Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập kinh tế sâu rộng, công tác quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) ngày càng trở nên cấp thiết nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính công. Huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị, là một địa phương có nhiều khó khăn do hậu quả chiến tranh, kinh tế phát triển chậm, thu NSNN chỉ đảm bảo từ 20-35% tổng chi ngân sách địa phương, phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung cân đối từ ngân sách tỉnh. Giai đoạn 2015-2017, công tác quản lý chi NSNN tại huyện Hải Lăng còn tồn tại nhiều hạn chế như chi đầu tư dàn trải, hiệu quả thấp; chi thường xuyên vượt dự toán; việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí chưa nghiêm túc.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích, đánh giá thực trạng quản lý chi NSNN trên địa bàn huyện Hải Lăng trong giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách đến năm 2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại huyện Hải Lăng, với số liệu thu thập từ các báo cáo chính thức và khảo sát 110 cán bộ công chức liên quan đến quản lý chi NSNN. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả sử dụng NSNN, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các cấp quản lý tài chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết về ngân sách nhà nước, quản lý chi NSNN cấp huyện và các nguyên tắc quản lý tài chính công. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  • Mô hình quản lý chi NSNN cấp huyện: Bao gồm các nội dung quản lý lập dự toán, phân bổ, chấp hành dự toán, kiểm soát và quyết toán chi ngân sách. Mô hình nhấn mạnh vai trò của các cơ quan như HĐND, UBND, phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước (KBNN) và các đơn vị sử dụng ngân sách.

  • Lý thuyết nguyên tắc quản lý ngân sách: Công khai minh bạch, rõ ràng trung thực, thống nhất và cân đối ngân sách là các nguyên tắc cơ bản đảm bảo hiệu quả quản lý chi NSNN.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, chi ngân sách nhà nước, quản lý chi ngân sách cấp huyện, phân cấp quản lý ngân sách, và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi NSNN như cơ chế quản lý tài chính, tổ chức bộ máy, trình độ cán bộ, điều kiện kinh tế - xã hội, hệ thống thanh tra kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp các kỹ thuật truyền thống như khái quát hóa, thống kê mô tả, phân tích so sánh.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo của Chi cục Thống kê, phòng Tài chính - Kế hoạch, KBNN huyện Hải Lăng và các đơn vị liên quan, tập trung vào số liệu chi ngân sách giai đoạn 2015-2017.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát, phỏng vấn trực tiếp 110 cán bộ công chức gồm lãnh đạo chủ chốt, cán bộ phòng Tài chính - Kế hoạch, KBNN, cán bộ quản lý tài chính cấp xã và đơn vị sử dụng ngân sách. Mẫu được chọn theo công thức xác định cỡ mẫu với sai số 5%, đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng thang đo Likert 5 điểm để đánh giá mức độ quan trọng và thực tế đạt được của các nội dung quản lý chi NSNN, xử lý số liệu bằng Excel để mô tả, so sánh và rút ra kết luận.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích số liệu giai đoạn 2015-2017, đề xuất giải pháp đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chi ngân sách huyện Hải Lăng giai đoạn 2015-2017: Tổng thu ngân sách tăng từ 173,7 tỷ đồng năm 2015 lên 340 tỷ đồng năm 2017, tăng bình quân 39,9%/năm. Chi ngân sách địa phương dao động quanh 180 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư phát triển giảm 13,2% và chi thường xuyên tăng 4,7%. Tỷ lệ chi thường xuyên vượt dự toán phổ biến, gây áp lực lên cân đối ngân sách.

  2. Quản lý lập và phân bổ dự toán: Việc lập dự toán dựa trên kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và các chính sách hiện hành, nhưng còn thiếu sát thực tế dẫn đến điều chỉnh dự toán nhiều lần. Thời gian giao dự toán thường chậm, ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện chi.

  3. Kiểm soát và quyết toán chi ngân sách: Công tác kiểm soát chi được thực hiện thường xuyên, tuy nhiên vẫn còn tình trạng chi sai chế độ, vượt dự toán. Báo cáo quyết toán chậm và chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả quản lý.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi NSNN: Trình độ cán bộ quản lý còn hạn chế, bộ máy tổ chức chưa đồng bộ, cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin chưa đáp ứng yêu cầu. Điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, nguồn thu ngân sách nhỏ và không ổn định, phụ thuộc nhiều vào ngân sách tỉnh. Hệ thống thanh tra, kiểm tra còn yếu, chưa phát huy hiệu quả cao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do cơ chế phân cấp quản lý ngân sách chưa đồng bộ, quy trình lập và giao dự toán chưa sát thực tế, năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế, và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan. So sánh với các địa phương như thành phố Đông Hà và huyện Triệu Phong, Hải Lăng còn nhiều điểm yếu về quản lý chi ngân sách, đặc biệt trong kiểm soát chi thường xuyên và đầu tư phát triển.

Việc áp dụng hệ thống TABMIS tại huyện còn hạn chế do thiếu trang thiết bị và đào tạo. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách, cơ cấu chi ngân sách qua các năm, bảng đánh giá mức độ đạt được các nội dung quản lý chi NSNN theo khảo sát cán bộ, giúp minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập và phân bổ dự toán: Tăng cường phân tích, dự báo sát thực tế để xây dựng dự toán chính xác, đảm bảo giao dự toán đúng thời hạn. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, thời gian: trước năm ngân sách mới.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý chi ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng quản lý tài chính công cho cán bộ các cấp. Chủ thể: UBND huyện phối hợp Sở Tài chính, thời gian: 2019-2020.

  3. Tăng cường kiểm soát, giám sát chi ngân sách: Xây dựng hệ thống kiểm tra, thanh tra nội bộ chặt chẽ, xử lý nghiêm các vi phạm. Chủ thể: KBNN huyện, phòng Tài chính - Kế hoạch, thời gian: liên tục hàng năm.

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Trang bị thiết bị, đào tạo sử dụng hệ thống TABMIS, nâng cao hiệu quả quản lý và minh bạch thông tin. Chủ thể: UBND huyện, phòng Tài chính - Kế hoạch, thời gian: 2019-2020.

  5. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý: Thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành trong quản lý chi ngân sách, đảm bảo thông tin kịp thời, chính xác. Chủ thể: UBND huyện, HĐND huyện, các đơn vị sử dụng ngân sách, thời gian: ngay lập tức và duy trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công cấp huyện, xã: Nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc quản lý chi NSNN, áp dụng các giải pháp thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Lãnh đạo các cơ quan hành chính địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch ngân sách phù hợp với điều kiện thực tế, đảm bảo cân đối và hiệu quả chi tiêu.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo về lý thuyết và thực tiễn quản lý chi ngân sách cấp huyện, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm toán và kiểm soát ngân sách: Sử dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát chi ngân sách, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Quản lý chi NSNN cấp huyện là quá trình tổ chức, điều hành việc sử dụng nguồn ngân sách được phân cấp nhằm đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, tuân thủ các quy định pháp luật. Ví dụ, huyện Hải Lăng quản lý chi ngân sách qua các bước lập dự toán, phân bổ, kiểm soát và quyết toán.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý chi ngân sách tại huyện Hải Lăng là gì?
    Khó khăn gồm chi thường xuyên vượt dự toán, chi đầu tư dàn trải, năng lực cán bộ hạn chế, cơ sở vật chất chưa đáp ứng, và sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ. Điều này làm giảm hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Phương pháp thu thập số liệu trong nghiên cứu này như thế nào?
    Nghiên cứu sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo chính thức và số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 110 cán bộ công chức liên quan, sử dụng thang đo Likert để đánh giá mức độ quan trọng và thực tế đạt được các nội dung quản lý chi NSNN.

  4. Tại sao việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách lại quan trọng?
    Ứng dụng công nghệ như hệ thống TABMIS giúp nâng cao tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong quản lý thu chi ngân sách, giảm thiểu sai sót và gian lận, đồng thời hỗ trợ công tác kiểm soát và báo cáo.

  5. Các giải pháp đề xuất có thể áp dụng trong thời gian bao lâu?
    Các giải pháp được đề xuất nhằm hoàn thiện quản lý chi NSNN đến năm 2020, trong đó có các hoạt động đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình, tăng cường kiểm soát và ứng dụng công nghệ thông tin, với lộ trình cụ thể từ 2018 đến 2020.

Kết luận

  • Đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi NSNN cấp huyện, làm rõ vai trò, nguyên tắc và nội dung quản lý chi ngân sách.
  • Đánh giá thực trạng quản lý chi NSNN tại huyện Hải Lăng giai đoạn 2015-2017 cho thấy nhiều tồn tại như chi thường xuyên vượt dự toán, chi đầu tư hiệu quả thấp, năng lực quản lý còn hạn chế.
  • Xác định các nhân tố ảnh hưởng gồm cơ chế quản lý, tổ chức bộ máy, trình độ cán bộ, điều kiện kinh tế xã hội và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm: hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm soát chi, ứng dụng công nghệ thông tin và phối hợp liên ngành.
  • Khuyến nghị các cấp chính quyền và cơ quan liên quan triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN, góp phần phát triển kinh tế - xã hội huyện Hải Lăng trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý tài chính huyện Hải Lăng cần xây dựng kế hoạch triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo cán bộ và đầu tư trang thiết bị công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách.