Tổng quan nghiên cứu

Kiểm soát chi thường xuyên Ngân sách Nhà nước (NSNN) là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm đảm bảo sử dụng nguồn lực tài chính công hiệu quả, minh bạch và đúng mục đích. Tại Việt Nam, Kho bạc Nhà nước (KBNN) giữ vai trò trung tâm trong việc kiểm soát các khoản chi này. Đề tài nghiên cứu tập trung vào thực trạng kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN Nam Sách, tỉnh Hải Dương trong giai đoạn 2020-2022. Theo số liệu thống kê, tổng chi thường xuyên NSNN qua KBNN Nam Sách năm 2020 đạt khoảng 617,7 tỷ đồng, với sự biến động qua các năm do các chính sách điều chỉnh và nhu cầu chi tiêu thực tế. Nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi thường xuyên tại địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào KBNN Nam Sách, một huyện có vị trí địa lý thuận lợi, kinh tế phát triển ổn định với thu nhập bình quân đầu người trên 45 triệu đồng/năm. Việc kiểm soát chi thường xuyên tại đây có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo tính kỷ cương, minh bạch và tiết kiệm trong chi tiêu công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Mục tiêu cụ thể của đề tài là đánh giá thực trạng kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN Nam Sách, xác định các điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện công tác này trong thời gian tới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, kiểm soát chi tiêu công và quản lý tài chính công. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách nhà nước trong việc phân bổ nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và phát triển bền vững. Chi thường xuyên NSNN được định nghĩa là các khoản chi nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội.

  2. Mô hình kiểm soát chi tiêu công qua Kho bạc Nhà nước: Mô hình này tập trung vào quy trình kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN, bao gồm các bước tiếp nhận hồ sơ, kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ của chứng từ, phê duyệt chi và thanh toán. Các nguyên tắc kiểm soát như kiểm soát trước thanh toán, kiểm soát sau thanh toán, đảm bảo chi đúng dự toán, đúng chế độ, tiêu chuẩn và định mức được áp dụng.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: chi thường xuyên NSNN, kiểm soát chi thường xuyên, dự toán ngân sách, chứng từ thanh toán, và dịch vụ công trực tuyến (DVCTT).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu kết hợp giữa dữ liệu thứ cấp và phân tích thống kê mô tả.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ báo cáo tổng hợp của KBNN Nam Sách giai đoạn 2020-2022, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, các quyết định, thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính, cùng các tài liệu khoa học, báo cáo ngành và tài liệu chuyên môn.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích tổng hợp các tài liệu lý luận, kết hợp thống kê mô tả và so sánh số liệu chi thường xuyên qua các năm để đánh giá diễn biến thực trạng kiểm soát chi. Phương pháp thống kê so sánh được sử dụng để đối chiếu kết quả kiểm soát chi của KBNN Nam Sách với một số địa phương tương tự nhằm rút ra bài học và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu được thu thập toàn bộ hồ sơ chi thường xuyên qua KBNN Nam Sách trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2020 đến năm 2022, đồng thời khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổng chi thường xuyên NSNN qua KBNN Nam Sách tăng trưởng ổn định: Năm 2020 tổng chi đạt khoảng 617,7 tỷ đồng, năm 2021 giảm nhẹ do chính sách tiết kiệm chi tiêu địa phương, năm 2022 tăng trở lại do các khoản phụ cấp và đầu tư phát triển. Chi thanh toán cá nhân chiếm tỷ trọng lớn, khoảng 40% tổng chi thường xuyên, với tiền lương và phụ cấp là các khoản chi chủ yếu.

  2. Hiệu quả giải quyết thủ tục hành chính cao: Tất cả hồ sơ chi thường xuyên đều được giải quyết đúng hạn, không tồn đọng hồ sơ quá hạn, với thời gian xử lý trung bình 1-2 ngày làm việc. Số hồ sơ từ chối thanh toán chiếm tỷ lệ rất nhỏ, chỉ khoảng 0,08% tổng số hồ sơ, chủ yếu do thiếu chứng từ hợp lệ hoặc sai chế độ.

  3. Kiểm soát chi cá nhân và nghiệp vụ chuyên môn có nhiều sai sót nhỏ: Các khoản chi cá nhân như phụ cấp thêm giờ, phụ cấp độc hại có một số trường hợp sai phạm nhỏ với số tiền từ chối thanh toán khoảng 32-56 triệu đồng/năm. Chi nghiệp vụ chuyên môn chiếm khoảng 10-13% tổng chi thường xuyên, nhưng có tỷ lệ sai sót cao hơn, với số tiền từ chối thanh toán lên đến 212-296 triệu đồng/năm, chủ yếu do chi không đúng quy chế nội bộ hoặc hóa đơn không hợp lệ.

  4. Chi mua sắm, sửa chữa trang thiết bị tăng đột biến năm 2021 và 2022: Do sự kiện chính trị quan trọng và nhu cầu đầu tư cơ sở vật chất, chi mua sắm tăng mạnh, tuy nhiên công tác kiểm soát vẫn đảm bảo chặt chẽ, từ chối thanh toán các hồ sơ không hợp lệ với số tiền khoảng 255-301 triệu đồng/năm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy KBNN Nam Sách đã thực hiện tốt vai trò kiểm soát chi thường xuyên NSNN, đảm bảo các khoản chi nằm trong dự toán được giao và tuân thủ các quy định pháp luật. Việc giải quyết thủ tục hành chính nhanh chóng góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách và tạo thuận lợi cho các đơn vị sử dụng ngân sách.

Tuy nhiên, một số hạn chế vẫn tồn tại như việc kiểm soát chi nghiệp vụ chuyên môn còn khó khăn do thiếu chế độ, định mức rõ ràng, dẫn đến sai sót và tiềm ẩn rủi ro lãng phí. Việc kiểm soát chi cá nhân cũng gặp khó khăn do tính phức tạp của ma trận lương, phụ cấp và thủ công trong xử lý hồ sơ. So với các địa phương như Sơn La, Hưng Yên, Đà Bắc, KBNN Nam Sách có nhiều điểm tương đồng về quy trình kiểm soát nhưng cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin để giảm tải công việc thủ công.

Việc áp dụng hệ thống dịch vụ công trực tuyến và phần mềm quản lý ngân sách đã góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả kiểm soát, tuy nhiên còn gặp khó khăn về đường truyền mạng và quá tải vào các thời điểm cao điểm. Các sai sót về hồ sơ chứng từ chủ yếu do ý thức trách nhiệm của đơn vị sử dụng ngân sách chưa cao và năng lực cán bộ kiểm soát còn hạn chế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng tổng chi thường xuyên qua các năm, bảng so sánh tỷ lệ từ chối thanh toán theo từng nhóm chi và sơ đồ quy trình kiểm soát chi tại KBNN Nam Sách để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát chi: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về chính sách, quy trình kiểm soát chi thường xuyên, đặc biệt là các khoản chi nghiệp vụ chuyên môn và chi cá nhân phức tạp. Mục tiêu nâng cao trình độ chuyên môn và ý thức trách nhiệm, giảm thiểu sai sót trong vòng 12 tháng tới do KBNN Nam Sách phối hợp với các cơ quan đào tạo.

  2. Hoàn thiện và đồng bộ hóa chế độ, tiêu chuẩn chi thường xuyên: Chủ động phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước để rà soát, cập nhật và ban hành các quy định, định mức chi tiêu phù hợp với thực tế địa phương, nhằm tạo cơ sở pháp lý rõ ràng cho công tác kiểm soát. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, do KBNN Hải Dương và UBND huyện Nam Sách chủ trì.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát chi: Nâng cấp hệ thống dịch vụ công trực tuyến, cải thiện đường truyền mạng, phát triển phần mềm hỗ trợ kiểm soát tự động các khoản chi phức tạp như chi lương, phụ cấp. Mục tiêu giảm thời gian xử lý hồ sơ và tăng tính chính xác, thực hiện trong 24 tháng do KBNN Nam Sách phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành và giám sát nội bộ: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa KBNN, cơ quan tài chính, phòng tài chính kế hoạch và các đơn vị sử dụng ngân sách để xử lý kịp thời các vướng mắc, đồng thời tăng cường kiểm tra, thanh tra nội bộ nhằm phát hiện và xử lý sai phạm. Thời gian thực hiện liên tục, do KBNN Nam Sách và các cơ quan liên quan đảm nhiệm.

  5. Nâng cao ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng ngân sách: Tuyên truyền, phổ biến chính sách, quy định về quản lý chi tiêu ngân sách, đồng thời xây dựng các chế tài xử lý nghiêm các vi phạm nhằm nâng cao trách nhiệm và tính minh bạch trong sử dụng ngân sách. Thực hiện thường xuyên, do UBND huyện Nam Sách và KBNN Nam Sách phối hợp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức Kho bạc Nhà nước: Nghiên cứu cung cấp cái nhìn toàn diện về thực trạng và giải pháp kiểm soát chi thường xuyên, giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát và thanh toán ngân sách.

  2. Lãnh đạo và cán bộ phòng tài chính kế hoạch các cấp: Tham khảo để hiểu rõ hơn về quy trình, khó khăn và giải pháp trong quản lý chi tiêu ngân sách địa phương, từ đó phối hợp hiệu quả với KBNN.

  3. Các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước: Giúp nâng cao nhận thức về trách nhiệm trong việc chuẩn bị hồ sơ, chứng từ và tuân thủ quy định chi tiêu, góp phần giảm thiểu sai sót và rủi ro trong thanh toán.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước, kiểm soát chi tiêu công tại địa phương, phục vụ cho các nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi thường xuyên NSNN là gì?
    Kiểm soát chi thường xuyên NSNN là quá trình kiểm tra, đối chiếu các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo chi đúng dự toán, đúng chế độ, tiêu chuẩn và định mức theo quy định của Nhà nước. Ví dụ, KBNN Nam Sách kiểm soát các khoản chi lương, phụ cấp, chi nghiệp vụ chuyên môn để tránh sai phạm.

  2. Tại sao kiểm soát chi thường xuyên qua Kho bạc Nhà nước lại quan trọng?
    KBNN là chốt chặn cuối cùng trong việc đảm bảo các khoản chi ngân sách được thực hiện đúng quy định, góp phần tiết kiệm, chống lãng phí và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công. Việc này giúp ổn định tài chính quốc gia và phát triển kinh tế xã hội.

  3. Những khó khăn chính trong kiểm soát chi thường xuyên tại KBNN Nam Sách là gì?
    Khó khăn gồm việc kiểm soát các khoản chi nghiệp vụ chuyên môn do thiếu chế độ rõ ràng, khối lượng công việc lớn, năng lực cán bộ chưa đồng đều, và hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin dẫn đến xử lý thủ công nhiều hồ sơ phức tạp.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi?
    Các giải pháp bao gồm đào tạo cán bộ, hoàn thiện chế độ chi tiêu, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường phối hợp liên ngành và nâng cao ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng ngân sách. Ví dụ, nâng cấp hệ thống dịch vụ công trực tuyến giúp giảm thời gian xử lý hồ sơ.

  5. Làm thế nào để các đơn vị sử dụng ngân sách phối hợp tốt hơn với KBNN?
    Đơn vị cần chủ động cập nhật chính sách, chuẩn bị hồ sơ chứng từ đầy đủ, tuân thủ quy định chi tiêu và phối hợp chặt chẽ với KBNN trong quá trình kiểm soát và thanh toán. Việc này giúp giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch trong quản lý ngân sách.

Kết luận

  • KBNN Nam Sách đã thực hiện tốt công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN, đảm bảo chi đúng dự toán và quy định pháp luật trong giai đoạn 2020-2022.
  • Việc giải quyết thủ tục hành chính nhanh chóng, minh bạch góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.
  • Một số hạn chế như kiểm soát chi nghiệp vụ chuyên môn còn khó khăn, năng lực cán bộ chưa đồng đều và ứng dụng công nghệ thông tin chưa tối ưu cần được khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực gồm đào tạo cán bộ, hoàn thiện chế độ chi tiêu, ứng dụng công nghệ, tăng cường phối hợp liên ngành và nâng cao ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng ngân sách.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên, góp phần phát triển kinh tế - xã hội huyện Nam Sách bền vững.

Quý độc giả và các cơ quan quản lý tài chính được khuyến khích tham khảo và áp dụng các kết quả nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả công tác quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương.