Tổng quan nghiên cứu

Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những chính sách trọng điểm của Đảng và Nhà nước nhằm phát triển kinh tế - xã hội vùng nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tại huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, một huyện miền núi với diện tích tự nhiên 142.670 ha và dân số gần 160 nghìn người, chương trình NTM đã được triển khai từ năm 2016 đến 2018 với nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, huyện vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn như hạ tầng chưa đồng bộ, nhận thức của người dân chưa cao, nguồn lực đầu tư hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng thực hiện chương trình xây dựng NTM trên địa bàn huyện Mai Sơn giai đoạn 2016-2018, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp thúc đẩy thực hiện chương trình trong những năm tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 xã đại diện cho các vùng điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội khác nhau: Hát Lót, Chiềng Mai và Chiềng Kheo.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả triển khai chương trình xây dựng NTM tại huyện Mai Sơn, góp phần phát triển bền vững kinh tế nông thôn, cải thiện đời sống người dân và bảo vệ môi trường sinh thái. Các chỉ số như tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM, mức thu nhập bình quân đầu người, tỷ lệ hộ nghèo và mức độ tham gia của người dân được sử dụng làm thước đo đánh giá hiệu quả chương trình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý phát triển nông thôn mới, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển nông thôn bền vững: Nhấn mạnh sự phát triển kinh tế gắn liền với bảo vệ môi trường và phát huy vai trò cộng đồng dân cư trong quản lý tài nguyên.
  • Mô hình quản lý nhà nước về xây dựng NTM: Tập trung vào vai trò của hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương trong việc hoạch định, tổ chức thực hiện và giám sát chương trình.
  • Khái niệm nông thôn mới: Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, nông thôn mới là khu vực có kết cấu hạ tầng hiện đại, sản xuất phát triển bền vững, đời sống người dân được nâng cao, bản sắc văn hóa được giữ gìn và môi trường sinh thái được bảo vệ.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: Bộ tiêu chí quốc gia về NTM (19 tiêu chí), quản lý nhà nước về xây dựng NTM, huy động nguồn lực, sự tham gia của cộng đồng, và phát triển kinh tế hộ gia đình.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các cơ quan nhà nước như Chi cục Thống kê, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Phòng Tài chính-Kế hoạch huyện Mai Sơn; các báo cáo khoa học và tài liệu chính thức liên quan đến xây dựng NTM. Đồng thời thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát trực tiếp tại 3 xã đại diện với 90 phiếu điều tra cán bộ quản lý và 120 phiếu điều tra hộ dân.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn 3 xã đại diện cho các vùng điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội khác nhau nhằm đảm bảo tính đại diện và khả năng phân tích so sánh.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu; áp dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích so sánh theo dãy số thời gian, phân tích SWOT để đánh giá thuận lợi, khó khăn; phương pháp chuyên gia để kiểm chứng và hoàn thiện kết quả nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu từ năm 2016 đến 2018, khảo sát thực địa năm 2018, phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kết quả thực hiện các tiêu chí xây dựng NTM: Đến cuối năm 2018, huyện Mai Sơn có 6/21 xã đạt chuẩn NTM, với bình quân tiêu chí đạt khoảng 9 tiêu chí/xã, tăng 2,8 tiêu chí so với năm 2015. Ví dụ, xã Hát Lót đã đạt chuẩn NTM với 19 tiêu chí. Tỷ lệ xã có đường ô tô đi lại 4 mùa đạt 81,8%, tỷ lệ hộ sử dụng điện sinh hoạt đạt 98,54%.

  2. Huy động và sử dụng nguồn lực: Tổng nguồn vốn huy động cho chương trình giai đoạn 2016-2018 đạt khoảng 145 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước chiếm 40%, vốn tín dụng 30%, vốn doanh nghiệp và cộng đồng đóng góp 30%. Tuy nhiên, nguồn vốn huy động từ doanh nghiệp còn hạn chế, ảnh hưởng đến tiến độ và quy mô đầu tư.

  3. Mức độ tham gia của người dân: Khảo sát cho thấy khoảng 75% người dân hiểu rõ về chương trình NTM và tích cực tham gia các hoạt động xây dựng. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 25% người dân có tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước.

  4. Tình hình phát triển kinh tế nông thôn: Giá trị sản xuất nông nghiệp giai đoạn 2016-2018 tăng trung bình 4,5%/năm, trong đó trồng trọt chiếm 95,6%, lâm nghiệp 3,5%, thủy sản 0,9%. Thu nhập bình quân đầu người nông thôn năm 2018 đạt khoảng 20 triệu đồng, tăng gần gấp đôi so với năm 2010.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chương trình xây dựng NTM tại huyện Mai Sơn đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đặc biệt trong phát triển hạ tầng giao thông, thủy lợi, điện và giáo dục. Sự tăng trưởng giá trị sản xuất nông nghiệp và thu nhập người dân phản ánh hiệu quả của các chính sách hỗ trợ và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn.

Tuy nhiên, tiến độ xây dựng NTM còn chậm so với kế hoạch do nguồn lực đầu tư chưa đồng bộ, đặc biệt là vốn từ doanh nghiệp và cộng đồng chưa được huy động tối đa. Việc nhận thức và tham gia của một bộ phận người dân còn hạn chế cũng ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện chương trình. So sánh với các huyện miền núi khác như Thạch Hà (Hà Tĩnh) và Cao Phong (Hòa Bình), Mai Sơn cần tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao vai trò lãnh đạo và huy động đa dạng nguồn lực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tiến độ đạt tiêu chí NTM theo năm, bảng phân bổ nguồn vốn đầu tư và biểu đồ mức độ tham gia của người dân theo xã để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác chỉ đạo, điều hành: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện cần nâng cao năng lực quản lý, phân công rõ trách nhiệm cho các phòng ban, tăng cường kiểm tra, giám sát tiến độ thực hiện các tiêu chí. Mục tiêu đạt chuẩn NTM cho toàn huyện vào năm 2025. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Ban Chỉ đạo NTM.

  2. Đổi mới công tác tuyên truyền, vận động: Sử dụng đa dạng hình thức truyền thông, tập trung vào nâng cao nhận thức và phát huy vai trò chủ thể của người dân, đặc biệt là các dân tộc thiểu số. Tổ chức các hội nghị, ngày hội NTM hàng quý tại các xã. Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa - Thông tin, các xã.

  3. Rà soát, điều chỉnh quy hoạch phát triển nông thôn: Cập nhật quy hoạch phù hợp với điều kiện thực tế, ưu tiên phát triển các vùng sản xuất tập trung, ứng dụng công nghệ cao, bảo tồn bản sắc văn hóa. Hoàn thành điều chỉnh quy hoạch trong năm 2024. Chủ thể thực hiện: Phòng Kinh tế và Hạ tầng, UBND các xã.

  4. Huy động và sử dụng hiệu quả nguồn lực: Đa dạng hóa các nguồn vốn, tăng cường kêu gọi đầu tư từ doanh nghiệp, phát huy đóng góp của cộng đồng dân cư, đồng thời sử dụng ngân sách nhà nước một cách minh bạch, hiệu quả. Xây dựng cơ chế ưu đãi thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn trong năm 2023-2025. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  5. Phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập cho người dân: Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng hàng hóa, ứng dụng khoa học kỹ thuật, xây dựng các mô hình kinh tế hợp tác, liên kết tiêu thụ sản phẩm. Tổ chức đào tạo nghề và hỗ trợ tiếp cận vốn cho nông dân. Mục tiêu tăng thu nhập bình quân nông thôn lên 30 triệu đồng/người/năm vào 2025. Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp và PTNT, các tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp nâng cao hiểu biết về thực trạng và giải pháp xây dựng NTM, từ đó hoạch định chính sách phù hợp và chỉ đạo hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên lĩnh vực phát triển nông thôn, kinh tế nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn để phục vụ nghiên cứu, giảng dạy và phát triển các đề tài liên quan.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể địa phương: Hỗ trợ trong công tác tuyên truyền, vận động và huy động nguồn lực từ cộng đồng dân cư tham gia xây dựng NTM.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn: Tham khảo các mô hình phát triển sản xuất, cơ chế huy động vốn và chính sách ưu đãi để đầu tư hiệu quả tại vùng nông thôn miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chương trình xây dựng nông thôn mới tại Mai Sơn đã đạt được những kết quả gì nổi bật?
    Chương trình đã giúp 6/21 xã đạt chuẩn NTM, tăng bình quân tiêu chí lên 9 tiêu chí/xã, tỷ lệ hộ sử dụng điện sinh hoạt đạt 98,54%, thu nhập bình quân đầu người tăng gần gấp đôi so với năm 2010.

  2. Những khó khăn chính trong thực hiện chương trình là gì?
    Nguồn lực đầu tư chưa đồng bộ, đặc biệt vốn doanh nghiệp và cộng đồng còn hạn chế; nhận thức và sự tham gia của một bộ phận người dân chưa cao; hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ, nhất là ở các xã vùng sâu, vùng xa.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá thực trạng xây dựng NTM?
    Kết hợp thu thập số liệu thứ cấp từ các cơ quan nhà nước và khảo sát sơ cấp qua phỏng vấn cán bộ quản lý và hộ dân tại 3 xã đại diện; phân tích số liệu bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và SWOT.

  4. Làm thế nào để huy động hiệu quả nguồn lực cho xây dựng NTM?
    Cần đa dạng hóa nguồn vốn, tăng cường kêu gọi đầu tư từ doanh nghiệp, phát huy đóng góp của cộng đồng dân cư, đồng thời sử dụng ngân sách nhà nước minh bạch và hiệu quả, xây dựng cơ chế ưu đãi thu hút đầu tư.

  5. Vai trò của người dân trong xây dựng NTM được thể hiện như thế nào?
    Người dân là chủ thể trung tâm, tham gia bàn bạc, đóng góp công sức và tài chính, giám sát thực hiện các dự án, đồng thời hưởng lợi từ các kết quả phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao đời sống.

Kết luận

  • Chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Mai Sơn giai đoạn 2016-2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực về hạ tầng, sản xuất và đời sống người dân.
  • Vẫn còn tồn tại các hạn chế về nguồn lực, nhận thức và hạ tầng kỹ thuật cần được khắc phục để đảm bảo phát triển bền vững.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp trọng tâm về chỉ đạo, tuyên truyền, quy hoạch, huy động nguồn lực và phát triển sản xuất nhằm thúc đẩy thực hiện chương trình.
  • Các kết quả và giải pháp nghiên cứu có thể áp dụng tham khảo cho các huyện miền núi khác trong tỉnh Sơn La và khu vực Tây Bắc.
  • Đề nghị các cấp chính quyền huyện Mai Sơn tiếp tục triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, hướng tới mục tiêu hoàn thành xây dựng NTM toàn huyện vào năm 2025.

Call to action: Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng dân cư cần phối hợp chặt chẽ để phát huy tối đa hiệu quả chương trình xây dựng nông thôn mới, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại Mai Sơn và các vùng nông thôn miền núi khác.