Tổng quan nghiên cứu

Sự cố y khoa (SCYK) là những tình huống không mong muốn xảy ra trong quá trình chẩn đoán, chăm sóc và điều trị, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng người bệnh. Tại Việt Nam, các sự cố nghiêm trọng như vụ chạy thận nhân tạo tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Hòa Bình năm 2017 hay sự cố sản khoa tại Bệnh viện đa khoa huyện Đức Thọ năm 2019 đã làm dấy lên mối quan tâm sâu sắc về an toàn người bệnh. Bệnh viện đa khoa thành phố Hà Tĩnh, với quy mô 250 giường bệnh kế hoạch và 420 giường thực kê, là một trong những cơ sở y tế trọng điểm của tỉnh, nơi ghi nhận 97 sự cố y khoa năm 2020 và 54 sự cố năm 2021. Tuy nhiên, nghiên cứu về kiến thức, thái độ và thực hành báo cáo sự cố y khoa (BCSC) của nhân viên y tế tại đây còn hạn chế.

Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 9/2021 đến 9/2022 nhằm mô tả thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành báo cáo sự cố y khoa của nhân viên y tế tại Bệnh viện đa khoa thành phố Hà Tĩnh, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thực hành báo cáo. Qua đó, nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng quản lý, khám chữa bệnh và đảm bảo an toàn người bệnh tại bệnh viện. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chính sách, quy trình và đào tạo nhằm thúc đẩy văn hóa báo cáo sự cố y khoa, giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả chăm sóc sức khỏe.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết tổng hợp từ các công trình của các tác giả trong lĩnh vực y tế công cộng và quản lý chất lượng y tế. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết kiến thức-thái độ-thực hành (KAP): Giải thích mối quan hệ giữa kiến thức, thái độ và hành vi thực hành của nhân viên y tế trong việc báo cáo sự cố y khoa. Kiến thức đúng giúp nhận diện và hiểu rõ quy trình báo cáo; thái độ tích cực thúc đẩy sự chủ động trong báo cáo; thực hành phản ánh mức độ tuân thủ quy định.

  • Mô hình quản lý chất lượng y tế: Tập trung vào vai trò của quy trình, chính sách, đào tạo và môi trường làm việc trong việc thúc đẩy báo cáo sự cố y khoa. Môi trường làm việc bao gồm các yếu tố như khối lượng công việc, nhân lực, hệ thống phản hồi và bảo mật thông tin.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: sự cố y khoa, báo cáo sự cố y khoa, kiến thức chung về sự cố y khoa, thái độ tích cực/ chưa tích cực về báo cáo, thực hành đúng/ chưa đúng báo cáo sự cố, các yếu tố cá nhân (giới tính, trình độ, chức danh), và yếu tố môi trường làm việc (quy trình, chính sách, đào tạo, phản hồi).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang kết hợp phương pháp định lượng và định tính.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Định lượng: Toàn bộ 264 nhân viên y tế (bác sĩ, điều dưỡng, dược sĩ, kỹ thuật viên, nữ hộ sinh) đang làm việc tại Bệnh viện đa khoa thành phố Hà Tĩnh, có thời gian công tác từ 3 tháng trở lên.
    • Định tính: Phỏng vấn sâu 7 đối tượng gồm lãnh đạo bệnh viện, lãnh đạo phòng kế hoạch tổng hợp, nhân viên chuyên trách quản lý sự cố y khoa và lãnh đạo một số khoa lâm sàng.

  • Phương pháp chọn mẫu:

    • Định lượng: Chọn mẫu toàn bộ 264 nhân viên y tế.
    • Định tính: Chọn chủ đích các đối tượng có vai trò quản lý và trực tiếp tham gia báo cáo sự cố.

  • Công cụ thu thập:

    • Bộ câu hỏi tự điền cho nghiên cứu định lượng, gồm các phần về thông tin cá nhân, kiến thức, thái độ và thực hành báo cáo sự cố y khoa, được xây dựng dựa trên Thông tư 43/2018/TT-BYT và tài liệu đào tạo liên tục về an toàn người bệnh.
    • Hướng dẫn phỏng vấn sâu cho nghiên cứu định tính.

  • Phương pháp phân tích:

    • Định lượng: Sử dụng phần mềm Epi Data 3.1 để nhập liệu, SPSS 20.0 để phân tích thống kê mô tả (tỷ lệ, tần số) và kiểm định χ2 để xác định mối liên quan giữa thực hành báo cáo sự cố với các yếu tố cá nhân và môi trường, mức ý nghĩa 5%.
    • Định tính: Gỡ băng, mã hóa và phân tích theo chủ đề đối sánh minh họa nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến thực hành báo cáo sự cố.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Thu thập số liệu định lượng trong tháng 3/2022.
    • Phỏng vấn sâu ngoài giờ hành chính trong cùng khoảng thời gian.
    • Xử lý và phân tích dữ liệu từ tháng 4 đến tháng 9/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kiến thức chung về báo cáo sự cố y khoa:

    • 61,7% nhân viên y tế có kiến thức đúng về sự cố y khoa và quy trình báo cáo.
    • Tỷ lệ trả lời đúng các câu hỏi về khái niệm sự cố y khoa đạt 87,1%, về mục đích báo cáo đạt 93,6%, nhưng chỉ 33,7% biết rõ người chịu trách nhiệm báo cáo.
    • Một số sự cố bắt buộc phải báo cáo như phẫu thuật nhầm vị trí (98,9%), dùng nhầm thuốc (96,6%) được nhận biết cao, trong khi sự cố người bệnh ngã trong điều trị chỉ có 54,2% trả lời đúng.

  2. Thái độ về báo cáo sự cố y khoa:

    • 81,4% nhân viên y tế có thái độ tích cực, đồng ý rằng báo cáo giúp cải thiện chất lượng chăm sóc và phòng tránh sai sót.
    • Tuy nhiên, 18,6% có thái độ chưa tích cực, trong đó 14% cho rằng chỉ báo cáo sự cố chuyên môn và 7,6% không thấy có trách nhiệm báo cáo.
    • Lo ngại về biểu mẫu phức tạp (21,6%) và sợ bị khiển trách, đổ lỗi cũng tồn tại.

  3. Thực hành báo cáo sự cố y khoa:

    • 24,2% nhân viên y tế đã từng báo cáo sự cố trong 6 tháng qua.
    • 85,9% trong số này thực hành đúng quy trình báo cáo.
    • Thời gian trung bình hoàn thành một báo cáo là 13,38 phút, nữ hộ sinh mất nhiều thời gian nhất (18 phút).
    • Hình thức báo cáo chủ yếu là báo cáo giấy (79,7%), báo cáo miệng chiếm 37,5%, báo cáo điện tử chỉ 6,3%.
    • 71,9% báo cáo ngay khi sự cố xảy ra, 26,6% báo cáo tùy mức độ nghiêm trọng.

  4. Các yếu tố liên quan đến thực hành báo cáo:

    • Giới tính: Nữ có thực hành đúng báo cáo cao hơn nam (97,6% so với 65,2%, p < 0,05).
    • Kiến thức: Nhân viên có kiến thức đúng có tỷ lệ thực hành đúng cao hơn (93,5% so với 66,7%, p = 0,006).
    • Thái độ: Thái độ tích cực liên quan đến thực hành đúng (88,3% so với 50%, p = 0,033).
    • Môi trường làm việc: Quy trình báo cáo đã được ban hành và phổ biến, nhưng hình thức báo cáo còn rườm rà, phản hồi từ tổ quản lý chất lượng chưa kịp thời và chưa hiệu quả. Thiếu nhân lực và khối lượng công việc quá tải cũng là rào cản.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức về báo cáo sự cố y khoa của nhân viên y tế tại Bệnh viện đa khoa thành phố Hà Tĩnh còn nhiều hạn chế, đặc biệt về trách nhiệm báo cáo và nhận diện một số loại sự cố. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, nơi kiến thức đúng về báo cáo sự cố thường dưới 70%. Thái độ tích cực cao (81,4%) phản ánh nhận thức chung về tầm quan trọng của báo cáo sự cố trong cải thiện chất lượng chăm sóc, phù hợp với các nghiên cứu tại Việt Nam và Thổ Nhĩ Kỳ.

Tỷ lệ thực hành báo cáo sự cố còn thấp (24,2% báo cáo trong 6 tháng) cho thấy khoảng cách giữa nhận thức và hành động, nguyên nhân có thể do rào cản về quy trình, thời gian, và lo ngại về hậu quả pháp lý hoặc xã hội. Việc báo cáo chủ yếu bằng giấy và miệng làm tăng gánh nặng hành chính, giảm tính kịp thời và chính xác của thông tin. Thời gian hoàn thành báo cáo trung bình 13,38 phút là một chỉ số quan trọng cho thấy cần cải tiến quy trình để giảm tải cho nhân viên.

Mối liên quan có ý nghĩa giữa giới tính, kiến thức, thái độ với thực hành báo cáo cho thấy cần tập trung nâng cao kiến thức và xây dựng thái độ tích cực để thúc đẩy hành vi báo cáo. Yếu tố môi trường làm việc như quy trình chưa tối ưu, thiếu phản hồi kịp thời và khối lượng công việc quá tải cũng là những điểm cần cải thiện. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ kiến thức đúng, thái độ tích cực và thực hành đúng theo từng nhóm đối tượng sẽ minh họa rõ nét hơn các phát hiện này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai phần mềm báo cáo sự cố y khoa điện tử:

    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ báo cáo kịp thời, giảm thủ tục hành chính, bảo mật thông tin người báo cáo.
    • Thời gian: Triển khai trong 12 tháng tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Bệnh viện phối hợp với phòng công nghệ thông tin và nhà cung cấp phần mềm.

  2. Tổ chức tập huấn, đào tạo lại về báo cáo sự cố y khoa và Thông tư 43/2018/TT-BYT:

    • Mục tiêu: Nâng cao kiến thức và kỹ năng báo cáo cho 100% nhân viên y tế.
    • Nội dung: Kết hợp lý thuyết và thực hành, có đánh giá chất lượng sau đào tạo.
    • Thời gian: Đào tạo định kỳ 6 tháng/lần.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng đào tạo và tổ quản lý chất lượng.

  3. Xây dựng chính sách động viên, khuyến khích báo cáo sự cố y khoa:

    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ báo cáo sự cố, giảm thái độ lo ngại và e dè.
    • Hình thức: Khen thưởng cá nhân, tập thể có thành tích báo cáo tốt; công nhận trong đánh giá thi đua.
    • Thời gian: Áp dụng ngay trong năm tài chính tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc và phòng nhân sự.

  4. Ban hành quy định bảo mật thông tin người báo cáo sự cố:

    • Mục tiêu: Tạo môi trường an toàn, giảm lo ngại bị khiển trách hoặc xử phạt.
    • Nội dung: Quy định rõ ràng về bảo mật, xử lý thông tin và trách nhiệm các bên liên quan.
    • Thời gian: Hoàn thiện trong 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng pháp chế và tổ quản lý chất lượng.

  5. Tăng cường nhân lực và giảm tải công việc cho nhân viên y tế:

    • Mục tiêu: Giảm áp lực công việc, tạo điều kiện thuận lợi cho việc báo cáo sự cố.
    • Thời gian: Lập kế hoạch trong 12 tháng, thực hiện theo giai đoạn.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc phối hợp phòng nhân sự và các khoa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám đốc và quản lý bệnh viện:

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến báo cáo sự cố y khoa, từ đó xây dựng chính sách, quy trình phù hợp để nâng cao an toàn người bệnh.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch đào tạo, cải tiến hệ thống báo cáo và chính sách khuyến khích.

  2. Nhân viên y tế (bác sĩ, điều dưỡng, kỹ thuật viên):

    • Lợi ích: Nâng cao kiến thức, thái độ và kỹ năng thực hành báo cáo sự cố y khoa, góp phần cải thiện chất lượng chăm sóc.
    • Use case: Tham gia các khóa đào tạo, áp dụng quy trình báo cáo đúng chuẩn.

  3. Phòng quản lý chất lượng và phòng đào tạo:

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để thiết kế chương trình đào tạo, giám sát và đánh giá hiệu quả công tác báo cáo sự cố.
    • Use case: Phát triển bộ công cụ đào tạo, xây dựng hệ thống phản hồi và giám sát.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng:

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính trong lĩnh vực an toàn người bệnh.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu tiếp theo hoặc áp dụng mô hình nghiên cứu tương tự tại các cơ sở y tế khác.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao báo cáo sự cố y khoa lại quan trọng?
    Báo cáo sự cố y khoa giúp phát hiện sớm các sai sót, từ đó cải tiến quy trình, nâng cao chất lượng chăm sóc và giảm thiểu rủi ro cho người bệnh. Ví dụ, báo cáo kịp thời có thể ngăn ngừa các sự cố nghiêm trọng tái diễn.

  2. Những rào cản chính khiến nhân viên y tế không báo cáo sự cố?
    Rào cản gồm lo ngại bị khiển trách, sợ bị đổ lỗi, thủ tục báo cáo phức tạp, thiếu thời gian do quá tải công việc và thiếu phản hồi từ tổ quản lý chất lượng. Nghiên cứu cho thấy 21,6% nhân viên cho rằng biểu mẫu quá phức tạp là một trở ngại lớn.

  3. Làm thế nào để nâng cao kiến thức và thái độ tích cực về báo cáo sự cố?
    Tổ chức đào tạo bài bản, kết hợp lý thuyết và thực hành, đồng thời xây dựng môi trường làm việc an toàn, khuyến khích báo cáo không sợ bị trừng phạt. Ví dụ, tập huấn định kỳ và chính sách khen thưởng sẽ thúc đẩy thái độ tích cực.

  4. Phần mềm báo cáo sự cố y khoa có lợi ích gì?
    Phần mềm giúp đơn giản hóa quy trình, bảo mật thông tin người báo cáo, tăng tính kịp thời và chính xác của dữ liệu, đồng thời hỗ trợ lãnh đạo giám sát và xử lý sự cố hiệu quả hơn.

  5. Ai chịu trách nhiệm chính trong việc báo cáo sự cố y khoa?
    Người trực tiếp phát hiện hoặc gây ra sự cố có trách nhiệm báo cáo cho trưởng khoa hoặc tổ quản lý chất lượng. Lãnh đạo khoa và bệnh viện chịu trách nhiệm giám sát và xử lý sự cố theo quy định.

Kết luận

  • Tỷ lệ nhân viên y tế có kiến thức đúng về báo cáo sự cố y khoa tại Bệnh viện đa khoa thành phố Hà Tĩnh đạt 61,7%, thái độ tích cực chiếm 81,4%, thực hành đúng đạt 85,9%.
  • Giới tính, kiến thức và thái độ là các yếu tố có liên quan có ý nghĩa thống kê đến thực hành báo cáo sự cố y khoa.
  • Quy trình báo cáo đã được ban hành nhưng còn tồn tại khó khăn về hình thức báo cáo, phản hồi thông tin và khối lượng công việc quá tải.
  • Cần triển khai phần mềm báo cáo điện tử, tổ chức đào tạo lại, xây dựng chính sách khuyến khích và bảo mật thông tin để nâng cao hiệu quả báo cáo sự cố.
  • Các bước tiếp theo bao gồm hoàn thiện phần mềm, triển khai đào tạo định kỳ và đánh giá tác động của các giải pháp nhằm đảm bảo an toàn người bệnh và nâng cao chất lượng dịch vụ y tế.

Hành động ngay: Ban Giám đốc và các phòng ban liên quan cần phối hợp triển khai các khuyến nghị nhằm xây dựng văn hóa báo cáo sự cố y khoa hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng khám chữa bệnh tại Bệnh viện đa khoa thành phố Hà Tĩnh.