Luận văn thạc sĩ về tiềm năng và giải pháp phát triển lâm sản ngoài gỗ tại khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông

• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Xuân Hoàn
• Trường học: Trường Đại học Lâm nghiệp
• Chuyên ngành: Lâm học
• Đề tài: Luận văn thạc sĩ đánh giá tiềm năng và đề xuất giải pháp phát triển thực vật cho lâm sản ngoài gỗ tại vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên đăkrông
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2007
• Địa điểm: Hà Tĩnh

Mục lục chi tiết

• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Khái niệm về LSNG và thực vật cho LSNG
• 1.2. Thuật ngữ lâm sản ngoài gỗ
• 1.3. Thực vật cho LSNG
• 1.4. Phân loại thực vật cho LSNG
• 1.5. Tình hình sử dụng và nghiên cứu thực vật cho LSNG
• 1.5.1. Trên thế giới
• 1.5.2. Tại Việt Nam

Tóm tắt

I. Tổng Quan Tiềm Năng Lâm Sản Ngoài Gỗ tại Đakrông

Khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông, tỉnh Quảng Trị, là một khu vực giàu đa dạng sinh học. Với diện tích 37.640 ha, nơi đây có hệ động thực vật phong phú, bao gồm nhiều loài quý hiếm được ghi trong Sách đỏ Việt Nam. Theo các nghiên cứu, khu bảo tồn có 1.175 loài thực vật, 67 loài thú, 193 loài chim, và nhiều loài động vật khác. Đakrông là một trong 200 vùng sinh thái quan trọng của thế giới và là một trong 3 vùng chim đặc hữu của Việt Nam. Vùng đệm của khu bảo tồn bao gồm 8 xã với diện tích đất lâm nghiệp trên 42.000 ha, được coi là vùng có tiềm năng lâm sản ngoài gỗ. Tuy nhiên, nguồn tài nguyên thực vật cho lâm sản ngoài gỗ chưa được quản lý tốt, dẫn đến suy giảm nghiêm trọng. Việc nghiên cứu và phát triển lâm sản ngoài gỗ tại đây là rất cần thiết để bảo tồn đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế cho người dân địa phương.

1.1. Vị Trí Địa Lý và Đặc Điểm Sinh Thái Khu Đakrông

Khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông sở hữu vị trí địa lý đặc biệt, với khí hậu và cấu trúc địa hình đa dạng. Điều này tạo điều kiện cho sự hình thành và phát triển của hệ động thực vật phong phú. Theo kết quả điều tra của Birdlife International và các tổ chức nghiên cứu khác, khu bảo tồn có nhiều loài thực vật và động vật quý hiếm, có tên trong Sách đỏ Việt Nam. Khu bảo tồn đóng vai trò quan trọng trong chuỗi các khu bảo tồn, tạo môi trường sống thích hợp cho các loài có nguy cơ tuyệt chủng. Đây là tiền đề quan trọng để đánh giá lâm sản ngoài gỗ.

1.2. Vai Trò của Lâm Sản Ngoài Gỗ Đối Với Cộng Đồng Địa Phương

Vùng đệm của Khu BTTN Đakrông có tiềm năng lớn về lâm sản ngoài gỗ, nhưng nguồn tài nguyên này chưa được quản lý và khai thác bền vững. Việc khai thác quá mức đã dẫn đến suy giảm nghiêm trọng một số loài. Tạo nguồn thu nhập ổn định từ lâm sản ngoài gỗ là hướng đi quan trọng để giảm áp lực của người dân đối với khu bảo tồn. Điều này phù hợp với chiến lược phát triển lâm nghiệp Việt Nam, hướng tới bảo vệ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học.

II. Thực Trạng Khai Thác và Sử Dụng Lâm Sản Ngoài Gỗ

Hiện nay, việc khai thác và sử dụng lâm sản ngoài gỗ tại khu vực Đakrông còn nhiều bất cập. Nguồn tài nguyên chưa được thống kê, mô tả đầy đủ, dẫn đến việc quản lý và khai thác thiếu hiệu quả. Tình trạng khai thác quá mức, không bền vững diễn ra trong thời gian dài đã gây suy giảm nghiêm trọng, thậm chí đe dọa sự tồn tại của một số loài. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc đánh giá lâm sản ngoài gỗ một cách khoa học, từ đó đề xuất các giải pháp sử dụng hợp lý và phát triển lâm sản ngoài gỗ bền vững, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế cộng đồng.

2.1. Các Vấn Đề Trong Quản Lý Lâm Sản Ngoài Gỗ Hiện Nay

Công tác quản lý lâm sản ngoài gỗ tại vùng đệm Khu BTTN Đakrông còn nhiều hạn chế. Các công trình điều tra cơ bản để đánh giá đúng hiện trạng lâm sản ngoài gỗ còn rất ít. Chưa có những nghiên cứu, đánh giá đề xuất các khuyến nghị, giải pháp cho vấn đề sử dụng hợp lý và phát triển bền vững lâm sản ngoài gỗ tại vùng đệm. Điều này dẫn đến tình trạng khai thác tự phát, không kiểm soát, gây ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn tài nguyên.

2.2. Tác Động Của Khai Thác Đến Đa Dạng Sinh Học Đakrông

Việc khai thác lâm sản ngoài gỗ quá mức và không bền vững đã gây ra những tác động tiêu cực đến đa dạng sinh học của khu vực Đakrông. Nhiều loài thực vật quý hiếm đang bị suy giảm số lượng, thậm chí đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Điều này ảnh hưởng đến cân bằng sinh thái và các chức năng của hệ sinh thái rừng. Cần có các biện pháp bảo tồn và phục hồi các loài lâm sản ngoài gỗ bị suy thoái.

2.3. Ảnh Hưởng Đến Sinh Kế Của Người Dân Địa Phương

Mặc dù lâm sản ngoài gỗ có vai trò quan trọng trong sinh kế cộng đồng, nhưng việc khai thác không bền vững đã làm giảm nguồn cung và ảnh hưởng đến thu nhập của người dân. Sự suy giảm của các loài lâm sản ngoài gỗ quý hiếm cũng làm mất đi cơ hội phát triển các ngành nghề thủ công truyền thống. Cần có các giải pháp hỗ trợ người dân phát triển các mô hình sinh kế bền vững dựa trên lâm sản ngoài gỗ.

III. Cách Đánh Giá Tiềm Năng Lâm Sản Ngoài Gỗ Khu Bảo Tồn

Để đánh giá tiềm năng lâm sản ngoài gỗ một cách chính xác và toàn diện, cần áp dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học kết hợp với kiến thức bản địa. Các phương pháp này bao gồm điều tra thực địa, phỏng vấn người dân địa phương, phân tích mẫu vật, và đánh giá trữ lượng. Việc đánh giá cần tập trung vào các yếu tố như số lượng loài, trữ lượng, giá trị kinh tế, và khả năng tái sinh. Kết quả đánh giá sẽ là cơ sở để xây dựng các kế hoạch quản lý và phát triển lâm sản ngoài gỗ bền vững.

3.1. Phương Pháp Điều Tra và Thu Thập Dữ Liệu Thực Địa

Điều tra thực địa là phương pháp quan trọng để xác định thành phần loài, trữ lượng, và phân bố của lâm sản ngoài gỗ. Cần sử dụng các kỹ thuật điều tra phù hợp với từng loại lâm sản ngoài gỗ, như phương pháp ô tiêu chuẩn, tuyến điều tra, và phỏng vấn người dân địa phương. Dữ liệu thu thập được cần được xử lý và phân tích một cách khoa học.

3.2. Phân Tích Mẫu Vật và Xác Định Giá Trị Sử Dụng

Việc phân tích mẫu vật giúp xác định chính xác tên khoa học, thành phần hóa học, và giá trị sử dụng của lâm sản ngoài gỗ. Cần sử dụng các phương pháp phân tích hiện đại để đảm bảo độ chính xác. Kết quả phân tích sẽ cung cấp thông tin quan trọng cho việc đánh giá giá trị kinh tế và tiềm năng phát triển của lâm sản ngoài gỗ.

