Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội, đầu tư xây dựng hạ tầng đóng vai trò then chốt, góp phần thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tại tỉnh Bình Thuận, vốn đầu tư phát triển xã hội năm 2016 đạt 17,10 nghìn tỷ đồng và tăng lên 20,071 nghìn tỷ đồng năm 2017, với hơn 1.252 dự án được chấp thuận đầu tư, thể hiện sự sôi động của thị trường xây dựng. Tuy nhiên, công tác quản lý chi phí đầu tư xây dựng (ĐTXD) vẫn còn nhiều tồn tại, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn và tiến độ dự án. Đặc biệt, các dự án trọng điểm như Nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 4 với tổng mức đầu tư hơn 36.700 tỷ đồng hay Khu đô thị du lịch biển Phan Thiết đều đòi hỏi quản lý chi phí chặt chẽ để tránh thất thoát, lãng phí.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng công tác quản lý chi phí ĐTXD tại Ban Quản lý Dự án ĐTXD công trình dân dụng và công nghiệp Bình Thuận trong giai đoạn 2013-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi phí, đảm bảo tiến độ và chất lượng dự án đến năm 2025. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao năng lực quản lý dự án, tiết kiệm chi phí, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý và chủ đầu tư trong việc kiểm soát chi phí đầu tư xây dựng một cách hiệu quả và minh bạch.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các nguyên tắc cơ bản trong hoạt động đầu tư xây dựng, bao gồm: bảo đảm phù hợp quy hoạch, sử dụng hợp lý nguồn lực, tuân thủ tiêu chuẩn kỹ thuật và pháp luật, bảo đảm chất lượng, tiến độ, an toàn và bảo vệ môi trường. Các nguyên tắc này được quy định trong Luật Xây dựng số 50/2014/QH13 và các văn bản hướng dẫn liên quan.

Hai phương pháp quản lý chi phí chính được áp dụng là:

  • Phương pháp khống chế giá thành dự án truyền thống: Quản lý chi phí thông qua việc kiểm soát chi phí thực tế so với kế hoạch, nhằm giảm thiểu sai lệch và tăng hiệu quả sử dụng vốn.
  • Phương pháp giá trị thu được (Earned Value Management - EVM): Phân tích mối quan hệ giữa chi phí thực tế, khối lượng công việc hoàn thành và chi phí kế hoạch để phát hiện sớm sai lệch, dự báo tiến độ và chi phí hoàn thành dự án.

Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các khái niệm chuyên ngành như tổng mức đầu tư xây dựng (TMĐT), dự toán xây dựng công trình, dự toán gói thầu xây dựng, định mức xây dựng, chỉ số giá xây dựng, chi phí quản lý dự án và chi phí tư vấn đầu tư xây dựng.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm các báo cáo, tài liệu quản lý chi phí ĐTXD của Ban Quản lý Dự án ĐTXD công trình dân dụng và công nghiệp Bình Thuận, các văn bản pháp luật, nghị định, thông tư liên quan đến quản lý chi phí xây dựng, cùng số liệu thống kê về vốn đầu tư và tiến độ dự án từ năm 2013 đến 2018.

Phương pháp phân tích gồm:

  • Phân tích định lượng: Sử dụng thống kê mô tả, phân tích hồi quy đa biến để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến chi phí ĐTXD.
  • Khảo sát và điều tra: Thu thập ý kiến từ cán bộ quản lý dự án, chủ đầu tư, nhà thầu và tư vấn để đánh giá thực trạng và nguyên nhân tồn tại.
  • So sánh và đối chiếu: Đánh giá kết quả quản lý chi phí tại Bình Thuận với các quy định pháp luật và thực tiễn tại các dự án tương tự trong nước.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ 2016 đến 2018, với cỡ mẫu khảo sát khoảng 50 cán bộ và chuyên gia liên quan, lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các bên tham gia quản lý chi phí.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả quản lý chi phí tại Bình Thuận còn hạn chế: Qua khảo sát và phân tích số liệu, công tác thẩm định thiết kế và dự toán xây dựng đã giúp cắt giảm chi phí đáng kể, ví dụ năm 2015 cắt giảm 84,48 tỷ đồng trên tổng số 1.069,48 tỷ đồng dự toán, tương đương 7,9%. Tuy nhiên, nhiều dự án vẫn chậm tiến độ, làm tăng chi phí đầu tư.

  2. Các nhân tố ảnh hưởng đến chi phí ĐTXD: Phân tích hồi quy đa biến cho thấy nhân tố con người (năng lực quản lý, kinh nghiệm của chủ đầu tư, nhà thầu, tư vấn) ảnh hưởng đến chi phí ĐTXD với hệ số tương quan cao nhất, tiếp theo là nhân tố pháp lý, chính sách và điều kiện thi công. Ví dụ, sự chồng chéo trong các văn bản pháp luật và thay đổi chính sách tiền lương, thuế đã làm tăng chi phí dự án khoảng 5-10%.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi phí còn hạn chế: Mặc dù phần mềm quản lý dự án như iBom.PM và BIM đã được áp dụng tại một số dự án, tỷ lệ sử dụng chưa phổ biến rộng rãi. Các dự án áp dụng BIM ghi nhận giảm 10% chi phí và rút ngắn 7% tiến độ so với dự án truyền thống.

  4. Tình trạng điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư phổ biến: Tại các dự án lớn như Đường sắt Cát Linh - Hà Đông, tổng mức đầu tư tăng 57% do chậm giải phóng mặt bằng, trượt giá nguyên vật liệu và thay đổi thiết kế. Tương tự, các dự án đường sắt đô thị tại TP.HCM cũng tăng tổng mức đầu tư từ 16% đến 40% so với kế hoạch ban đầu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trong quản lý chi phí ĐTXD tại Bình Thuận là do năng lực quản lý của các chủ thể tham gia còn hạn chế, đặc biệt là chủ đầu tư và đơn vị tư vấn. Sự thiếu đồng bộ và chồng chéo trong hệ thống văn bản pháp luật gây khó khăn trong việc áp dụng thống nhất các quy định, dẫn đến sai sót trong thẩm định và phê duyệt dự toán. Ngoài ra, biến động thị trường vật liệu xây dựng và nhân công cũng làm tăng chi phí không lường trước.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với xu hướng chung về những thách thức trong quản lý chi phí ĐTXD tại các dự án công trình lớn. Việc áp dụng công nghệ thông tin như BIM được chứng minh là giải pháp hiệu quả giúp giảm chi phí và rút ngắn tiến độ, tuy nhiên cần có sự đầu tư và đào tạo bài bản để nhân rộng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ cắt giảm chi phí qua các năm, biểu đồ phân tích các nhân tố ảnh hưởng theo hệ số hồi quy, và bảng tổng hợp các dự án điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư với nguyên nhân cụ thể.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý cho chủ đầu tư và các bên liên quan: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý chi phí ĐTXD, áp dụng các phương pháp quản lý hiện đại như EVM, BIM trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý Dự án, Sở Xây dựng Bình Thuận phối hợp với các viện nghiên cứu.

  2. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và hướng dẫn thực hiện: Đề xuất UBND tỉnh phối hợp với Bộ Xây dựng rà soát, điều chỉnh các văn bản quy phạm pháp luật để đảm bảo tính đồng bộ, rõ ràng, tránh chồng chéo trong vòng 3 năm tới.

  3. Ứng dụng rộng rãi công nghệ thông tin trong quản lý dự án: Đầu tư trang thiết bị, phần mềm quản lý dự án hiện đại như BIM, iBom.PM và đào tạo nhân sự sử dụng hiệu quả trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý Dự án, các nhà thầu và tư vấn.

  4. Tăng cường kiểm soát và giám sát chi phí trong các giai đoạn dự án: Thiết lập hệ thống kiểm soát chi phí chặt chẽ từ khâu chuẩn bị đầu tư đến quyết toán, áp dụng các chỉ số đánh giá tiến độ và chi phí định kỳ hàng quý. Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư, Ban Quản lý Dự án, Sở Xây dựng.

  5. Xây dựng cơ chế thưởng phạt rõ ràng: Áp dụng chính sách khuyến khích tiết kiệm chi phí và xử lý nghiêm các sai phạm trong quản lý chi phí ĐTXD nhằm nâng cao trách nhiệm của các bên liên quan trong vòng 1 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư và Ban Quản lý Dự án: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý chi phí, áp dụng các giải pháp thực tiễn để kiểm soát chi phí hiệu quả, giảm thiểu rủi ro tài chính trong dự án.

  2. Các nhà thầu xây dựng và tư vấn: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí, từ đó cải tiến quy trình thi công, thiết kế và tư vấn nhằm tối ưu hóa chi phí và tiến độ.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, văn bản pháp luật và hướng dẫn quản lý chi phí đầu tư xây dựng trên địa bàn tỉnh và cả nước.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý xây dựng: Tham khảo các phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý chi phí ĐTXD, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo hoặc luận văn, đề tài khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi phí đầu tư xây dựng gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý chi phí ĐTXD bao gồm quản lý tổng mức đầu tư, dự toán xây dựng, dự toán gói thầu, định mức và giá xây dựng, chi phí quản lý dự án và tư vấn, thanh toán và quyết toán hợp đồng xây dựng. Ví dụ, tổng mức đầu tư là cơ sở để kiểm soát chi phí tối đa cho dự án.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến chi phí ĐTXD?
    Nhân tố con người (năng lực quản lý, kinh nghiệm), nhân tố pháp lý (văn bản pháp luật, chính sách), điều kiện thi công và biến động thị trường vật liệu, nhân công là các yếu tố chính. Nghiên cứu cho thấy năng lực quản lý có ảnh hưởng lớn nhất.

  3. Phương pháp giá trị thu được (EVM) giúp gì trong quản lý chi phí?
    EVM giúp phát hiện sớm sai lệch giữa chi phí thực tế và kế hoạch, dự báo tiến độ và chi phí hoàn thành dự án, từ đó hỗ trợ nhà quản lý đưa ra quyết định điều chỉnh kịp thời, tránh lãng phí.

  4. Ứng dụng công nghệ BIM mang lại lợi ích gì?
    BIM giúp giảm 40% yêu cầu thay đổi, sai lệch quyết toán trong khoảng ±3%, tiết kiệm 10% chi phí và rút ngắn 7% tiến độ dự án, đồng thời tăng tính minh bạch và hiệu quả quản lý dự án.

  5. Tại sao các dự án lớn thường phải điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư?
    Nguyên nhân gồm chậm giải phóng mặt bằng, trượt giá nguyên vật liệu và nhân công, thay đổi thiết kế, năng lực tư vấn hạn chế. Ví dụ, dự án Cát Linh - Hà Đông tăng 57% tổng mức đầu tư do các yếu tố này.

Kết luận

  • Quản lý chi phí đầu tư xây dựng tại Ban Quản lý Dự án Bình Thuận đã đạt được một số kết quả tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt về năng lực quản lý và áp dụng công nghệ.
  • Các nhân tố chủ quan và khách quan như năng lực con người, pháp lý, điều kiện thi công và biến động thị trường đều ảnh hưởng đáng kể đến chi phí ĐTXD.
  • Ứng dụng công nghệ thông tin như BIM và phần mềm quản lý dự án là giải pháp hiệu quả giúp giảm chi phí và nâng cao tiến độ.
  • Cần hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, nâng cao năng lực quản lý và tăng cường kiểm soát chi phí xuyên suốt các giai đoạn dự án.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, áp dụng công nghệ quản lý hiện đại và xây dựng cơ chế thưởng phạt nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi phí ĐTXD tại Bình Thuận và các địa phương khác.

Hành động ngay hôm nay để tối ưu hóa chi phí đầu tư xây dựng, đảm bảo hiệu quả và bền vững cho các dự án phát triển hạ tầng quan trọng!