Tổng quan nghiên cứu

Việc lựa chọn ngành học phù hợp là một trong những quyết định quan trọng nhất đối với mỗi cá nhân, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển bản thân và đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực xã hội. Tại tỉnh Bạc Liêu, thực trạng lựa chọn ngành học của học sinh trung học phổ thông và sinh viên chưa thực sự phù hợp với năng lực, sở thích cá nhân cũng như nhu cầu xã hội. Theo khảo sát tại Trường Đại học Bạc Liêu, nhiều sinh viên chọn ngành học dựa trên các yếu tố khách quan như bạn bè, thu nhập ngành nghề sau khi ra trường, thay vì dựa trên khả năng và sở thích cá nhân. Điều này dẫn đến tình trạng sinh viên cảm thấy chán nản, không phù hợp với ngành học sau một thời gian học tập, ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả học tập và động lực học tập.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn ngành học của sinh viên Trường Đại học Bạc Liêu, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác tư vấn tuyển sinh, giúp người học lựa chọn ngành học phù hợp với năng lực và nhu cầu xã hội. Nghiên cứu tập trung khảo sát sinh viên chính quy tại bốn khoa: Sư phạm, Kinh tế - Luật, Công nghệ thông tin và Nông nghiệp trong giai đoạn 2018-2020. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo, giảm tỷ lệ bỏ học và tăng cường sự gắn bó của sinh viên với ngành học đã chọn, góp phần phát triển nguồn nhân lực địa phương và quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về lựa chọn ngành học và nghề nghiệp, trong đó nổi bật là mô hình RIASEC của Holland (1971). Mô hình này phân loại tính cách con người thành sáu nhóm: Realistic (Thực tế), Investigative (Tìm tòi), Artistic (Nghệ thuật), Social (Xã hội), Enterprising (Lãnh đạo), và Conventional (Lề lối), giúp cá nhân nhận diện năng lực và sở thích để lựa chọn ngành nghề phù hợp. Ngoài ra, lý thuyết phát triển xã hội nghề nghiệp của Tang et al. (2008) nhấn mạnh vai trò của các yếu tố như kinh nghiệm học tập, tự đánh giá năng lực và sự hỗ trợ từ nhà trường trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Sự lựa chọn ngành học: Quá trình cá nhân quyết định ngành học dựa trên sở thích, năng lực và nhu cầu xã hội.
  • Năng lực: Khả năng thực hiện các hoạt động nghề nghiệp theo yêu cầu ngành học.
  • Hứng thú: Thái độ tích cực và sự yêu thích đối với ngành học.
  • Tư vấn nghề nghiệp: Hoạt động hỗ trợ cá nhân nhận diện năng lực và lựa chọn ngành học phù hợp.
  • Yếu tố ảnh hưởng: Bao gồm bản thân, gia đình, bạn bè, thông tin ngành học, kinh tế và nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi được áp dụng với cỡ mẫu khoảng 400 sinh viên chính quy tại bốn khoa của Trường Đại học Bạc Liêu, nhằm thu thập dữ liệu về các yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn ngành học. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích để đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS 20, sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích nhân tố và kiểm định độ tin cậy thang đo.

Ngoài ra, phương pháp chuyên gia được sử dụng để đánh giá mức độ cần thiết, phù hợp và khả thi của các giải pháp đề xuất. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong giai đoạn 2018-2020, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác tư vấn tuyển sinh và lựa chọn ngành học phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của yếu tố bản thân: Khoảng 65% sinh viên cho biết sở thích cá nhân và năng lực là yếu tố quan trọng nhất trong việc lựa chọn ngành học. Tuy nhiên, chỉ khoảng 40% sinh viên cảm thấy lựa chọn ngành học phù hợp với năng lực thực tế của bản thân.

  2. Ảnh hưởng của gia đình: 55% sinh viên chịu tác động từ ý kiến của gia đình khi chọn ngành học, trong đó có 30% cho biết gia đình định hướng ngành học mà không hoàn toàn dựa trên sở thích cá nhân.

  3. Ảnh hưởng của bạn bè và môi trường xã hội: 48% sinh viên lựa chọn ngành học theo bạn bè hoặc xu hướng xã hội, dẫn đến 25% sinh viên cảm thấy không hài lòng với ngành học sau một thời gian học tập.

  4. Ảnh hưởng của thông tin ngành học và nhà trường: Chỉ khoảng 35% sinh viên nhận được thông tin đầy đủ và chính xác về ngành học trước khi quyết định, trong khi 60% cho biết công tác tư vấn tuyển sinh chưa đáp ứng được nhu cầu thông tin của người học.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự lựa chọn ngành học của sinh viên Trường Đại học Bạc Liêu chịu ảnh hưởng đa chiều từ các yếu tố cá nhân, gia đình, bạn bè và môi trường xã hội. Tỷ lệ sinh viên lựa chọn ngành học không phù hợp với năng lực cá nhân còn khá cao, dẫn đến động cơ học tập thấp và nguy cơ bỏ học tăng. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với xu hướng chung khi nhiều sinh viên bị chi phối bởi các yếu tố bên ngoài hơn là sự tự nhận thức về năng lực và sở thích.

Việc thiếu thông tin chính xác và công tác tư vấn tuyển sinh chưa hiệu quả là nguyên nhân quan trọng dẫn đến lựa chọn ngành học không phù hợp. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ảnh hưởng của từng yếu tố và bảng phân tích mức độ hài lòng của sinh viên với ngành học đã chọn. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò cần thiết của việc đổi mới công tác tư vấn hướng nghiệp và tăng cường cung cấp thông tin ngành học để hỗ trợ sinh viên lựa chọn đúng đắn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới hình thức tổ chức tư vấn tuyển sinh: Triển khai các buổi tư vấn trực tiếp và trực tuyến với sự tham gia của chuyên gia hướng nghiệp, doanh nghiệp và cựu sinh viên nhằm cung cấp thông tin đa chiều về ngành học và cơ hội nghề nghiệp. Mục tiêu tăng tỷ lệ sinh viên lựa chọn ngành phù hợp lên 70% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban tuyển sinh và phòng tư vấn Trường Đại học Bạc Liêu.

  2. Liên kết với các trường THPT trên địa bàn tỉnh: Tổ chức các bài kiểm tra trắc nghiệm hướng nghiệp dựa trên mô hình Holland qua website của trường để học sinh THPT có thể tự đánh giá năng lực và sở thích trước khi chọn ngành. Mục tiêu triển khai trong năm học tiếp theo, giúp học sinh có cơ sở khoa học trong lựa chọn ngành học.

  3. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ tư vấn viên: Nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tư vấn cho cán bộ tư vấn tuyển sinh, đảm bảo tư vấn chính xác, khách quan và phù hợp với từng đối tượng người học. Mục tiêu hoàn thành đào tạo trong 12 tháng, nâng cao chất lượng tư vấn.

  4. Xây dựng hệ thống thông tin ngành học đa dạng và cập nhật: Phát triển cổng thông tin điện tử cung cấp dữ liệu về ngành học, chương trình đào tạo, cơ hội việc làm và phản hồi từ sinh viên, giúp người học tiếp cận thông tin nhanh chóng và chính xác. Mục tiêu hoàn thiện trong 18 tháng, tăng cường sự minh bạch và hỗ trợ quyết định lựa chọn ngành học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và học sinh THPT: Giúp nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn ngành học, từ đó có quyết định phù hợp với năng lực và sở thích cá nhân, giảm thiểu rủi ro chọn sai ngành.

  2. Nhà trường và cán bộ tư vấn tuyển sinh: Cung cấp cơ sở khoa học để đổi mới công tác tư vấn, nâng cao hiệu quả tuyển sinh và hỗ trợ người học lựa chọn ngành học phù hợp.

  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò và ảnh hưởng của gia đình trong việc định hướng ngành học, từ đó hỗ trợ con em một cách đúng đắn, tránh áp đặt lựa chọn không phù hợp.

  4. Các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách giáo dục: Là tài liệu tham khảo để xây dựng các chính sách phát triển giáo dục hướng nghiệp, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực địa phương và quốc gia.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sinh viên thường chọn ngành học không phù hợp với năng lực?
    Nguyên nhân chính là do thiếu thông tin chính xác, bị ảnh hưởng bởi bạn bè, gia đình hoặc xu hướng xã hội mà không dựa trên sở thích và năng lực cá nhân. Ví dụ, nhiều sinh viên chọn ngành vì nghe nói có thu nhập cao mà không hiểu rõ yêu cầu ngành.

  2. Mô hình RIASEC của Holland giúp gì trong lựa chọn ngành học?
    Mô hình phân loại tính cách thành sáu nhóm giúp cá nhân nhận diện năng lực và sở thích, từ đó lựa chọn ngành nghề phù hợp, tăng khả năng thành công và hài lòng trong học tập và nghề nghiệp.

  3. Công tác tư vấn tuyển sinh hiện nay có những hạn chế gì?
    Công tác tư vấn còn thiếu tính cá nhân hóa, chưa cung cấp đầy đủ thông tin ngành học và cơ hội nghề nghiệp, chưa áp dụng các công cụ trắc nghiệm khoa học để hỗ trợ người học.

  4. Gia đình nên làm gì để hỗ trợ con trong việc chọn ngành học?
    Gia đình cần lắng nghe, tôn trọng sở thích và năng lực của con, cung cấp thông tin khách quan và khuyến khích con tự tìm hiểu, tránh áp đặt lựa chọn ngành học.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác tư vấn hướng nghiệp?
    Cần đào tạo chuyên sâu cho tư vấn viên, áp dụng các công cụ trắc nghiệm khoa học, tổ chức các buổi tư vấn đa dạng và liên kết với doanh nghiệp để cung cấp thông tin thực tế về ngành nghề.

Kết luận

  • Sự lựa chọn ngành học của sinh viên Trường Đại học Bạc Liêu chịu ảnh hưởng đa chiều từ bản thân, gia đình, bạn bè, thông tin ngành học và nhà trường.
  • Tỷ lệ sinh viên lựa chọn ngành học phù hợp với năng lực còn thấp, ảnh hưởng đến động lực học tập và kết quả học tập.
  • Công tác tư vấn tuyển sinh hiện nay chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu thông tin và hỗ trợ người học.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới tư vấn tuyển sinh, liên kết với trường THPT, nâng cao năng lực tư vấn viên và xây dựng hệ thống thông tin ngành học đa dạng.
  • Nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các bước tiếp theo trong việc cải thiện công tác hướng nghiệp và nâng cao chất lượng đào tạo tại địa phương.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, cán bộ tư vấn tuyển sinh và phụ huynh cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để hỗ trợ học sinh, sinh viên lựa chọn ngành học phù hợp, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội.