I. Tổng quan về thương mại điện tử và quan hệ lợi ích
Thương mại điện tử (TMĐT) đã trở thành một phần không thể thiếu trong nền kinh tế số tại Việt Nam. Với tốc độ tăng trưởng trung bình hơn 20%/năm, Việt Nam được xếp vào nhóm 5 quốc gia có tốc độ phát triển TMĐT hàng đầu thế giới. Quan hệ lợi ích (QHLI) trong TMĐT là mối quan hệ giữa các chủ thể tham gia, bao gồm doanh nghiệp, người tiêu dùng, trung gian và Nhà nước. Luận án này tập trung phân tích các mối QHLI trong lĩnh vực TMĐT, đặc biệt là loại hình B2C (Doanh nghiệp với Người tiêu dùng), chiếm tỷ trọng lớn tại Việt Nam.
1.1. Khái niệm và đặc điểm của QHLI trong TMĐT
Quan hệ lợi ích trong TMĐT được định nghĩa là mối quan hệ giữa các chủ thể tham gia vào quá trình mua bán trực tuyến, bao gồm doanh nghiệp, người tiêu dùng, trung gian và Nhà nước. Đặc điểm nổi bật của QHLI trong TMĐT là sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các chủ thể, trong đó lợi ích của một bên có thể ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của các bên khác. Ví dụ, việc doanh nghiệp cung cấp sản phẩm chất lượng thấp sẽ ảnh hưởng đến lợi ích của người tiêu dùng và uy tín của trung gian.
1.2. Vai trò của QHLI trong phát triển TMĐT
Quan hệ lợi ích đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển bền vững của TMĐT. Khi các mối QHLI được hài hòa, người tiêu dùng sẽ có niềm tin hơn vào các nền tảng mua sắm trực tuyến, doanh nghiệp có thể mở rộng thị trường và tăng doanh thu, trong khi Nhà nước thu được nguồn thu từ thuế. Ngược lại, sự mất cân bằng trong QHLI có thể dẫn đến xung đột, làm suy giảm lòng tin của người tiêu dùng và cản trở sự phát triển của TMĐT.
II. Thực trạng QHLI trong TMĐT tại Việt Nam
Thực trạng quan hệ lợi ích trong TMĐT tại Việt Nam giai đoạn 2017-2022 cho thấy nhiều mâu thuẫn và xung đột. Các vấn đề như hàng giả, hàng cấm, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ và gian lận thương mại đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến lợi ích của người tiêu dùng và doanh nghiệp. Bên cạnh đó, việc trốn thuế trong TMĐT cũng gây thiệt hại lớn cho ngân sách Nhà nước.
2.1. Mâu thuẫn giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng
Một trong những mâu thuẫn nổi bật là việc doanh nghiệp cung cấp sản phẩm không đảm bảo chất lượng, giao hàng chậm hoặc hủy đơn hàng không có lý do. Điều này làm giảm lòng tin của người tiêu dùng vào TMĐT. Theo khảo sát, 68% người tiêu dùng lo ngại về chất lượng hàng hóa khi mua sắm trực tuyến, trong khi 52% lo ngại về việc thông tin cá nhân bị tiết lộ.
2.2. Vấn đề trốn thuế và bất công bằng
Hoạt động trốn thuế trong TMĐT đã gây ra sự bất công bằng giữa các doanh nghiệp. Ước tính mỗi năm ngành thuế thất thu khoảng 85% thuế phải thu từ các nền tảng số. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến lợi ích của Nhà nước mà còn tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp.
III. Giải pháp đảm bảo hài hòa QHLI trong TMĐT
Để đảm bảo sự hài hòa trong quan hệ lợi ích trong TMĐT, luận án đề xuất một số giải pháp cụ thể. Nhà nước cần đóng vai trò chủ đạo trong việc điều tiết và quản lý các hoạt động TMĐT, đồng thời tăng cường các chính sách bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và doanh nghiệp.
3.1. Tăng cường quản lý Nhà nước
Nhà nước cần xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan đến TMĐT, đặc biệt là các quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và chống trốn thuế. Đồng thời, cần tăng cường giám sát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm trong TMĐT.
3.2. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của doanh nghiệp
Doanh nghiệp cần nâng cao trách nhiệm trong việc cung cấp sản phẩm và dịch vụ chất lượng, đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng. Bên cạnh đó, cần tuân thủ các quy định pháp luật về thuế và cạnh tranh để tạo ra môi trường kinh doanh lành mạnh.
