Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh các đơn vị sự nghiệp công lập tại Việt Nam ngày càng được thúc đẩy thực hiện cơ chế tự chủ tài chính, công tác kế toán hoạt động thu, chi trở thành yếu tố then chốt trong quản lý tài chính và nâng cao hiệu quả hoạt động. Theo Nghị định số 60/2021/NĐ-CP của Chính phủ, các đơn vị sự nghiệp công lập được phân loại theo mức độ tự chủ tài chính, từ đó tạo điều kiện cho việc giao quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm trong quản lý tài chính. Học viện Tư pháp, một đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Bộ Tư pháp, hoạt động theo cơ chế tự chủ tài chính từng phần, với nhiệm vụ đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tư pháp và bổ trợ tư pháp, đã và đang đối mặt với nhiều thách thức trong công tác kế toán thu, chi.

Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng kế toán hoạt động thu, chi tại Học viện Tư pháp trong giai đoạn 2021-2023, dựa trên số liệu tài chính cụ thể như tổng thu từ hoạt động dịch vụ đạt trên 130 tỷ đồng mỗi năm, chi phí hoạt động chiếm khoảng 70% tổng thu, cùng với các khoản ngân sách nhà nước cấp không thường xuyên. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá các tồn tại, hạn chế trong công tác kế toán thu, chi, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, phù hợp với cơ chế tự chủ tài chính và yêu cầu phát triển bền vững của Học viện. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại Học viện Tư pháp, tập trung vào kế toán thu, chi do ngân sách nhà nước cấp và hoạt động sản xuất kinh doanh dịch vụ sự nghiệp công.

Việc hoàn thiện kế toán hoạt động thu, chi không chỉ giúp Học viện nâng cao tính minh bạch, chính xác trong báo cáo tài chính mà còn hỗ trợ Ban Giám đốc trong việc ra quyết định quản lý tài chính hiệu quả, góp phần thúc đẩy sự phát triển toàn diện của đơn vị trong giai đoạn tới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt tập trung vào:

  • Lý thuyết kế toán hành chính sự nghiệp: Theo Thông tư số 107/2017/TT-BTC, kế toán hành chính sự nghiệp được thực hiện trên cơ sở dồn tích, ghi nhận doanh thu và chi phí tại thời điểm phát sinh, không phụ thuộc vào dòng tiền thực tế. Lý thuyết này giúp phản ánh chính xác bản chất kinh tế của các nghiệp vụ thu, chi trong đơn vị sự nghiệp công lập.

  • Mô hình quản lý tài chính theo cơ chế tự chủ tài chính: Dựa trên Nghị định số 60/2021/NĐ-CP, mô hình này phân loại đơn vị sự nghiệp công lập theo mức độ tự chủ tài chính, từ đó xác định quyền hạn và trách nhiệm trong quản lý thu, chi, sử dụng nguồn lực tài chính.

  • Khái niệm về đơn vị sự nghiệp công lập: Được định nghĩa là tổ chức do Nhà nước thành lập, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công hoặc phục vụ quản lý nhà nước, hoạt động theo các quy định pháp luật về tài chính và kế toán.

Các khái niệm chính bao gồm: kế toán thu, chi; dự toán ngân sách; cơ chế tự chủ tài chính; chứng từ kế toán; báo cáo tài chính; quản lý tài chính đơn vị sự nghiệp công lập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống và quản lý kinh tế nhằm tổng hợp lý luận, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện kế toán thu, chi tại Học viện Tư pháp.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán tài chính của Học viện Tư pháp giai đoạn 2021-2023, các văn bản pháp luật liên quan, quy chế chi tiêu nội bộ, cùng các tài liệu chuyên ngành về kế toán hành chính sự nghiệp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua quan sát, nghiên cứu tài liệu nội bộ và phỏng vấn cán bộ kế toán, quản lý tài chính tại Học viện.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu thu, chi, chênh lệch thu chi qua các năm; phương pháp so sánh để đánh giá mức độ hoàn thành kế hoạch và hiệu quả quản lý tài chính; phương pháp tổng hợp để phân tích ưu, nhược điểm và nguyên nhân tồn tại trong công tác kế toán thu, chi.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu tài chính được thu thập toàn bộ từ báo cáo quyết toán của Học viện trong 3 năm liên tiếp, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ. Phỏng vấn và quan sát được thực hiện với đội ngũ kế toán và quản lý tài chính nhằm thu thập thông tin thực tiễn.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2024, tập trung phân tích dữ liệu tài chính 2021-2023, khảo sát thực tế và đề xuất giải pháp hoàn thiện đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu hoạt động dịch vụ vượt dự toán nhưng có xu hướng giảm dần: Tổng thu từ hoạt động dịch vụ của Học viện Tư pháp đạt 154% so với dự toán năm 2021 với 152.960 triệu đồng, năm 2022 đạt 140% với 140.872 triệu đồng, và năm 2023 đạt 130% với 136.354 triệu đồng. Mặc dù vượt kế hoạch, nguồn thu có dấu hiệu giảm nhẹ qua các năm.

  2. Chi phí hoạt động chiếm tỷ trọng lớn, dao động trên 70% tổng thu: Chi phí hoạt động của Học viện năm 2021 là 74.886 triệu đồng, năm 2022 tăng lên 99.500 triệu đồng do các hoạt động bảo trì, sửa chữa và tổ chức sự kiện, năm 2023 giảm còn 83.000 triệu đồng. Chi phí này bao gồm chi tiền lương, chi hoạt động chuyên môn và chi quản lý hành chính.

  3. Công tác kế toán áp dụng đúng chế độ kế toán hành chính sự nghiệp nhưng còn tồn tại hạn chế về chứng từ và theo dõi chi tiết: Học viện áp dụng kế toán trên cơ sở dồn tích theo Thông tư 107/2017/TT-BTC, sử dụng phần mềm MISA để ghi nhận nghiệp vụ. Tuy nhiên, việc nhập liệu chứng từ kho bạc còn thủ công, dễ gây sai sót; tài khoản doanh thu từ hoạt động tài chính chưa được mở chi tiết; sổ chi tiết theo dõi các khoản thu từ hoạt động dịch vụ chưa đầy đủ.

  4. Quản lý dự toán và thực hiện dự toán còn thiếu linh hoạt: Việc lập và thực hiện dự toán thu, chi được thực hiện theo phương pháp từ dưới lên, dựa trên kế hoạch và kinh nghiệm các năm trước. Tuy nhiên, việc điều chỉnh dự toán trong năm còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng ứng phó với biến động tài chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ sự thay đổi liên tục của chính sách kế toán, tài chính và cơ chế tự chủ tài chính, đòi hỏi Học viện phải liên tục cập nhật và hoàn thiện hệ thống kế toán. Việc nhập liệu thủ công chứng từ kho bạc làm tăng nguy cơ sai sót, ảnh hưởng đến tính chính xác của báo cáo tài chính. So với các đơn vị sự nghiệp công lập khác như Trường Đại học Sư phạm Hà Nội và Trường Đại học Luật Hà Nội, Học viện Tư pháp còn chưa áp dụng triệt để các phần mềm quản lý tài chính tích hợp, chưa đa dạng hóa nguồn thu và chưa có hệ thống theo dõi chi tiết các khoản thu, chi dịch vụ.

Việc chi phí hoạt động chiếm tỷ trọng lớn phản ánh nhu cầu đầu tư cho hoạt động chuyên môn và quản lý, tuy nhiên cần có cơ chế kiểm soát chi tiêu chặt chẽ hơn để tránh lãng phí. Báo cáo tài chính hiện tại cung cấp thông tin đầy đủ nhưng chưa tối ưu cho việc ra quyết định quản lý tài chính linh hoạt và kịp thời.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện biến động thu, chi qua các năm và bảng so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán, giúp minh họa rõ nét xu hướng và hiệu quả quản lý tài chính của Học viện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình nhập liệu và quản lý chứng từ kế toán

    • Áp dụng hệ thống quản lý chứng từ điện tử tích hợp với phần mềm kế toán để giảm thiểu sai sót do nhập liệu thủ công.
    • Đào tạo cán bộ kế toán về kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin và quy trình xử lý chứng từ điện tử.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế toán phối hợp với Ban Giám đốc.

  2. Mở rộng và chi tiết hóa hệ thống tài khoản kế toán

    • Mở sổ chi tiết theo dõi các khoản thu từ hoạt động dịch vụ, tài chính và các nguồn thu khác để nâng cao tính minh bạch và chính xác trong báo cáo.
    • Thời gian thực hiện: 2024. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế toán.

  3. Tăng cường quản lý dự toán và điều chỉnh linh hoạt

    • Xây dựng cơ chế theo dõi, đánh giá và điều chỉnh dự toán thu, chi hàng quý dựa trên biến động thực tế, đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2026. Chủ thể: Ban Giám đốc và Phòng Tài chính - Kế toán.

  4. Đa dạng hóa nguồn thu và tối ưu hóa chi phí

    • Phát triển các chương trình đào tạo, bồi dưỡng theo nhu cầu xã hội, tăng cường liên kết đào tạo để mở rộng nguồn thu ngoài ngân sách nhà nước.
    • Kiểm soát chặt chẽ các khoản chi, ưu tiên chi cho các hoạt động trọng tâm, cắt giảm chi phí không cần thiết.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2030. Chủ thể: Ban Giám đốc phối hợp các phòng ban liên quan.

  5. Nâng cao năng lực đội ngũ kế toán và quản lý tài chính

    • Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên về chính sách tài chính, kế toán và công nghệ thông tin cho cán bộ kế toán.
    • Thời gian thực hiện: liên tục từ 2024. Chủ thể: Ban Giám đốc và Phòng Tổ chức cán bộ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám đốc và lãnh đạo các đơn vị sự nghiệp công lập

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong cơ chế tự chủ tài chính.
    • Use case: Áp dụng các đề xuất để hoàn thiện hệ thống kế toán thu, chi, nâng cao năng lực quản lý tài chính.

