Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một chương trình mục tiêu quốc gia quan trọng tại Việt Nam, nhằm phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống người dân nông thôn và thu hẹp khoảng cách giữa nông thôn và đô thị. Tại vùng ven biển huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình, chương trình NTM đã được triển khai từ năm 2011 đến 2015 với nhiều kết quả tích cực. Tổng nguồn vốn đầu tư cho xây dựng NTM tại các xã vùng ven biển đạt khoảng 239 tỷ đồng, trong đó nguồn lực huy động từ dân chiếm khoảng 17%. Tuy nhiên, việc huy động nguồn lực từ dân vẫn còn nhiều khó khăn, chưa tương xứng với tiềm năng và nhu cầu phát triển.

Nghiên cứu tập trung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc huy động nguồn lực từ dân trong xây dựng NTM tại hai xã ven biển Quảng Xuân và Quảng Hưng, hai địa phương có điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội tương đồng nhưng kết quả huy động nguồn lực khác biệt rõ rệt. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các điều kiện kinh tế hộ, nguồn lực lao động, nhận thức của người dân, phương thức huy động và vai trò của cán bộ cơ sở trong việc huy động nguồn lực từ dân. Phạm vi nghiên cứu bao gồm giai đoạn 2011-2015 tại hai xã ven biển huyện Quảng Trạch.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc cung cấp tư liệu tham khảo cho các trường đại học, viện nghiên cứu về phát triển nông thôn, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn giúp chính quyền địa phương và các nhà hoạch định chính sách nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực từ dân, góp phần thúc đẩy thành công chương trình xây dựng NTM tại các vùng ven biển nói riêng và toàn tỉnh Quảng Bình nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn dựa vào cộng đồng, trong đó nhấn mạnh vai trò chủ thể của người dân trong quá trình xây dựng NTM. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Nông thôn và phát triển nông thôn: Nông thôn là khu vực địa lý với cộng đồng nông dân, có đặc trưng về kinh tế, xã hội và môi trường riêng biệt. Phát triển nông thôn là quá trình cải thiện điều kiện sống và phát triển kinh tế - xã hội của người dân nông thôn.

  • Nông thôn mới (NTM): Là mô hình phát triển nông thôn với kết cấu hạ tầng hiện đại, kinh tế đa dạng, xã hội ổn định và môi trường bền vững, trong đó người dân là chủ thể và nguồn lực chính.

  • Nội lực cộng đồng: Bao gồm các nguồn lực sẵn có của người dân như tiền vốn, sức lao động, tài sản, trí tuệ và quan hệ xã hội, đóng vai trò quan trọng trong phát triển nông thôn.

  • Sự tham gia của người dân: Là quá trình người dân tham gia vào các hoạt động xây dựng NTM với vai trò từ người nghe, cung cấp thông tin, thực hiện đến ra quyết định, góp phần nâng cao hiệu quả và tính bền vững của chương trình.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp bao gồm các báo cáo, tài liệu, số liệu thống kê về xây dựng NTM tại huyện Quảng Trạch và hai xã Quảng Xuân, Quảng Hưng giai đoạn 2011-2015. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn 5 người am hiểu và khảo sát 80 hộ dân đại diện các nhóm hộ nghèo, cận nghèo, trung bình và khá giả tại hai xã.

  • Phương pháp phân tích: Số liệu được xử lý bằng phần mềm Excel, phân tích định lượng kết hợp với phân tích định tính từ các cuộc phỏng vấn nhằm đánh giá thực trạng huy động nguồn lực, mức độ tham gia của người dân và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2011-2015, thời điểm chương trình xây dựng NTM được triển khai tại địa phương, nhằm đánh giá kết quả và rút ra bài học kinh nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Điều kiện kinh tế hộ ảnh hưởng đến huy động nguồn lực: Tại xã Quảng Xuân, thu nhập bình quân đạt 25 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 17,8% năm 2011 xuống còn 6,2% năm 2015. Người dân có khả năng đóng góp tài chính và ngày công cao hơn so với xã Quảng Hưng, nơi tỷ lệ hộ nghèo là 7,79% và thu nhập thấp hơn. Điều này cho thấy điều kiện kinh tế hộ là yếu tố quan trọng quyết định mức độ tham gia đóng góp.

  2. Nguồn lực lao động trong hộ đóng vai trò quan trọng: Bình quân lao động trong độ tuổi tại vùng ven biển là 2,09 người/hộ, trong đó lao động qua đào tạo nghề chiếm khoảng 38%. Sự dồi dào và chất lượng nguồn lao động tạo điều kiện thuận lợi cho việc huy động ngày công và tham gia các hoạt động xây dựng NTM.

  3. Nhận thức của người dân về chương trình NTM còn hạn chế: Mặc dù có sự tuyên truyền, nhưng một số cán bộ và người dân chưa hiểu đầy đủ về mục tiêu, nội dung và lợi ích của chương trình, dẫn đến sự tham gia chưa thực sự chủ động và đồng thuận cao. Tỷ lệ người dân tham gia đóng góp ngày công còn thấp, chủ yếu huy động tiền mặt.

  4. Phương thức huy động và vai trò cán bộ cơ sở ảnh hưởng đến hiệu quả huy động: Xã Quảng Xuân áp dụng phương thức huy động đa dạng, kết hợp giữa tiền mặt, ngày công và tài sản, có sự tham gia tích cực của các tổ chức chính trị - xã hội và Ban phát triển thôn. Cán bộ cơ sở được đào tạo, có trách nhiệm cao, thường xuyên kiểm tra, đôn đốc, tạo sự tin tưởng và đồng thuận trong dân. Ngược lại, xã Quảng Hưng còn hạn chế trong công tác vận động và tổ chức huy động.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy điều kiện kinh tế hộ và nguồn lực lao động là những yếu tố khách quan quyết định khả năng đóng góp của người dân. Nhận thức và sự hiểu biết của người dân về chương trình NTM ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ tham gia, đồng thời phương thức huy động phù hợp và vai trò tích cực của cán bộ cơ sở là những yếu tố chủ quan quan trọng để nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực.

So sánh với kinh nghiệm quốc tế như phong trào Saemaul Undong tại Hàn Quốc, việc phát huy vai trò chủ thể của người dân, kết hợp với chính sách hỗ trợ hợp lý của nhà nước và sự quyết tâm của cán bộ cơ sở là chìa khóa thành công. Tương tự, kinh nghiệm xây dựng NTM ở Trung Quốc cũng nhấn mạnh vai trò của quy hoạch bài bản, công khai và sự tham gia dân chủ trong huy động nguồn lực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ đóng góp của người dân giữa hai xã, bảng thống kê mức độ hiểu biết và tham gia của người dân, cũng như biểu đồ phân bổ nguồn vốn đầu tư xây dựng NTM theo từng nguồn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức người dân: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo, truyền thông đa phương tiện nhằm giúp người dân hiểu rõ vai trò, lợi ích và trách nhiệm trong xây dựng NTM. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân hiểu biết về chương trình lên trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND xã, các tổ chức đoàn thể.

  2. Tạo điều kiện phát triển kinh tế hộ để nâng cao khả năng đóng góp: Hỗ trợ người dân phát triển sản xuất, đa dạng hóa ngành nghề, đào tạo nghề và tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi. Mục tiêu tăng thu nhập bình quân hộ dân lên 30 triệu đồng/người/năm trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng NN&PTNT, Ngân hàng chính sách xã hội, các tổ chức hỗ trợ phát triển.

  3. Xây dựng cơ chế huy động nguồn lực linh hoạt, phù hợp với điều kiện từng hộ: Áp dụng các hình thức huy động đa dạng như tiền mặt, ngày công, tài sản, trí tuệ, đảm bảo tính tự nguyện và công khai minh bạch. Mục tiêu tăng tỷ lệ đóng góp ngày công lên 50% tổng nguồn lực huy động trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xây dựng NTM xã, các tổ chức chính trị - xã hội.

  4. Nâng cao năng lực và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ cơ sở: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng vận động, quản lý nguồn lực và truyền thông cho cán bộ xã, thôn. Mục tiêu 100% cán bộ cơ sở được đào tạo bài bản trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các cơ quan chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực từ dân, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp để thúc đẩy chương trình xây dựng NTM hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên lĩnh vực phát triển nông thôn, nông nghiệp: Cung cấp tư liệu khoa học, mô hình nghiên cứu thực tiễn về huy động nguồn lực cộng đồng trong phát triển nông thôn.

  3. Các tổ chức phi chính phủ, tổ chức phát triển cộng đồng: Hỗ trợ thiết kế các chương trình, dự án phát triển dựa vào nội lực cộng đồng, nâng cao sự tham gia của người dân.

  4. Người dân và cán bộ cơ sở tại các vùng nông thôn: Nâng cao nhận thức về vai trò chủ thể trong xây dựng NTM, áp dụng các phương thức huy động nguồn lực phù hợp với điều kiện địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc huy động nguồn lực từ dân lại quan trọng trong xây dựng NTM?
    Việc huy động nguồn lực từ dân giúp phát huy nội lực cộng đồng, tăng tính chủ động và bền vững cho chương trình. Ví dụ, tại xã Quảng Xuân, nguồn lực từ dân chiếm 20,2% tổng vốn xây dựng NTM, góp phần quan trọng vào thành công của chương trình.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến việc huy động nguồn lực từ dân?
    Điều kiện kinh tế hộ, nguồn lực lao động, nhận thức của người dân, phương thức huy động và vai trò của cán bộ cơ sở là các yếu tố chính. Thu nhập cao và nhận thức tốt giúp người dân đóng góp tích cực hơn.

  3. Phương thức huy động nguồn lực nào hiệu quả nhất?
    Phương thức đa dạng, kết hợp tiền mặt, ngày công, tài sản và trí tuệ được đánh giá cao. Tại Quảng Xuân, việc huy động ngày công chiếm tỷ lệ cao hơn so với các xã khác, tạo sự đồng thuận và giảm áp lực tài chính cho người dân.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của người dân về xây dựng NTM?
    Tăng cường tuyên truyền, đào tạo, tổ chức các buổi họp dân, hội thảo và sử dụng các phương tiện truyền thông đa dạng giúp người dân hiểu rõ vai trò và lợi ích của chương trình.

  5. Vai trò của cán bộ cơ sở trong huy động nguồn lực là gì?
    Cán bộ cơ sở là cầu nối giữa chính quyền và người dân, có trách nhiệm vận động, tổ chức và giám sát việc huy động nguồn lực. Cán bộ được đào tạo bài bản và có trách nhiệm cao sẽ tạo được niềm tin và sự đồng thuận trong dân.

Kết luận

  • Người dân là chủ thể và nguồn lực chính trong xây dựng nông thôn mới tại các xã ven biển huyện Quảng Trạch.
  • Điều kiện kinh tế hộ, nguồn lực lao động, nhận thức và phương thức huy động là các yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả huy động nguồn lực từ dân.
  • Xã Quảng Xuân với phương thức huy động đa dạng và vai trò tích cực của cán bộ cơ sở đã huy động được nguồn lực từ dân cao hơn so với xã Quảng Hưng.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức, phát triển kinh tế hộ, xây dựng cơ chế huy động linh hoạt và nâng cao năng lực cán bộ cơ sở.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu tại các vùng nông thôn khác để hoàn thiện chính sách và phương pháp huy động nguồn lực từ dân.

Call-to-action: Các cấp chính quyền, nhà nghiên cứu và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để phát huy tối đa nội lực người dân, góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững và hiệu quả.