Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2013-2017, công tác dồn điền đổi thửa (DĐĐT) đất nông nghiệp tại thị xã Bỉm Sơn, tỉnh Thanh Hóa đã được triển khai nhằm khắc phục tình trạng manh mún, phân tán ruộng đất, vốn là một trong những rào cản lớn đối với phát triển sản xuất nông nghiệp. Với tổng diện tích đất nông nghiệp chiếm gần 50% diện tích tự nhiên (khoảng 3.177 ha), thị xã Bỉm Sơn có điều kiện thuận lợi để thực hiện DĐĐT nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất, thúc đẩy cơ giới hóa và hiện đại hóa nông nghiệp. Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng quản lý, sử dụng đất, hiệu quả công tác DĐĐT trên địa bàn, đồng thời xác định thuận lợi, khó khăn và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất sau DĐĐT.

Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 5/2017 đến tháng 9/2018, tập trung tại thị xã Bỉm Sơn với hai xã đại diện là Quang Trung và Hà Lan. Ý nghĩa của đề tài không chỉ mang tính khoa học khi góp phần hoàn thiện quy trình DĐĐT phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp mà còn có giá trị thực tiễn trong việc hỗ trợ nông dân chuyển dịch cơ cấu cây trồng, áp dụng tiến bộ kỹ thuật, hình thành các mô hình sản xuất hàng hóa quy mô lớn. Qua đó, nâng cao năng suất, thu nhập và góp phần phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, trong đó nổi bật là:

  • Lý thuyết dồn điền đổi thửa: Quá trình tập hợp các thửa ruộng nhỏ, manh mún thành các thửa lớn, tập trung nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất, tạo điều kiện thuận lợi cho cơ giới hóa và áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất nông nghiệp. DĐĐT giúp khắc phục tình trạng phân tán ruộng đất, tăng năng suất lao động và giá trị sản xuất trên đơn vị diện tích.

  • Mô hình hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp: Đánh giá hiệu quả kinh tế dựa trên các chỉ tiêu như giá trị sản xuất (GO), chi phí trung gian (IC), giá trị gia tăng (VA), thu nhập hỗn hợp (MI) và hiệu quả lao động (GO/LĐ, VA/LĐ). Ngoài ra, hiệu quả xã hội và môi trường cũng được xem xét qua mức độ chấp nhận của người dân, bảo vệ đất đai và giảm thiểu ô nhiễm.

Các khái niệm chính bao gồm: manh mún ruộng đất, cơ giới hóa nông nghiệp, chuyển dịch cơ cấu cây trồng, quy hoạch đồng ruộng, và quản lý nhà nước về đất đai.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát trực tiếp 100 hộ nông dân tại hai xã Quang Trung và Hà Lan, đại diện cho hai vùng đặc trưng của thị xã Bỉm Sơn. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan chức năng như Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng Kinh tế, Chi cục Thống kê thị xã Bỉm Sơn.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu ngẫu nhiên đơn giản được áp dụng để chọn hộ nghiên cứu nhằm đảm bảo tính đại diện và khách quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng với các chỉ tiêu kinh tế, xã hội và môi trường để đánh giá hiệu quả DĐĐT. Số liệu được xử lý bằng phần mềm Excel, kết hợp phân tích so sánh trước và sau DĐĐT.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 5/2017 đến tháng 9/2018, bao gồm thu thập số liệu, xử lý và phân tích dữ liệu, đánh giá kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giảm số lượng thửa ruộng và tăng diện tích bình quân thửa: Sau DĐĐT, số thửa ruộng bình quân trên một hộ giảm từ khoảng 9-16 thửa xuống còn trung bình 2 thửa/hộ, diện tích bình quân thửa tăng từ 330 m² lên 1.500 m², tương đương tăng gần 4,5 lần.

  2. Tăng năng suất và hiệu quả kinh tế: Năng suất lúa tăng từ 49,6 tạ/ha năm 2003 lên 56,7 tạ/ha năm 2015, tương đương tăng 14,4%. Giá trị sản xuất trên 1 ha đất nông nghiệp tăng rõ rệt, chi phí lao động và điện nước giảm 10-15% sau DĐĐT.

  3. Cơ cấu cây trồng và mô hình sản xuất chuyển dịch tích cực: DĐĐT tạo điều kiện cho chuyển dịch cơ cấu cây trồng theo hướng chuyên canh, phát triển các mô hình VAC và nuôi trồng thủy sản, góp phần nâng cao thu nhập và đa dạng hóa sản phẩm.

  4. Cải thiện công tác quản lý đất đai: Việc quy hoạch lại đồng ruộng, tập trung đất công ích và xây dựng hệ thống giao thông, thủy lợi nội đồng được thực hiện đồng bộ, tạo thuận lợi cho cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và quản lý nhà nước.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những kết quả tích cực trên là do DĐĐT đã khắc phục được tình trạng manh mún, phân tán ruộng đất vốn làm hạn chế áp dụng cơ giới hóa và tiến bộ kỹ thuật. Việc tập trung đất đai giúp giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất lao động và giá trị sản xuất trên đơn vị diện tích. So với các nghiên cứu tại các tỉnh đồng bằng sông Hồng và các địa phương khác, kết quả tại Bỉm Sơn tương đồng với xu hướng chung về hiệu quả kinh tế và xã hội của DĐĐT.

Biểu đồ thể hiện sự thay đổi số thửa và diện tích bình quân thửa trước và sau DĐĐT sẽ minh họa rõ nét tác động tích cực của công tác này. Bảng so sánh hiệu quả kinh tế trước và sau DĐĐT tại hai xã điều tra cũng cho thấy sự gia tăng giá trị sản xuất và giảm chi phí đầu vào.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số khó khăn như tâm lý ngại thay đổi của nông dân, sự chuyển đổi đất nông nghiệp sang phi nông nghiệp làm thu hẹp diện tích sản xuất, và ô nhiễm môi trường do phát triển công nghiệp. Những vấn đề này cần được giải quyết để phát huy tối đa hiệu quả của DĐĐT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, vận động người dân nhằm nâng cao nhận thức về lợi ích của DĐĐT, khuyến khích sự tự nguyện và đồng thuận trong cộng đồng nông dân. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã, các tổ chức chính trị xã hội. Thời gian: liên tục trong các năm tới.

  2. Hoàn thiện quy hoạch đồng ruộng và hệ thống hạ tầng nội đồng như giao thông, thủy lợi để đảm bảo tính khoa học, hiệu quả và thuận tiện cho sản xuất cơ giới hóa. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND các xã. Thời gian: 2-3 năm tới.

  3. Khuyến khích chuyển dịch cơ cấu cây trồng, phát triển mô hình sản xuất hàng hóa theo hướng chuyên canh, áp dụng tiến bộ kỹ thuật và công nghệ mới nhằm nâng cao giá trị sản phẩm. Chủ thể thực hiện: Trung tâm khuyến nông, các hợp tác xã nông nghiệp. Thời gian: 3-5 năm.

  4. Tăng cường quản lý nhà nước về đất đai, đặc biệt là công tác cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, kiểm soát chuyển đổi mục đích sử dụng đất nhằm bảo vệ diện tích đất nông nghiệp. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài nguyên và Môi trường, UBND thị xã. Thời gian: liên tục.

  5. Giải quyết các vấn đề môi trường và ô nhiễm do phát triển công nghiệp, đảm bảo môi trường sản xuất nông nghiệp bền vững. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, các doanh nghiệp. Thời gian: ưu tiên trong 1-2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về đất đai và nông nghiệp: Nghiên cứu giúp hoàn thiện chính sách, quy trình DĐĐT, nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng đất nông nghiệp.

  2. Các nhà nghiên cứu, học viên cao học ngành Quản lý đất đai, Nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận, số liệu thực tiễn và phương pháp nghiên cứu mẫu về DĐĐT.

  3. Hợp tác xã, tổ chức nông dân và doanh nghiệp nông nghiệp: Tham khảo để xây dựng mô hình sản xuất hàng hóa quy mô lớn, áp dụng tiến bộ kỹ thuật và cơ giới hóa.

  4. Các cơ quan hoạch định chính sách phát triển nông thôn, công nghiệp hóa nông nghiệp: Sử dụng kết quả nghiên cứu để định hướng phát triển bền vững, nâng cao thu nhập nông dân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dồn điền đổi thửa là gì và tại sao cần thực hiện?
    DĐĐT là quá trình tập hợp các thửa ruộng nhỏ, manh mún thành các thửa lớn, tập trung nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất, tạo điều kiện thuận lợi cho cơ giới hóa và áp dụng tiến bộ kỹ thuật. Việc này giúp giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất và giá trị sản xuất trên đơn vị diện tích.

  2. Tình trạng manh mún ruộng đất ảnh hưởng thế nào đến sản xuất nông nghiệp?
    Manh mún ruộng đất làm tăng chi phí lao động, vận chuyển, hạn chế áp dụng cơ giới hóa, khiến nông dân ngại đầu tư thâm canh, giảm hiệu quả sản xuất và sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp.

  3. Công tác DĐĐT tại thị xã Bỉm Sơn đã đạt được những kết quả gì?
    Sau DĐĐT, số thửa ruộng bình quân giảm từ 9-16 xuống còn 2 thửa/hộ, diện tích thửa tăng gần 4,5 lần, năng suất lúa tăng 14,4%, chi phí sản xuất giảm 10-15%, đồng thời cải thiện công tác quản lý đất đai và thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu cây trồng.

  4. Những khó khăn chính trong quá trình thực hiện DĐĐT là gì?
    Khó khăn gồm tâm lý ngại thay đổi của nông dân, chuyển đổi đất nông nghiệp sang phi nông nghiệp làm thu hẹp diện tích sản xuất, và ô nhiễm môi trường do phát triển công nghiệp ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng đất sau DĐĐT?
    Cần tăng cường tuyên truyền vận động, hoàn thiện quy hoạch đồng ruộng và hạ tầng nội đồng, khuyến khích chuyển dịch cơ cấu cây trồng, tăng cường quản lý nhà nước về đất đai và giải quyết các vấn đề môi trường.

Kết luận

  • Dồn điền đổi thửa tại thị xã Bỉm Sơn đã giảm đáng kể số thửa ruộng bình quân từ 9-16 xuống còn 2 thửa/hộ, đồng thời tăng diện tích bình quân thửa lên 1.500 m², tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất hàng hóa quy mô lớn.
  • Năng suất lúa tăng 14,4%, chi phí sản xuất giảm 10-15%, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế và thu nhập của nông dân.
  • Công tác quản lý đất đai được cải thiện rõ rệt với việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và quy hoạch đồng ruộng đồng bộ.
  • Vẫn còn tồn tại các khó khăn về tâm lý người dân, chuyển đổi mục đích sử dụng đất và ô nhiễm môi trường cần được giải quyết.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tuyên truyền vận động, hoàn thiện quy hoạch, chuyển dịch cơ cấu cây trồng, tăng cường quản lý đất đai và bảo vệ môi trường nhằm phát huy tối đa hiệu quả DĐĐT trong thời gian tới.

Tiếp theo, các cơ quan chức năng và địa phương cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và nâng cao chất lượng công tác DĐĐT để góp phần phát triển nông nghiệp bền vững.

Hành động ngay hôm nay là cần thiết để thúc đẩy chuyển đổi sản xuất nông nghiệp theo hướng hiện đại, nâng cao đời sống người dân và phát triển kinh tế nông thôn tại thị xã Bỉm Sơn.