  2. Cán bộ kế toán và quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập

    • Lợi ích: Nắm bắt kiến thức chuyên sâu về kế toán hành chính sự nghiệp, quy trình, chứng từ và báo cáo tài chính.
    • Use case: Cải tiến quy trình kế toán, áp dụng phần mềm quản lý tài chính hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Kế toán, Quản trị tài chính công

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu thực tiễn, phương pháp phân tích và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực kế toán đơn vị sự nghiệp công lập.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn tốt nghiệp liên quan đến kế toán công.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và giáo dục

    • Lợi ích: Đánh giá thực trạng và hiệu quả chính sách tự chủ tài chính, kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập.
    • Use case: Hoàn thiện chính sách, hướng dẫn và kiểm tra công tác kế toán, tài chính trong các đơn vị sự nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kế toán hoạt động thu, chi tại đơn vị sự nghiệp công lập có điểm gì khác biệt so với doanh nghiệp?
    Kế toán đơn vị sự nghiệp công lập áp dụng cơ sở dồn tích nhưng tập trung vào việc ghi nhận các khoản thu, chi theo dự toán ngân sách và các nguồn thu sự nghiệp, không nhằm mục tiêu lợi nhuận. Ví dụ, Học viện Tư pháp ghi nhận thu chi theo Thông tư 107/2017/TT-BTC, khác với kế toán doanh nghiệp tập trung vào lợi nhuận.

  2. Tại sao Học viện Tư pháp cần áp dụng kế toán trên cơ sở dồn tích?
    Kế toán dồn tích giúp phản ánh chính xác thời điểm phát sinh doanh thu và chi phí, không phụ thuộc vào dòng tiền thực tế, từ đó cung cấp thông tin tài chính toàn diện, minh bạch cho quản lý và báo cáo. Đây là yêu cầu bắt buộc theo quy định của Bộ Tài chính cho đơn vị hành chính sự nghiệp.

  3. Những khó khăn chính trong công tác kế toán thu, chi tại Học viện Tư pháp là gì?
    Khó khăn gồm việc nhập liệu chứng từ kho bạc còn thủ công, chưa mở sổ chi tiết theo dõi các khoản thu dịch vụ, chưa hạch toán đầy đủ doanh thu tài chính, và quản lý dự toán chưa linh hoạt. Điều này ảnh hưởng đến tính chính xác và kịp thời của báo cáo tài chính.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý dự toán thu, chi tại đơn vị sự nghiệp công lập?
    Cần xây dựng cơ chế theo dõi, đánh giá và điều chỉnh dự toán định kỳ, tăng cường phối hợp giữa các phòng ban, sử dụng phần mềm quản lý tài chính tích hợp để cập nhật số liệu kịp thời, từ đó đảm bảo sử dụng nguồn lực hiệu quả và linh hoạt.

  5. Vai trò của phần mềm kế toán trong công tác kế toán thu, chi tại Học viện Tư pháp?
    Phần mềm kế toán như MISA giúp tự động hóa ghi chép, kiểm soát chứng từ, tổng hợp số liệu và lập báo cáo tài chính nhanh chóng, chính xác, giảm thiểu sai sót thủ công và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính. Tuy nhiên, cần hoàn thiện tích hợp chứng từ điện tử để tối ưu hóa quy trình.

Kết luận

  • Kế toán hoạt động thu, chi tại Học viện Tư pháp đã cơ bản đáp ứng yêu cầu theo chế độ kế toán hành chính sự nghiệp, góp phần cung cấp thông tin tài chính trung thực và hỗ trợ quản lý tài chính hiệu quả.
  • Nguồn thu từ hoạt động dịch vụ vượt dự toán nhưng có xu hướng giảm nhẹ, chi phí hoạt động chiếm tỷ trọng lớn, cần kiểm soát chặt chẽ hơn.
  • Tồn tại chính gồm nhập liệu chứng từ thủ công, chưa mở sổ chi tiết đầy đủ, quản lý dự toán chưa linh hoạt, ảnh hưởng đến tính chính xác và kịp thời của báo cáo tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình nhập liệu, mở rộng hệ thống tài khoản, tăng cường quản lý dự toán, đa dạng hóa nguồn thu và nâng cao năng lực đội ngũ kế toán.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu và áp dụng các giải pháp từ 2024 đến 2030 nhằm nâng cao hiệu quả công tác kế toán thu, chi, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của Học viện Tư pháp.

Call-to-action: Ban Giám đốc và các phòng ban liên quan cần phối hợp triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời đầu tư nâng cao năng lực công nghệ và đào tạo cán bộ kế toán để đáp ứng yêu cầu quản lý tài chính trong cơ chế tự chủ tài chính hiện nay.