3.3. Đánh Giá Trữ Lượng và Khả Năng Tái Sinh

Đánh giá trữ lượng và khả năng tái sinh là yếu tố quan trọng để xác định tính bền vững của nguồn tài nguyên lâm sản ngoài gỗ. Cần sử dụng các phương pháp thống kê và mô hình hóa để ước tính trữ lượng và dự báo khả năng tái sinh. Kết quả đánh giá sẽ giúp xác định mức khai thác hợp lý và các biện pháp bảo tồn.

IV. Giải Pháp Phát Triển Bền Vững Lâm Sản Ngoài Gỗ Đakrông

Để phát triển lâm sản ngoài gỗ bền vững tại khu vực Đakrông, cần có các giải pháp đồng bộ về quản lý, bảo tồn, và khai thác. Các giải pháp này bao gồm tăng cường quản lý nhà nước, nâng cao nhận thức cộng đồng, xây dựng các mô hình khai thác bền vững, và hỗ trợ phát triển thị trường. Việc phát triển lâm sản ngoài gỗ cần gắn liền với bảo tồn đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế cộng đồng.

4.1. Tăng Cường Quản Lý Nhà Nước và Chính Sách Hỗ Trợ

Nhà nước cần tăng cường quản lý và kiểm soát việc khai thác lâm sản ngoài gỗ, đảm bảo tuân thủ các quy định về bảo tồn và sử dụng bền vững. Cần xây dựng các chính sách hỗ trợ người dân địa phương tham gia vào các hoạt động phát triển lâm sản ngoài gỗ, như cung cấp vốn vay ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật, và tạo điều kiện tiếp cận thị trường.

4.2. Nâng Cao Nhận Thức Cộng Đồng về Bảo Tồn

Cần nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò của lâm sản ngoài gỗ trong bảo tồn đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế. Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, giáo dục, và tập huấn để người dân hiểu rõ về các quy định về bảo tồn và sử dụng bền vững lâm sản ngoài gỗ.

4.3. Xây Dựng Mô Hình Khai Thác và Chế Biến Bền Vững

Cần xây dựng các mô hình khai thác và chế biến lâm sản ngoài gỗ bền vững, đảm bảo không gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường và đa dạng sinh học. Các mô hình này cần dựa trên kiến thức bản địa và áp dụng các kỹ thuật tiên tiến. Hỗ trợ người dân địa phương thành lập các tổ hợp tác, hợp tác xã để nâng cao hiệu quả sản xuất và kinh doanh.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn và Kết Quả Nghiên Cứu tại Đakrông

Các nghiên cứu về lâm sản ngoài gỗ tại khu vực Đakrông đã mang lại những kết quả quan trọng, cung cấp cơ sở khoa học cho việc quản lý và phát triển nguồn tài nguyên này. Các kết quả nghiên cứu đã được ứng dụng vào thực tiễn, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế cộng đồng. Cần tiếp tục đầu tư vào các nghiên cứu về lâm sản ngoài gỗ để có thêm thông tin và giải pháp hiệu quả.

5.1. Các Mô Hình Quản Lý Lâm Sản Ngoài Gỗ Thành Công

Một số mô hình quản lý lâm sản ngoài gỗ đã được triển khai thành công tại khu vực Đakrông, như mô hình quản lý cộng đồng, mô hình liên kết giữa người dân và doanh nghiệp, và mô hình du lịch sinh thái dựa trên lâm sản ngoài gỗ. Các mô hình này đã góp phần bảo tồn nguồn tài nguyên và tạo thu nhập cho người dân.

5.2. Đánh Giá Hiệu Quả Kinh Tế và Xã Hội

Việc đánh giá hiệu quả kinh tế và xã hội của các hoạt động phát triển lâm sản ngoài gỗ là rất quan trọng. Cần sử dụng các phương pháp đánh giá phù hợp để xác định lợi ích kinh tế, xã hội, và môi trường. Kết quả đánh giá sẽ giúp điều chỉnh các chính sách và hoạt động cho phù hợp.

VI. Tương Lai Phát Triển Lâm Sản Ngoài Gỗ Khu Đakrông

Với tiềm năng lớn và những nỗ lực bảo tồn và phát triển, lâm sản ngoài gỗ có vai trò quan trọng trong tương lai của khu vực Đakrông. Cần tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu, quản lý, và phát triển lâm sản ngoài gỗ để đạt được các mục tiêu về bảo tồn đa dạng sinh học, cải thiện sinh kế cộng đồng, và phát triển kinh tế bền vững. Quản lý lâm sản ngoài gỗ hiệu quả sẽ góp phần vào sự phát triển bền vững của khu vực.

6.1. Cơ Hội và Thách Thức Trong Phát Triển Lâm Sản Ngoài Gỗ

Phát triển lâm sản ngoài gỗ tại khu vực Đakrông có nhiều cơ hội, như tiềm năng lớn về tài nguyên, sự quan tâm của nhà nước và cộng đồng, và nhu cầu thị trường ngày càng tăng. Tuy nhiên, cũng có nhiều thách thức, như tình trạng khai thác quá mức, thiếu vốn đầu tư, và hạn chế về kỹ thuật.

6.2. Định Hướng Phát Triển Lâm Sản Ngoài Gỗ Bền Vững

Định hướng phát triển lâm sản ngoài gỗ bền vững tại khu vực Đakrông cần tập trung vào bảo tồn đa dạng sinh học, cải thiện sinh kế cộng đồng, và phát triển kinh tế. Cần xây dựng các chuỗi giá trị lâm sản ngoài gỗ bền vững, từ khai thác đến chế biến và tiêu thụ. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan để đạt được các mục tiêu chung.

Nội dung chính

Tổng quan nghiên cứu

Khu bảo tồn thiên nhiên (KBTTN) Sắk Rông, tỉnh Quảng Trị, với diện tích điều chỉnh khoảng 37.640 ha, là một trong những vùng sinh thái trọng yếu của Việt Nam và thế giới, nổi bật với đa dạng sinh học phong phú gồm 1.175 loài thực vật thuộc 528 chi và 130 họ, cùng nhiều loài động vật quý hiếm như sao la, hổ, gà lôi lam mào trắng, gà lôi lam mào đen. Đây là vùng trọng điểm bảo tồn các loài nguy cấp, đồng thời là vùng đệm có tiềm năng phát triển lâm sản ngoài gỗ (LSNG) nhằm tạo nguồn thu nhập ổn định cho cộng đồng dân cư địa phương.

Tuy nhiên, nguồn tài nguyên thực vật cho LSNG tại đây chưa được thống kê đầy đủ, quản lý còn lỏng lẻo, dẫn đến khai thác quá mức và suy giảm nghiêm trọng một số loài. Mâu thuẫn giữa bảo tồn đa dạng sinh học và nhu cầu sinh kế của người dân đang sinh sống trong vùng đệm ngày càng gay gắt. Nghiên cứu này nhằm đánh giá tiềm năng hiện có, thực trạng khai thác, sử dụng và quản lý thực vật cho LSNG tại vùng đệm KBTTN Sắk Rông, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển bền vững, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và nâng cao đời sống người dân.

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại xã Ba Lòng, huyện Sắk Rông, tỉnh Quảng Trị, trong khoảng thời gian từ tháng 8/2006 đến tháng 5/2007. Mục tiêu cụ thể gồm: xác định thành phần, phân loại thực vật cho LSNG; đánh giá mối quan hệ giữa thực vật và trạng thái rừng; khảo sát tình hình khai thác, sử dụng, lưu thông; phân tích công tác quản lý và đề xuất giải pháp phát triển bền vững. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng phát triển LSNG tại các khu bảo tồn thiên nhiên và vùng dân tộc thiểu số, góp phần giảm nghèo và bảo vệ môi trường sinh thái.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lâm sản ngoài gỗ (LSNG): Được định nghĩa là tất cả các sản phẩm có nguồn gốc sinh học không phải gỗ, bao gồm thực phẩm, dược liệu, vật liệu xây dựng, nguyên liệu thủ công mỹ nghệ, dịch vụ sinh thái. LSNG đóng vai trò quan trọng trong sinh kế cộng đồng và bảo tồn đa dạng sinh học.

• Thực vật cho LSNG: Là các loài thực vật rừng hoặc hệ sinh thái rừng có khả năng cung cấp sản phẩm LSNG như thuốc, tinh dầu, nhựa, quả, hạt, vật liệu thủ công. Phân loại thực vật cho LSNG theo hình thái, công dụng và nhóm sản phẩm sử dụng.

• Mô hình quản lý tài nguyên thiên nhiên cộng đồng: Nhấn mạnh vai trò của cộng đồng dân cư trong việc bảo vệ, khai thác và phát triển bền vững tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt là LSNG, thông qua sự tham gia tích cực và chia sẻ lợi ích.

• Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn (RRA) và đánh giá có sự tham gia (PRA): Các phương pháp thu thập thông tin nhanh, linh hoạt, có sự tham gia của cộng đồng nhằm đánh giá thực trạng, nhu cầu và đề xuất giải pháp phát triển bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, tài liệu pháp luật, thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Trung tâm Tin học và Thống kê; dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực địa, phỏng vấn sâu, phỏng vấn có cấu trúc và quan sát tham gia tại xã Ba Lòng.

• Phương pháp điều tra thực địa: Khảo sát 3 tuyến điều tra chính theo các trạng thái rừng đặc trưng (rừng tái sinh nhân tạo, rừng phục hồi sinh thái, rừng nghèo kiệt) với 9 tiêu chuẩn điển hình, sử dụng máy GPS để đo tọa độ, thu thập mẫu vật thực vật cho phân tích.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS 10 để xử lý số liệu thống kê, phân tích thành phần loài, phân loại thực vật theo nhóm công dụng, đánh giá SWOT về điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong khai thác và quản lý LSNG. Áp dụng phân tích 5 nguyên nhân (5WHYs) để tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ các vấn đề quản lý.

• Phương pháp xã hội học: Áp dụng RRA và PRA để thu thập thông tin về điều kiện dân sinh, kinh tế, xã hội, khai thác, sử dụng LSNG, qua phỏng vấn 30 hộ dân đại diện 10 thôn, kết hợp quan sát tham gia và phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lý.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn 30 hộ dân được chọn theo phương pháp phi xác suất có chủ đích, đảm bảo đại diện các nhóm dân tộc và điều kiện sinh sống khác nhau trong xã Ba Lòng.

• Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 8/2006 đến tháng 5/2007, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đa dạng sinh học thực vật cho LSNG phong phú
   Tổng số 381 loài thực vật cho LSNG được điều tra tại vùng đệm, thuộc 109 họ, chiếm khoảng 32,43% tổng số loài thực vật hiện có tại khu bảo tồn. Các nhóm thực vật phân bố đa dạng về hình thái: cây gỗ lớn (51 loài, 4,34%), cây gỗ nhỏ (95 loài, 8,09%), cây thân thảo (97 loài, 8,26%), cây dây leo (64 loài, 5,45%), cây bụi (55 loài, 4,68%) và các loại cây khác. Nhóm cây dùng làm dược liệu chiếm tỷ lệ cao nhất với 228 loài (19,4%), tiếp theo là nhóm cây làm lương thực, thực phẩm với 127 loài (10,81%).

2. Tình trạng rừng và mối quan hệ với thực vật cho LSNG
   Rừng tại xã Ba Lòng gồm nhiều trạng thái: rừng tái sinh nhân tạo (IC), rừng phục hồi sinh thái (IIA), rừng nghèo kiệt (IIIA1). Rừng nghèo kiệt chiếm khoảng 26% diện tích, có nhiều cây to nhưng chất lượng sinh trưởng kém, nhiều dây leo và tre nứa xâm lấn. Rừng tái sinh nhân tạo chiếm 18%, có lớp cây bổi tiên phong phát triển nhanh. Mối quan hệ giữa trạng thái rừng và thành phần thực vật cho LSNG cho thấy rừng phục hồi sinh thái có đa dạng loài dược liệu và cây ăn quả hơn, trong khi rừng nghèo kiệt có nhiều cây gỗ nhỏ và dây leo.

3. Khai thác và sử dụng LSNG chưa bền vững
   Khảo sát cho thấy khai thác LSNG chủ yếu theo kiểu tự phát, không có kế hoạch tái tạo, dẫn đến suy giảm nguồn tài nguyên. Khoảng 70% diện tích rừng tự nhiên vẫn chưa được quy hoạch sử dụng hợp lý, gây áp lực lên tài nguyên. Thu nhập bình quân từ LSNG của người dân Ba Lòng khoảng 3 triệu đồng/ha/năm, cao gấp 1,5 lần thu nhập từ nông nghiệp, nhưng khai thác quá mức làm giảm khả năng tái sinh.

4. Quản lý nhà nước và cộng đồng còn nhiều hạn chế
   Việc cấp phép khai thác LSNG còn chậm, thiếu chuyên môn, kiểm tra giám sát yếu kém. Cơ quan quản lý chủ yếu tập trung cấp phép và kiểm tra, chưa phát huy vai trò cộng đồng trong bảo vệ và phát triển LSNG. Mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển sinh kế chưa được giải quyết triệt để, dẫn đến xung đột lợi ích và khai thác trái phép.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định tiềm năng đa dạng sinh học thực vật cho LSNG tại vùng đệm KBTTN Sắk Rông rất lớn, phù hợp với các mô hình phát triển bền vững dựa vào tài nguyên rừng. Tuy nhiên, tình trạng khai thác tự phát, không có kế hoạch tái tạo đã làm suy giảm nghiêm trọng nguồn tài nguyên quý giá này. So sánh với các nghiên cứu tại các khu bảo tồn khác ở Việt Nam và khu vực Đông Nam Á, tình trạng này là phổ biến do thiếu sự phối hợp quản lý và nhận thức cộng đồng.

Việc phân loại thực vật theo nhóm công dụng giúp xác định rõ các nhóm ưu tiên phát triển như dược liệu, thực phẩm và vật liệu thủ công, phù hợp với nhu cầu thị trường và truyền thống địa phương. Mối quan hệ giữa trạng thái rừng và thành phần thực vật cho LSNG cho thấy cần ưu tiên bảo vệ và phục hồi các trạng thái rừng có giá trị sinh thái cao để duy trì nguồn tài nguyên.

Quản lý nhà nước hiện nay còn nhiều bất cập, chưa phát huy được vai trò của cộng đồng dân cư trong bảo vệ và phát triển LSNG. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy mô hình quản lý cộng đồng kết hợp với chính sách hỗ trợ kỹ thuật và thị trường là giải pháp hiệu quả để phát triển bền vững LSNG.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ các nhóm thực vật cho LSNG, bảng so sánh diện tích rừng theo trạng thái và mức độ khai thác, cũng như sơ đồ SWOT về quản lý và sử dụng LSNG tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng kế hoạch quản lý và khai thác LSNG bền vững
   Thiết lập quy hoạch sử dụng đất và rừng rõ ràng, ưu tiên bảo vệ rừng tự nhiên và phục hồi rừng nghèo kiệt. Áp dụng các biện pháp khai thác có kiểm soát, tái tạo nguồn tài nguyên theo chu kỳ. Thời gian thực hiện: 1-3 năm. Chủ thể: Ban quản lý KBTTN, chính quyền địa phương.

2. Phát triển mô hình quản lý cộng đồng tham gia
   Tăng cường vai trò cộng đồng trong bảo vệ và phát triển LSNG thông qua các tổ chức cộng đồng, hợp tác xã. Đào tạo kỹ thuật khai thác, bảo vệ tài nguyên và phát triển sản phẩm LSNG. Thời gian: 2 năm. Chủ thể: UBND xã, các tổ chức phi chính phủ, trung tâm nghiên cứu.

3. Đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao giá trị LSNG
   Khuyến khích phát triển các sản phẩm chế biến từ dược liệu, thực phẩm và vật liệu thủ công, đáp ứng nhu cầu thị trường trong và ngoài nước. Hỗ trợ xây dựng thương hiệu, xúc tiến thương mại. Thời gian: 3-5 năm. Chủ thể: Sở Nông nghiệp, doanh nghiệp, hợp tác xã.

4. Tăng cường công tác giám sát và thực thi pháp luật
   Củng cố hệ thống cấp phép, kiểm tra, xử lý vi phạm khai thác LSNG trái phép. Phối hợp giữa các cơ quan chức năng và cộng đồng để giám sát hiệu quả. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Cơ quan quản lý rừng, công an, chính quyền địa phương.

5. Nâng cao nhận thức và truyền thông cộng đồng
   Tổ chức các chương trình tuyên truyền, đào tạo về bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển LSNG bền vững. Khuyến khích người dân tham gia bảo vệ tài nguyên. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban quản lý KBTTN, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý khu bảo tồn và rừng
   Giúp hiểu rõ tiềm năng, thực trạng và giải pháp phát triển LSNG, từ đó xây dựng chính sách quản lý hiệu quả, bảo vệ đa dạng sinh học và nâng cao sinh kế cộng đồng.

2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành lâm nghiệp, sinh thái học
   Cung cấp dữ liệu thực địa, phương pháp nghiên cứu và phân tích đa dạng sinh học LSNG, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên rừng.

3. Doanh nghiệp và hợp tác xã chế biến, kinh doanh LSNG
   Tham khảo để phát triển sản phẩm phù hợp với nguồn nguyên liệu địa phương, nâng cao giá trị gia tăng và xây dựng chuỗi cung ứng bền vững.

4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức phi chính phủ
   Nắm bắt thông tin về vai trò và tiềm năng LSNG, từ đó tham gia tích cực vào công tác bảo vệ, khai thác hợp lý và phát triển sinh kế bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. LSNG là gì và tại sao nó quan trọng?
   LSNG (Lâm sản ngoài gỗ) là các sản phẩm có nguồn gốc sinh học từ rừng không phải gỗ như dược liệu, quả, nhựa, vật liệu thủ công. Nó quan trọng vì cung cấp nguồn thu nhập đa dạng cho cộng đồng, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển kinh tế bền vững.

2. Tình trạng khai thác LSNG tại KBTTN Sắk Rông hiện nay ra sao?
   Khai thác chủ yếu tự phát, không có kế hoạch tái tạo, dẫn đến suy giảm nguồn tài nguyên. Khoảng 70% diện tích rừng tự nhiên chưa được quy hoạch hợp lý, gây áp lực lớn lên tài nguyên LSNG.

3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá LSNG?
   Kết hợp điều tra thực địa, phân tích thống kê, RRA và PRA để thu thập thông tin đa chiều về thành phần thực vật, điều kiện sinh thái, khai thác, sử dụng và quản lý LSNG.

4. Giải pháp nào được đề xuất để phát triển LSNG bền vững?
   Bao gồm xây dựng quy hoạch quản lý, phát triển mô hình quản lý cộng đồng, đa dạng hóa sản phẩm, tăng cường giám sát pháp luật và nâng cao nhận thức cộng đồng.

5. Ai nên tham khảo nghiên cứu này?
   Cán bộ quản lý rừng, nhà nghiên cứu, doanh nghiệp chế biến LSNG và cộng đồng dân cư địa phương để áp dụng hiệu quả trong bảo tồn và phát triển sinh kế.

Kết luận

• Khu bảo tồn thiên nhiên Sắk Rông có tiềm năng đa dạng sinh học thực vật cho LSNG rất lớn với hơn 380 loài được xác định, phân bố đa dạng theo nhiều nhóm công dụng.
• Tình trạng khai thác LSNG hiện nay chưa bền vững, gây suy giảm nguồn tài nguyên và ảnh hưởng đến đa dạng sinh học.
• Quản lý nhà nước còn nhiều hạn chế, chưa phát huy vai trò cộng đồng trong bảo vệ và phát triển LSNG.
• Nghiên cứu đề xuất các giải pháp quản lý, phát triển mô hình cộng đồng, đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao nhận thức nhằm phát triển LSNG bền vững.
• Các bước tiếp theo cần triển khai quy hoạch chi tiết, xây dựng mô hình quản lý cộng đồng và xúc tiến thương mại sản phẩm LSNG, đồng thời tăng cường giám sát và thực thi pháp luật.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng dân cư cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, bảo vệ và phát huy giá trị tài nguyên LSNG tại KBTTN Sắk Rông, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho vùng dân tộc thiểu số.