Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập sâu rộng với nền kinh tế quốc tế, việc quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) ngày càng trở nên cấp thiết nhằm đảm bảo sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả và đúng mục đích. Tại cấp xã, ngân sách xã (NSX) đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hoạt động của bộ máy chính quyền và phát triển kinh tế xã hội địa phương. Huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre, với 20 xã và 1 thị trấn, là vùng cửa ngõ của tỉnh, có nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp và đang đối mặt với nhiều thách thức trong cân đối thu chi ngân sách. Giai đoạn 2017-2021, chi thường xuyên (CTX) ngân sách xã chiếm tỷ trọng cao trong tổng chi ngân sách, trong khi nguồn thu chưa đáp ứng đủ nhu cầu chi tiêu. Nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý CTX NSX tại huyện Châu Thành, đánh giá những mặt đạt được và tồn tại, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý trong giai đoạn 2022-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các xã và thị trấn trên địa bàn huyện trong khoảng thời gian 2017-2021. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng NSX, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý chi thường xuyên ngân sách xã. Khái niệm NSNN được hiểu là bản dự trù các khoản thu và chi tài chính của nhà nước trong một năm, bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương (cấp tỉnh, huyện, xã). Chi thường xuyên ngân sách xã là các khoản chi ổn định, có thời hạn tác động ngắn, phục vụ các hoạt động như quốc phòng, an ninh, giáo dục, y tế, văn hóa, quản lý hành chính và các hoạt động xã hội khác. Quản lý CTX NSX là quá trình lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán các khoản chi này theo quy định pháp luật nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả và tiết kiệm nguồn lực tài chính. Các khái niệm chính bao gồm: lập dự toán chi ngân sách xã, chấp hành dự toán, quyết toán chi thường xuyên, thanh tra kiểm tra chi ngân sách, và các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý như năng lực cán bộ, tổ chức bộ máy, ứng dụng công nghệ thông tin, và hệ thống pháp luật.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ Niên giám thống kê huyện Châu Thành, báo cáo thu chi ngân sách của Kho bạc Nhà nước (KBNN) huyện, báo cáo kinh tế xã hội của Chi cục Thống kê huyện, cùng các tài liệu chuyên ngành và văn bản pháp luật liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra với 80 đối tượng gồm cán bộ, công chức xã và cán bộ kiểm soát chi NSX thuộc KBNN, UBND huyện và Phòng Tài chính Kế hoạch (TCKH). Mẫu khảo sát được chọn ngẫu nhiên nhằm đánh giá trách nhiệm quản lý ngân sách và hiệu quả công tác quản lý CTX NSX. Phân tích số liệu sử dụng phương pháp so sánh để đối chiếu các chỉ tiêu qua các năm 2017-2021, đồng thời áp dụng phương pháp phân tích tổng hợp để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2021, với mục tiêu đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2022-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu chi ngân sách xã: Giai đoạn 2017-2021, tổng chi thường xuyên ngân sách xã tại huyện Châu Thành chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, với mức tăng trưởng bình quân khoảng 5-7% mỗi năm. Năm 2021, tổng chi thường xuyên đạt khoảng 70% tổng chi ngân sách xã, trong khi nguồn thu ngân sách chưa đáp ứng đủ nhu cầu chi tiêu, dẫn đến áp lực cân đối ngân sách.

  2. Cơ cấu chi thường xuyên: Chi cho hoạt động quản lý nhà nước, Đảng, đoàn thể chiếm khoảng 40% tổng chi thường xuyên, chi đảm bảo xã hội chiếm khoảng 25%, còn lại là chi cho các lĩnh vực y tế, giáo dục, văn hóa và kinh tế địa phương. Tỷ lệ chi cho các hoạt động phát triển kinh tế còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng đầu tư phát triển bền vững.

  3. Thực trạng quản lý chi thường xuyên: Qua khảo sát, 65% cán bộ xã đánh giá công tác lập dự toán còn thiếu chính xác, chưa sát với thực tế; 70% cho rằng việc chấp hành dự toán chưa nghiêm túc, dẫn đến vượt chi hoặc sử dụng không hiệu quả. Công tác quyết toán chi thường xuyên chưa được thực hiện đầy đủ và đúng hạn ở 40% đơn vị xã. Thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên còn mang tính hình thức, chưa phát hiện kịp thời các sai phạm.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin và cải cách hành chính: Việc ứng dụng CNTT trong quản lý chi ngân sách xã còn hạn chế, chỉ khoảng 50% đơn vị xã sử dụng phần mềm quản lý ngân sách hiện đại. Thủ tục hành chính còn phức tạp, gây khó khăn cho công tác quản lý và kiểm soát chi tiêu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ năng lực cán bộ quản lý ngân sách xã chưa đồng đều, thiếu cập nhật kiến thức và kỹ năng quản lý hiện đại. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý chi ngân sách xã chưa phù hợp, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan như KBNN, Phòng TCKH và UBND xã. So với các huyện khác trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long, tỷ lệ hoàn thành dự toán chi thường xuyên tại Châu Thành thấp hơn khoảng 10%, phản ánh sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả quản lý. Việc chưa áp dụng rộng rãi công nghệ thông tin và cải cách thủ tục hành chính cũng làm giảm tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý chi ngân sách. Kết quả nghiên cứu được minh họa qua biểu đồ tỷ lệ hoàn thành dự toán chi thường xuyên qua các năm và bảng so sánh cơ cấu chi ngân sách xã, giúp làm rõ xu hướng và điểm nghẽn trong quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi ngân sách xã: Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho cán bộ lập dự toán, áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, sát với tình hình thực tế địa phương. Mục tiêu nâng tỷ lệ dự toán chính xác lên trên 90% trong giai đoạn 2022-2025. Chủ thể thực hiện là UBND xã phối hợp Phòng TCKH huyện.

  2. Nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán chi: Tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện dự toán, đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Xây dựng hệ thống báo cáo định kỳ và xử lý nghiêm các trường hợp vượt chi không hợp lý. Thời gian thực hiện từ năm 2022, do UBND xã và KBNN huyện chủ trì.

  3. Cải thiện công tác quyết toán chi thường xuyên: Đẩy mạnh công tác quyết toán đúng hạn, đầy đủ hồ sơ, chứng từ theo quy định. Áp dụng phần mềm quản lý quyết toán để nâng cao tính chính xác và minh bạch. Mục tiêu hoàn thành quyết toán đúng hạn đạt trên 95% trong năm 2023-2025. Chủ thể là UBND xã, KBNN huyện và Phòng TCKH.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin và cải cách thủ tục hành chính: Đầu tư nâng cấp hệ thống CNTT, triển khai phần mềm quản lý ngân sách hiện đại tại các xã. Rà soát, đơn giản hóa thủ tục hành chính liên quan đến quản lý chi ngân sách. Mục tiêu hoàn thành ứng dụng CNTT toàn diện tại 100% xã vào năm 2025. Chủ thể thực hiện là UBND huyện phối hợp Sở Tài chính và các đơn vị liên quan.

  5. Nâng cao năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn thường xuyên về quản lý ngân sách, pháp luật tài chính và kỹ năng ứng dụng CNTT. Đồng thời tăng cường công tác kiểm tra, giám sát đạo đức công vụ nhằm nâng cao trách nhiệm và tính minh bạch trong quản lý chi ngân sách. Thời gian triển khai liên tục từ 2022, do UBND huyện và Phòng TCKH chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã và huyện: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên ngân sách xã, giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Các cơ quan tài chính, Kho bạc Nhà nước: Tài liệu giúp các đơn vị kiểm soát chi ngân sách hiểu rõ hơn về thực trạng và các giải pháp quản lý chi thường xuyên tại địa phương, từ đó cải tiến quy trình kiểm soát và thanh tra.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế và quản lý công: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích số liệu và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực quản lý ngân sách nhà nước cấp cơ sở.

  4. Lãnh đạo địa phương và các tổ chức chính trị - xã hội: Giúp nhận diện các vấn đề trong quản lý ngân sách xã, từ đó có chính sách hỗ trợ, giám sát và phối hợp hiệu quả nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách xã gồm những khoản chi nào?
    Chi thường xuyên ngân sách xã bao gồm các khoản chi cho hoạt động quản lý nhà nước, quốc phòng, an ninh, giáo dục, y tế, văn hóa, thể thao, bảo vệ môi trường, và các khoản chi đảm bảo xã hội như trợ cấp, thăm hỏi gia đình chính sách.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên ngân sách xã lại quan trọng?
    Quản lý chi thường xuyên giúp đảm bảo sử dụng nguồn lực tài chính đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, góp phần duy trì hoạt động bộ máy chính quyền xã và phát triển kinh tế xã hội địa phương bền vững.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý chi thường xuyên tại huyện Châu Thành là gì?
    Khó khăn gồm năng lực cán bộ chưa đồng đều, công tác lập dự toán và chấp hành dự toán chưa chính xác, ứng dụng CNTT hạn chế, thủ tục hành chính phức tạp và công tác thanh tra kiểm tra chưa hiệu quả.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách xã?
    Cần đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán, ứng dụng công nghệ thông tin, cải cách thủ tục hành chính và tăng cường thanh tra, kiểm tra.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có vai trò như thế nào trong quản lý chi ngân sách xã?
    CNTT giúp xử lý, lưu trữ và tra cứu thông tin nhanh chóng, nâng cao tính minh bạch, chính xác trong quản lý chi ngân sách, hỗ trợ ra quyết định kịp thời và hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên ngân sách xã tại huyện Châu Thành giai đoạn 2017-2021, chỉ ra những điểm mạnh và hạn chế trong công tác quản lý.
  • Nghiên cứu xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý như năng lực cán bộ, tổ chức bộ máy, ứng dụng CNTT và hệ thống pháp luật.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách xã.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.
  • Giai đoạn tiếp theo (2022-2025) cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao chất lượng quản lý ngân sách cấp xã.

Hành động ngay: Các cơ quan quản lý và cán bộ tài chính địa phương nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách xã, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững tại huyện Châu Thành và các địa phương tương tự.