Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh quản lý tài chính công ngày càng được chú trọng, hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo sử dụng ngân sách nhà nước (NSNN) hiệu quả và đúng mục đích. Trung tâm Văn hóa – Thông tin – Thể thao thị xã Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định, là đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc UBND thị xã, hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, thể thao và thông tin, với nguồn tài chính chủ yếu từ NSNN. Năm 2023, Trung tâm có 17 cán bộ viên chức (CBVC), trong đó 1 người có trình độ thạc sĩ, còn lại đều có trình độ đại học. Qua khảo sát thực tế, hệ thống KSNB tại Trung tâm còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc đánh giá rủi ro và quy trình kiểm soát chưa được hoàn thiện, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và vận hành.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng hệ thống KSNB tại Trung tâm, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện phù hợp với đặc thù hoạt động của đơn vị trong giai đoạn 2023-2024. Nghiên cứu tập trung vào năm yếu tố cấu thành hệ thống KSNB theo khung COSO và INTOSAI: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, đồng thời góp phần hoàn thiện hệ thống KSNB tại các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực văn hóa, thể thao và thông tin trên toàn quốc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính về hệ thống KSNB trong khu vực công. Thứ nhất, khung COSO 2013, định nghĩa KSNB là một quy trình do ban quản trị, nhà quản lý và nhân viên thiết kế nhằm đảm bảo đạt được mục tiêu về hoạt động, báo cáo và tuân thủ. COSO nhấn mạnh 5 thành phần cấu thành: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát, với 17 nguyên tắc chi tiết giúp thiết lập hệ thống hiệu quả.

Thứ hai, khung INTOSAI 2013, tập trung vào đặc thù khu vực công, bổ sung các nguyên tắc về phân công, phân nhiệm, bất kiêm nhiệm và các biện pháp kiểm soát như an ninh điện tử, bảo vệ vật chất. INTOSAI nhấn mạnh vai trò của KSNB trong việc quản lý rủi ro, phòng chống gian lận, đảm bảo tuân thủ pháp luật và sử dụng hợp lý nguồn lực ngân sách nhà nước. Nghiên cứu cũng sử dụng các khái niệm chuyên ngành như “môi trường kiểm soát”, “đánh giá rủi ro”, “hoạt động kiểm soát”, “thông tin và truyền thông”, “giám sát” để phân tích thực trạng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu pháp luật, báo cáo nội bộ của Trung tâm, kết quả khảo sát và quan sát trực tiếp tại đơn vị trong năm 2023. Cỡ mẫu khảo sát gồm toàn bộ 17 CBVC tại Trung tâm, đảm bảo tính đại diện cho đánh giá thực trạng.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp mô tả, so sánh và đánh giá theo các tiêu chí của khung COSO và INTOSAI. Quá trình nghiên cứu gồm ba bước chính: (1) phân tích tài liệu lý thuyết và thiết kế bảng hỏi khảo sát; (2) quan sát trực tiếp và thu thập số liệu tại Trung tâm; (3) tổng hợp, phân tích kết quả khảo sát và đề xuất giải pháp. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2023, từ tháng 1 đến tháng 12, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và cập nhật.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát: Tập thể lãnh đạo Trung tâm thể hiện sự cam kết cao về đạo đức nghề nghiệp và văn hóa công sở, không có vi phạm pháp luật trong năm 2023. Tuy nhiên, Trung tâm chưa ban hành quy định riêng về đạo đức mà chủ yếu dựa vào các văn bản pháp luật chung. Số lượng CBVC là 17 người, trong đó 94% có trình độ đại học trở lên, đảm bảo năng lực chuyên môn nhưng cần bồi dưỡng thêm để đáp ứng yêu cầu công việc trong tương lai.

  2. Đánh giá rủi ro: Việc đánh giá rủi ro tại Trung tâm được thực hiện không thường xuyên, chủ yếu dựa trên báo cáo định kỳ hàng tháng, quý. Điều này dẫn đến việc xử lý rủi ro chưa kịp thời, thiếu phân tích định lượng và chưa có quy trình đánh giá rủi ro hệ thống. Khoảng 70% CBVC cho biết việc nhận diện và xử lý rủi ro chưa được thực hiện hiệu quả.

  3. Hoạt động kiểm soát: Trung tâm đã xây dựng bảng phân công nhiệm vụ rõ ràng cho từng cá nhân trong các hoạt động chuyên môn, đặc biệt trong các sự kiện văn hóa – thể thao. Tuy nhiên, quy trình kiểm soát nội bộ chưa được chuẩn hóa và thiếu các thủ tục kiểm soát chặt chẽ, dẫn đến nguy cơ sai sót và lãng phí tài sản công.

  4. Thông tin và truyền thông: Hệ thống thông tin nội bộ hoạt động tương đối hiệu quả với các kênh truyền thông từ cấp trên xuống cấp dưới và ngược lại. Tuy nhiên, việc truyền thông ra bên ngoài còn hạn chế, chưa có hệ thống báo cáo minh bạch và kịp thời cho các bên liên quan.

  5. Giám sát: Công tác giám sát được thực hiện chủ yếu qua các cuộc họp định kỳ và kiểm tra đột xuất. Tuy nhiên, chưa có hệ thống giám sát liên tục và đánh giá định kỳ toàn diện, làm giảm hiệu quả phát hiện và xử lý sai phạm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy môi trường kiểm soát tại Trung tâm tương đối tốt về mặt đạo đức và năng lực nhân sự, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tầm quan trọng của yếu tố này trong hệ thống KSNB. Tuy nhiên, việc đánh giá rủi ro chưa được chú trọng đúng mức, tương tự như các nghiên cứu tại các đơn vị sự nghiệp công lập khác, dẫn đến khó khăn trong việc phòng ngừa và xử lý kịp thời các rủi ro phát sinh.

Hoạt động kiểm soát và giám sát còn nhiều hạn chế do thiếu quy trình chuẩn hóa và hệ thống giám sát liên tục, điều này làm giảm tính hiệu quả và khả năng phát hiện sai phạm. So sánh với các nghiên cứu trong khu vực công, việc thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận và chưa ứng dụng công nghệ thông tin đầy đủ cũng là nguyên nhân chính.

Thông tin và truyền thông nội bộ được duy trì tốt nhưng chưa phát huy hết vai trò trong việc minh bạch và nâng cao trách nhiệm giải trình. Việc hoàn thiện hệ thống KSNB tại Trung tâm sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, giảm thiểu rủi ro và tăng cường sự tin cậy trong hoạt động của đơn vị.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát: Xây dựng và ban hành quy định riêng về đạo đức nghề nghiệp và chuẩn mực ứng xử phù hợp với đặc thù hoạt động của Trung tâm. Tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn và ý thức trách nhiệm cho CBVC trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc phối hợp với phòng Tổ chức – Hành chính.

  2. Nâng cao hiệu quả đánh giá rủi ro: Thiết lập quy trình đánh giá rủi ro định kỳ và đột xuất, áp dụng phương pháp phân tích định lượng để nhận diện và xử lý kịp thời các rủi ro. Thời gian triển khai trong 6 tháng, có thể áp dụng phần mềm quản lý rủi ro. Chủ thể thực hiện: Ban Kiểm soát nội bộ và Ban Giám đốc.

  3. Chuẩn hóa hoạt động kiểm soát: Xây dựng và hoàn thiện các quy trình, thủ tục kiểm soát nội bộ theo tiêu chuẩn COSO và INTOSAI, đặc biệt trong các nghiệp vụ tài chính và tổ chức sự kiện. Thời gian thực hiện 9 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Kế toán và Ban Giám đốc.

  4. Cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông: Phát triển hệ thống báo cáo minh bạch, kịp thời cho các bên liên quan, đồng thời tăng cường truyền thông nội bộ và bên ngoài qua các kênh đa dạng. Triển khai trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Thông tin – Truyền thông.

  5. Tăng cường giám sát liên tục và định kỳ: Thiết lập hệ thống giám sát toàn diện, kết hợp giám sát thường xuyên và định kỳ, sử dụng công nghệ thông tin để theo dõi và đánh giá hiệu quả KSNB. Thời gian thực hiện 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Kiểm soát nội bộ và Ban Giám đốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các đơn vị sự nghiệp công lập: Giúp hiểu rõ về vai trò và cách thức hoàn thiện hệ thống KSNB, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng ngân sách nhà nước.

  2. Cán bộ quản lý tài chính công: Áp dụng các giải pháp kiểm soát nội bộ phù hợp với đặc thù hoạt động văn hóa, thể thao và thông tin, giảm thiểu rủi ro tài chính.

  3. Chuyên gia kiểm toán nội bộ và kiểm toán nhà nước: Tham khảo các tiêu chí đánh giá và phương pháp giám sát hệ thống KSNB trong khu vực công, hỗ trợ công tác kiểm toán hiệu quả hơn.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kế toán, quản trị công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về hệ thống KSNB trong khu vực công, đặc biệt trong lĩnh vực văn hóa – thể thao, làm tài liệu tham khảo học thuật và nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng trong khu vực công?
    Hệ thống KSNB là một quá trình do nhà quản lý và nhân viên thiết lập nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả, báo cáo tin cậy và tuân thủ pháp luật. Trong khu vực công, nó giúp bảo vệ tài sản nhà nước, ngăn ngừa sai phạm và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  2. Các yếu tố cấu thành hệ thống KSNB theo COSO và INTOSAI là gì?
    Bao gồm năm yếu tố chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát toàn diện và hiệu quả.

  3. Làm thế nào để đánh giá rủi ro hiệu quả trong đơn vị sự nghiệp công lập?
    Cần thiết lập quy trình đánh giá rủi ro định kỳ và đột xuất, sử dụng phương pháp phân tích định lượng và định tính, đồng thời khuyến khích nhân viên tham gia nhận diện và báo cáo rủi ro kịp thời.

  4. Những hạn chế phổ biến của hệ thống KSNB tại các đơn vị công lập là gì?
    Thường gặp là thiếu quy trình chuẩn hóa, đánh giá rủi ro không thường xuyên, giám sát chưa liên tục, thông tin truyền thông chưa minh bạch và chưa ứng dụng công nghệ thông tin đầy đủ.

  5. Giải pháp nào giúp hoàn thiện hệ thống KSNB tại Trung tâm Văn hóa – Thông tin – Thể thao?
    Bao gồm xây dựng quy định đạo đức riêng, nâng cao năng lực nhân viên, chuẩn hóa quy trình kiểm soát, cải thiện hệ thống thông tin và tăng cường giám sát liên tục, tất cả được triển khai theo kế hoạch cụ thể trong vòng 6-12 tháng.

Kết luận

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ tại Trung tâm Văn hóa – Thông tin – Thể thao thị xã Hoài Nhơn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong đánh giá rủi ro và quy trình kiểm soát chưa chuẩn hóa.
  • Môi trường kiểm soát và năng lực nhân sự tương đối tốt, tạo nền tảng thuận lợi cho việc hoàn thiện hệ thống.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả KSNB, phù hợp với đặc thù hoạt động của đơn vị và yêu cầu quản lý tài chính công.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng mở rộng cho các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực văn hóa, thể thao và thông tin trên toàn quốc.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi và đánh giá hiệu quả trong vòng 12 tháng, đồng thời cập nhật và điều chỉnh phù hợp với thực tiễn.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại đơn vị bạn!