I. Bối cảnh chính sách
Chương trình giảm nghèo tại Việt Nam đã được triển khai từ nhiều năm qua, với mục tiêu chính là nâng cao đời sống cho người dân, đặc biệt là ở các vùng miền núi phía Bắc. Giảm nghèo không chỉ là một nhiệm vụ cấp bách mà còn là một trong những mục tiêu phát triển bền vững. Theo báo cáo, tỷ lệ hộ nghèo đã giảm đáng kể, nhưng vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt là ở các tỉnh miền núi. Dự án Giảm nghèo các tỉnh miền núi phía Bắc - giai đoạn 2 (GNMNPB-2) được triển khai nhằm cải thiện tình hình kinh tế xã hội tại đây. Sự tham gia của người dân miền núi trong các dự án phát triển là rất quan trọng, giúp họ có tiếng nói trong việc quyết định các vấn đề liên quan đến cuộc sống của mình. Tuy nhiên, thực tế cho thấy sự tham gia này vẫn còn nhiều hạn chế, chủ yếu mang tính hình thức.
1.1. Tình hình kinh tế xã hội
Tình hình kinh tế xã hội tại các tỉnh miền núi phía Bắc vẫn còn nhiều khó khăn. Tỷ lệ nghèo đói cao hơn so với mức trung bình cả nước. Chương trình giảm nghèo đã được thực hiện nhưng chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Các chính sách hỗ trợ kinh tế chưa thực sự tạo ra sự thay đổi lớn trong đời sống của người dân. Việc tham gia cùng đồng của người dân trong các dự án phát triển còn hạn chế, dẫn đến việc họ không thể kiểm soát được các nguồn lực và quyết định liên quan đến cuộc sống của mình.
II. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu
Xã Do Nhân, huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình là một trong những địa bàn điển hình cho các dự án giảm nghèo tại miền núi phía Bắc. Địa bàn này có nhiều đặc điểm tự nhiên và xã hội đặc thù, như địa hình đồi núi, giao thông khó khăn và tỷ lệ hộ nghèo cao. Dự án GNMNPB-2 được triển khai tại đây nhằm cải thiện điều kiện sống cho người dân. Tuy nhiên, sự tham gia của người dân miền núi trong các hoạt động của dự án vẫn còn nhiều hạn chế. Hầu hết người dân chỉ tham gia ở mức độ thông tin và tham vấn, mà chưa thực sự có quyền quyết định trong các vấn đề quan trọng.
2.1. Điều kiện tự nhiên và kinh tế
Điều kiện tự nhiên tại xã Do Nhân rất khắc nghiệt, với địa hình đồi núi và khí hậu không thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp. Kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, nhưng sản xuất không ổn định. Các chương trình phát triển bền vững chưa thực sự phát huy hiệu quả do thiếu sự tham gia của người dân. Việc hợp tác xã trong sản xuất nông nghiệp còn yếu, dẫn đến việc người dân không thể nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống.
III. Khung phân tích sự tham gia của người dân
Khung phân tích sự tham gia của người dân trong dự án GNMNPB-2 được xây dựng dựa trên thang đo của Arnstein (1969). Sự tham gia của người dân được phân thành ba mức độ: không tham gia, tham gia mang tính hình thức và tham gia thực sự. Kết quả nghiên cứu cho thấy, người dân chủ yếu tham gia ở mức độ thông tin và tham vấn, trong khi việc tham gia thực sự vào các quyết định quan trọng còn rất hạn chế. Điều này cho thấy cần có những chính sách xã hội phù hợp để khuyến khích sự tham gia của người dân.
3.1. Các hình thức tham gia
Các hình thức tham gia của người dân trong dự án GNMNPB-2 bao gồm tham gia lập kế hoạch, thực hiện và giám sát dự án. Tuy nhiên, sự tham gia này chủ yếu mang tính hình thức. Người dân thường không được thông báo đầy đủ về các quyết định quan trọng, dẫn đến việc họ không thể đóng góp ý kiến một cách hiệu quả. Cần có những biện pháp cụ thể để nâng cao năng lực cho người dân, giúp họ có thể tham gia một cách chủ động và có trách nhiệm hơn trong các dự án phát triển.
IV. Đề xuất chính sách
Dựa trên kết quả nghiên cứu, một số khuyến nghị chính sách được đưa ra nhằm cải thiện sự tham gia của người dân trong các dự án giảm nghèo. Đầu tiên, cần khơi dậy và phát huy tinh thần tự lực của người dân. Thứ hai, cần có cơ chế để người dân lựa chọn lãnh đạo thôn, xóm trong triển khai dự án. Thứ ba, cải thiện công tác thông tin và tuyên truyền để người dân hiểu rõ hơn về quyền lợi và nghĩa vụ của mình trong các dự án. Cuối cùng, cần có cơ chế giám sát việc triển khai thực hiện dự án ở cấp xã để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.
4.1. Khuyến nghị cụ thể
Các khuyến nghị cụ thể bao gồm: 1) Tăng cường đào tạo cho lãnh đạo cộng đồng và người dân; 2) Thay đổi cách thức tổ chức các cuộc họp thôn, bản để khuyến khích sự tham gia của người dân; 3) Phân cấp quản lý đầu tư cho thôn, bản; 4) Có cơ chế thu hút người dân tham gia vào khâu giám sát, đánh giá dự án. Những biện pháp này sẽ giúp nâng cao năng lực và quyền lực cho người dân, từ đó tạo ra sự thay đổi tích cực trong công tác giảm nghèo tại miền núi phía Bắc.
