Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2021-2023, tổng chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk, có xu hướng tăng dần, từ khoảng 596 tỷ đồng năm 2021 lên 657 tỷ đồng năm 2023, chiếm tỷ trọng từ 86% đến 90% tổng chi NSNN. Chi thường xuyên NSNN giữ vai trò quan trọng trong việc duy trì hoạt động bộ máy nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội và thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, công tác kiểm soát chi thường xuyên qua KBNN Cư Kuin còn tồn tại nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách và gây lãng phí nguồn lực tài chính quốc gia.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN Cư Kuin trong giai đoạn 2021-2023, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát chi, góp phần sử dụng tiết kiệm, hiệu quả các khoản chi thường xuyên, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại huyện Cư Kuin, tỉnh Đắk Lắk, với số liệu phân tích chi tiết các khoản chi thường xuyên theo lĩnh vực và tính chất kinh tế.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh yêu cầu hiện đại hóa quản lý NSNN, đẩy mạnh cơ cấu lại chi NSNN theo hướng an toàn, bền vững, giảm chi thường xuyên để tăng nguồn lực cho chi đầu tư phát triển. Qua đó, công tác kiểm soát chi thường xuyên được hoàn thiện sẽ góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, chống thất thoát, lãng phí, ổn định kinh tế vĩ mô và đảm bảo an sinh xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, trong đó tập trung vào:

  • Lý thuyết kiểm soát chi ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của kiểm soát chi trong việc đảm bảo các khoản chi NSNN tuân thủ đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức và dự toán được giao, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính quốc gia.

  • Mô hình quản lý ngân sách theo dự toán: Phân tích cơ chế lập dự toán, phân bổ và kiểm soát chi NSNN theo dự toán nhằm đảm bảo tính chính xác, kịp thời và tiết kiệm trong chi tiêu công.

  • Khái niệm chi thường xuyên NSNN: Được định nghĩa theo Luật NSNN số 83/2015/QH13, bao gồm các khoản chi nhằm duy trì hoạt động bộ máy nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội và thực hiện các nhiệm vụ thường xuyên về phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh.

Các khái niệm chính bao gồm: chi thường xuyên, kiểm soát chi thường xuyên, hồ sơ chứng từ chi, nguyên tắc chi NSNN, dự toán ngân sách, và các hình thức kiểm soát chi (thanh toán trước kiểm soát sau, kiểm soát trước thanh toán sau).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu chi NSNN qua KBNN Cư Kuin giai đoạn 2021-2023, báo cáo tài chính, hồ sơ chứng từ chi, các văn bản pháp luật liên quan, khảo sát trực tiếp và phỏng vấn cán bộ KBNN Cư Kuin.

  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ chi theo lĩnh vực và tính chất kinh tế, phân tích định tính về quy trình kiểm soát chi, đánh giá hiệu quả và tồn tại trong công tác kiểm soát chi thường xuyên.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ 101 đơn vị quan hệ ngân sách sử dụng kinh phí chi thường xuyên qua KBNN Cư Kuin, trong đó có 4 đơn vị ngân sách trung ương và 97 đơn vị ngân sách địa phương.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu từ năm 2021 đến năm 2023, đề xuất giải pháp áp dụng cho giai đoạn 2025-2030.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, toàn diện và cập nhật, phù hợp với yêu cầu thực tiễn và chính sách quản lý NSNN hiện hành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng chi thường xuyên cao và tăng dần: Tổng chi thường xuyên NSNN qua KBNN Cư Kuin chiếm từ 86% đến 90% tổng chi NSNN trong giai đoạn 2021-2023, với mức chi lần lượt là 596 tỷ đồng (2021), 601 tỷ đồng (2022) và 657 tỷ đồng (2023). Sự tăng mạnh năm 2023 chủ yếu do điều chỉnh tăng mức lương cơ sở và phục hồi kinh tế sau đại dịch.

  2. Cơ cấu chi theo lĩnh vực ưu tiên giáo dục và quản lý nhà nước: Chi cho giáo dục, đào tạo chiếm tỷ trọng lớn nhất, từ 55% đến 56% tổng chi thường xuyên, tiếp theo là chi cho hoạt động cơ quan quản lý nhà nước chiếm khoảng 16%-17%. Các lĩnh vực khác như an ninh, y tế, kinh tế, bảo đảm xã hội chiếm tỷ lệ nhỏ hơn nhưng ổn định.

  3. Chi thanh toán cho cá nhân chiếm đa số trong chi thường xuyên: Các khoản chi cho cá nhân chiếm từ 59% đến 63% tổng chi thường xuyên, chủ yếu là tiền lương và phụ cấp lương. Năm 2023, tiền lương và phụ cấp lần lượt đạt 184 tỷ đồng và 132 tỷ đồng, tăng đáng kể do điều chỉnh lương cơ sở.

  4. Công tác kiểm soát chi còn tồn tại hạn chế: Một số sai sót phổ biến gồm hồ sơ chứng từ thiếu dấu, chữ ký, sai số tiền, hạch toán mã nội dung kinh tế chưa phù hợp, chi vượt dự toán biên chế, chi trả tiền mặt chưa chuyển sang chuyển khoản đầy đủ. Việc theo dõi biến động chi qua các tháng còn thủ công, gây khó khăn trong kiểm soát.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ cả yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, hệ thống văn bản pháp lý và quy định chi NSNN liên tục thay đổi, đòi hỏi các đơn vị và KBNN phải cập nhật kịp thời. Việc tổ chức bộ máy và phối hợp giữa các đơn vị sử dụng ngân sách và KBNN chưa đồng bộ hoàn toàn, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát.

Về chủ quan, chất lượng nguồn nhân lực tại KBNN Cư Kuin còn hạn chế về trình độ chuyên môn và kinh nghiệm, một số công chức chưa kiểm soát chặt chẽ hồ sơ chứng từ, dẫn đến sai sót và chậm trễ trong xử lý. Việc ứng dụng công nghệ thông tin tuy đã đạt 93% đơn vị sử dụng dịch vụ công trực tuyến, nhưng vẫn còn một số đơn vị chưa áp dụng đầy đủ, làm giảm hiệu quả kiểm soát.

So sánh với các nghiên cứu tương tự tại các địa phương khác, kết quả cho thấy tình trạng chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn và các tồn tại trong kiểm soát chi là phổ biến. Tuy nhiên, KBNN Cư Kuin đã có nhiều bước tiến trong hiện đại hóa quy trình, ứng dụng công nghệ thông tin và cải cách thủ tục hành chính, góp phần nâng cao hiệu quả kiểm soát chi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng tăng chi thường xuyên, bảng phân tích cơ cấu chi theo lĩnh vực và tính chất kinh tế, cũng như sơ đồ quy trình kiểm soát chi tại KBNN Cư Kuin để minh họa rõ ràng các bước nghiệp vụ và điểm kiểm soát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực KBNN Cư Kuin
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát chi, cập nhật văn bản pháp luật mới, kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin. Mục tiêu tăng tỷ lệ công chức đạt chuẩn nghiệp vụ lên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo KBNN Cư Kuin phối hợp với Học viện Hành chính Quốc gia.

  2. Phát triển thanh toán không dùng tiền mặt
    Đẩy mạnh chuyển đổi các khoản chi trả tiền mặt sang thanh toán chuyển khoản, đặc biệt đối với chi trả cho cán bộ không chuyên trách tại các xã. Mục tiêu đạt 100% chi trả qua chuyển khoản trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: KBNN Cư Kuin phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Tăng cường phối hợp giữa KBNN và các đơn vị sử dụng ngân sách
    Thiết lập cơ chế trao đổi thông tin thường xuyên, giải quyết vướng mắc kịp thời, nâng cao ý thức chấp hành quy định chi NSNN. Mục tiêu giảm tỷ lệ hồ sơ chuyển trả trên 20% hiện nay xuống dưới 10% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: KBNN Cư Kuin, các đơn vị quan hệ ngân sách.

  4. Hiện đại hóa công tác kiểm soát chi dựa trên công nghệ thông tin
    Mở rộng ứng dụng dịch vụ công trực tuyến, tích hợp dữ liệu liên thông giữa các hệ thống TABMIS, DVCTT và TTSP, áp dụng kiểm soát rủi ro tự động. Mục tiêu 100% đơn vị sử dụng dịch vụ công trực tuyến và tự động hóa kiểm soát chi trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: KBNN Cư Kuin phối hợp với Bộ Tài chính.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát nội bộ
    Thực hiện kiểm tra định kỳ, tự kiểm tra và giám sát chặt chẽ các khoản chi, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Mục tiêu giảm thiểu sai sót và lãng phí ngân sách xuống dưới 5% tổng chi thường xuyên. Chủ thể thực hiện: Thanh tra KBNN Cư Kuin và các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức Kho bạc Nhà nước
    Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực kiểm soát chi thường xuyên, cải tiến quy trình nghiệp vụ và ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kiểm soát chi.

  2. Lãnh đạo các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước
    Giúp hiểu rõ các quy định, thủ tục kiểm soát chi, từ đó nâng cao ý thức chấp hành, phối hợp hiệu quả với KBNN trong quản lý và sử dụng ngân sách.

  3. Nhà quản lý tài chính công và các cơ quan quản lý nhà nước
    Cung cấp thông tin về thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát chi thường xuyên, hỗ trợ xây dựng chính sách, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

  4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên ngành Tài chính - Ngân hàng, Quản lý công
    Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn kiểm soát chi NSNN, giúp phát triển nghiên cứu sâu hơn về quản lý tài chính công và cải cách hành chính trong lĩnh vực ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Là quá trình KBNN kiểm tra, giám sát các khoản chi NSNN theo quy định về chế độ, tiêu chuẩn, định mức và dự toán nhằm đảm bảo chi tiêu đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

  2. Tại sao chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách?
    Vì chi thường xuyên bao gồm các khoản chi duy trì hoạt động bộ máy nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội và các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, là các khoản chi thiết yếu và liên tục.

  3. Những khó khăn chính trong kiểm soát chi thường xuyên qua KBNN Cư Kuin là gì?
    Bao gồm hồ sơ chứng từ chưa đầy đủ, sai sót trong hạch toán, chi vượt dự toán, chi trả tiền mặt chưa chuyển sang chuyển khoản, và hạn chế về năng lực nguồn nhân lực.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên?
    Cần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, tăng cường phối hợp giữa các bên, ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại và tăng cường kiểm tra, giám sát nội bộ.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có vai trò thế nào trong kiểm soát chi?
    Giúp tự động hóa quy trình kiểm soát, giảm thiểu sai sót, rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý chi NSNN.

Kết luận

  • Chi thường xuyên NSNN qua KBNN Cư Kuin chiếm tỷ trọng cao, từ 86% đến 90% tổng chi NSNN, với xu hướng tăng qua các năm 2021-2023.
  • Công tác kiểm soát chi thường xuyên đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại các hạn chế về hồ sơ chứng từ, hạch toán và năng lực nguồn nhân lực.
  • Việc ứng dụng công nghệ thông tin và cải cách thủ tục hành chính đã góp phần nâng cao hiệu quả kiểm soát chi, tuy nhiên cần tiếp tục mở rộng và hoàn thiện.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, tăng cường phối hợp liên ngành, hiện đại hóa kiểm soát chi và tăng cường kiểm tra, giám sát nội bộ.
  • Nghiên cứu đặt nền tảng cho việc hoàn thiện công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN tại KBNN Cư Kuin giai đoạn 2025-2030, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Quý độc giả và các nhà quản lý tài chính công được khuyến khích áp dụng các kết quả và giải pháp nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước trong thực tiễn.