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao cho kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Thu ngân sách trên địa bàn huyện Bảo Thắng giai đoạn 2015-2017 có xu hướng tăng nhẹ, đạt 123.095 triệu đồng năm 2017, tuy nhiên vẫn thấp so với nhu cầu chi tiêu. Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu ngân sách năm 2017 đạt khoảng 90%, cho thấy việc lập dự toán còn chưa sát thực tế.

  2. Chi ngân sách vượt trội: Chi ngân sách năm 2017 lên tới 481.502 triệu đồng, gấp gần 4 lần thu ngân sách, chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên cho các dịch vụ xã hội và chi đầu tư xây dựng cơ bản. Tỷ lệ chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi ngân sách, phản ánh áp lực lớn về chi tiêu hành chính và an sinh xã hội.

  3. Quy trình quản lý ngân sách: Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách tại huyện còn nhiều hạn chế. Việc lập dự toán chưa sát với thực tế, dẫn đến chênh lệch lớn giữa dự toán và thực hiện. Báo cáo quyết toán thường chậm và chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến công tác tổng hợp và chỉ đạo điều hành ngân sách.

  4. Nhân tố ảnh hưởng: Khảo sát cán bộ cho thấy các yếu tố như cơ chế chính sách và quy định của trung ương (được đánh giá ảnh hưởng rất lớn với 85% cán bộ cho điểm 4-5), tiềm lực tài chính công hạn chế (80%), trình độ phát triển kinh tế xã hội thấp (75%), năng lực quản lý và trình độ chuyên môn cán bộ (70%), và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế (65%) là những nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý NSNN tại huyện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trong quản lý NSNN tại huyện Bảo Thắng xuất phát từ điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn, nguồn thu ngân sách hạn chế do địa bàn xa trung tâm phát triển, chi phí vận chuyển cao, và cơ cấu kinh tế chủ yếu nông nghiệp. Việc lập dự toán chưa sát thực tế phản ánh sự thiếu chính xác trong dự báo kinh tế và hạn chế về năng lực cán bộ. So sánh với kinh nghiệm từ huyện Hoa Lư (Ninh Bình) và huyện Thanh Sơn (Phú Thọ), nơi có tỷ lệ hoàn thành dự toán thu ngân sách đạt trên 100% và chi ngân sách được kiểm soát chặt chẽ, cho thấy Bảo Thắng cần cải thiện công tác dự toán và tăng cường thanh tra, kiểm tra. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách còn hạn chế cũng làm giảm hiệu quả quản lý, trong khi các huyện khác đã triển khai phần mềm quản lý ngân sách giúp nâng cao tính chính xác và minh bạch. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh dự toán và thực hiện thu chi ngân sách các năm 2015-2017, bảng đánh giá mức độ ảnh hưởng các nhân tố và biểu đồ phân bổ chi ngân sách theo lĩnh vực để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và cơ chế quản lý: Tăng cường ban hành và cập nhật các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý NSNN cấp huyện, đảm bảo phù hợp với thực tiễn địa phương. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Sở Tài chính tỉnh Lào Cai. Thời gian: 2019-2021.

  2. Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách: Đẩy mạnh công tác phân tích, dự báo kinh tế xã hội, sử dụng số liệu thực tế để lập dự toán sát với khả năng thu chi. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ lập dự toán. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện. Thời gian: 2019-2020.

  3. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập kế hoạch thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất công tác thu chi ngân sách, xử lý nghiêm các vi phạm để nâng cao kỷ luật tài chính. Chủ thể: Thanh tra huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch. Thời gian: 2019-2022.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Đầu tư hệ thống phần mềm quản lý ngân sách hiện đại, đào tạo cán bộ sử dụng hiệu quả để nâng cao tính minh bạch và chính xác trong quản lý thu chi. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch. Thời gian: 2019-2023.

  5. Nâng cao trình độ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ về quản lý ngân sách, tài chính công cho đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã. Chủ thể: UBND huyện phối hợp các cơ sở đào tạo. Thời gian: 2019-2022.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Giúp hiểu rõ thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý NSNN tại địa phương, từ đó áp dụng vào công tác quản lý ngân sách.

  2. Các cơ quan tài chính, kế hoạch tỉnh và trung ương: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu để xây dựng chính sách, hướng dẫn quản lý ngân sách phù hợp với đặc thù vùng miền.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo khoa học về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  4. Các tổ chức phát triển và tư vấn chính sách: Hỗ trợ đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, đề xuất các chương trình hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo nhằm nâng cao năng lực quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý ngân sách tại huyện Bảo Thắng gặp nhiều khó khăn?
    Do điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn, nguồn thu hạn chế, chi phí vận chuyển cao, cơ cấu kinh tế chủ yếu nông nghiệp và trình độ cán bộ quản lý còn hạn chế, dẫn đến việc lập dự toán và quản lý thu chi chưa hiệu quả.

  2. Các nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến công tác quản lý NSNN tại huyện?
    Cơ chế chính sách và quy định của trung ương, tiềm lực tài chính công, trình độ phát triển kinh tế xã hội, năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin là những nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

  3. Làm thế nào để nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách?
    Cần tăng cường phân tích, dự báo kinh tế xã hội, sử dụng số liệu thực tế, tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ lập dự toán và áp dụng công nghệ thông tin hỗ trợ công tác này.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách là gì?
    Công nghệ thông tin giúp lưu trữ, xử lý dữ liệu thu chi nhanh chóng, chính xác, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý ngân sách, đồng thời giảm thiểu sai sót và tăng năng suất công việc.

  5. Giải pháp nào giúp kiểm soát chi ngân sách hiệu quả hơn?
    Tăng cường thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm, thực hiện phân cấp quản lý rõ ràng và áp dụng cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các đơn vị sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích toàn diện thực trạng công tác quản lý NSNN tại huyện Bảo Thắng giai đoạn 2015-2017, chỉ ra sự mất cân đối lớn giữa thu và chi ngân sách.
  • Xác định các nhân tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách, trong đó cơ chế chính sách, tiềm lực tài chính và năng lực cán bộ là trọng tâm.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực như hoàn thiện pháp luật, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường thanh tra kiểm tra, ứng dụng công nghệ thông tin và đào tạo cán bộ.
  • Nghiên cứu có tính ứng dụng cao, là tài liệu tham khảo quan trọng cho lãnh đạo huyện, tỉnh và các cơ quan quản lý ngân sách khác.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và cập nhật chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Bảo Thắng, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững!