Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội ngày càng nhanh của TP. Hồ Chí Minh, công tác quản lý và kiểm soát ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển. Tại Quận 6, với dân số khoảng 271.050 người và mật độ dân số 38.721 người/km², hoạt động thu, chi ngân sách ngày càng đa dạng và phức tạp. Theo số liệu năm 2018, tổng dự toán thu NSNN của Quận 6 là 1.217,6 tỷ đồng, trong đó thu ngân sách địa phương đạt 764,9 tỷ đồng, tăng lần lượt 4,25% và 7,58% so với năm 2017. Tuy nhiên, tổng thu thực tế chỉ đạt 90,68% kế hoạch, cho thấy nhiều khó khăn trong công tác kiểm soát thu ngân sách.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) thu, chi NSNN tại Phòng Tài chính Kế hoạch, UBND Quận 6 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu thất thoát và lãng phí. Mục tiêu cụ thể là phân tích thực trạng, xác định hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB trong giai đoạn 2016-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc tăng cường tính minh bạch, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời hỗ trợ lãnh đạo và các bộ phận liên quan trong công tác quản lý tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kiểm soát nội bộ trong khu vực công, đặc biệt là khung COSO (2013) và các chuẩn mực của INTOSAI. Hai lý thuyết trọng tâm bao gồm:

  • Khung COSO về kiểm soát nội bộ: Xác định năm thành phần cấu thành hệ thống KSNB gồm môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi thành phần đều có nguyên tắc và vai trò cụ thể trong việc đảm bảo hiệu quả và tính minh bạch của hoạt động tài chính.

  • Chuẩn mực kiểm soát nội bộ khu vực công của INTOSAI: Nhấn mạnh đặc thù của khu vực công như mục tiêu hoạt động, báo cáo và tuân thủ pháp luật, đồng thời bổ sung yếu tố đạo đức và phòng chống tham nhũng.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: kiểm soát nội bộ, ngân sách nhà nước, thu ngân sách, chi ngân sách, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, giám sát nội bộ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp phân tích số liệu thứ cấp. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu, chi ngân sách Quận 6 giai đoạn 2016-2018; báo cáo quyết toán ngân sách; phỏng vấn cá nhân cán bộ Phòng Tài chính Kế hoạch; thảo luận nhóm chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích mô tả, so sánh số liệu thu chi qua các năm; đánh giá thực trạng hệ thống KSNB dựa trên phỏng vấn và thảo luận nhóm; sử dụng phương pháp quy nạp để xác định nguyên nhân hạn chế và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn cá nhân với cán bộ có hơn 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực tài chính ngân sách tại Quận 6; thảo luận nhóm với các chuyên viên liên quan nhằm đảm bảo tính đại diện và chuyên sâu.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu sơ cấp trong các tháng 3, 4, 5 năm 2019; dữ liệu thứ cấp từ năm 2016 đến 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tổng thu NSNN năm 2018 đạt 1.104 tỷ đồng, chỉ đạt 90,68% kế hoạch, giảm 13,51% so với năm 2017. Thu ngân sách địa phương đạt 181 tỷ đồng, vượt 12,56% kế hoạch. Việc lập dự toán thu còn mang tính chủ quan, khó theo dõi và so sánh với thực tế, dẫn đến thất thu và khó kiểm soát.

  2. Kiểm soát chi thường xuyên: Tổng chi thường xuyên vượt dự toán, tập trung chủ yếu vào giáo dục, y tế và sự nghiệp kinh tế. Ví dụ, chi sự nghiệp kinh tế năm 2018 đạt 26.676 triệu đồng, chi giáo dục đào tạo và y tế cũng tăng qua các năm. Tuy nhiên, phân bổ định mức chi chưa hợp lý, một số khoản chi chưa hiệu quả, như chi điện chiếu sáng chưa được kiểm soát chặt chẽ, gây lãng phí.

  3. Kiểm soát chi đầu tư phát triển: Chi đầu tư phát triển có xu hướng tăng qua các năm (từ 51.078 triệu đồng năm 2016 lên 78.441 triệu đồng năm 2018), nhưng công tác lập dự toán và giám sát còn nhiều bất cập. Một số dự án chưa được thẩm định kỹ, chất lượng đấu thầu thấp, dẫn đến lãng phí nguồn vốn.

  4. Hạn chế trong hệ thống KSNB: Môi trường kiểm soát chưa đồng bộ, năng lực cán bộ còn hạn chế, quy trình kiểm soát chưa chặt chẽ, đặc biệt trong việc kiểm soát thuế và giám sát chi thường xuyên. Việc phối hợp giữa các đơn vị như Chi cục thuế, Kho bạc Nhà nước và Phòng Tài chính Kế hoạch chưa hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế xuất phát từ việc lập dự toán thu chi chưa khoa học, thiếu cơ sở dữ liệu chính xác và quy trình kiểm soát còn lỏng lẻo. So với các nghiên cứu trong nước, kết quả tương đồng với những hạn chế về năng lực cán bộ, công tác giám sát và phối hợp liên ngành chưa hiệu quả. Việc kiểm soát nội bộ chưa được chú trọng đúng mức dẫn đến thất thoát và lãng phí ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng thu, chi ngân sách qua các năm, bảng tổng hợp chi tiết các khoản chi thường xuyên và đầu tư phát triển, giúp minh họa rõ ràng các biến động và điểm nghẽn trong quản lý tài chính công.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ vai trò của hệ thống KSNB trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Phòng Tài chính Kế hoạch Quận 6.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán thu, chi ngân sách: Xây dựng quy trình lập dự toán dựa trên cơ sở dữ liệu thực tế, tăng cường phân tích và dự báo chính xác. Mục tiêu nâng tỷ lệ thu đạt kế hoạch lên trên 95% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính Kế hoạch phối hợp Chi cục thuế.

  2. Tăng cường kiểm soát và giám sát thuế: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát thuế, đồng thời tăng cường thanh tra, xử lý nghiêm các trường hợp gian lận, trốn thuế. Mục tiêu giảm tỷ lệ nợ thuế và thất thu ít nhất 10% trong 1 năm. Chủ thể: Chi cục thuế, Phòng Tài chính Kế hoạch.

  3. Nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên và đầu tư phát triển: Xây dựng định mức chi cụ thể, kiểm soát chặt chẽ các khoản chi, đặc biệt là chi điện, chi văn hóa, giáo dục, y tế. Tăng cường giám sát tiến độ và chất lượng các dự án đầu tư. Mục tiêu giảm chi vượt dự toán dưới 5% trong 2 năm. Chủ thể: Phòng Tài chính Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước.

  4. Đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kiểm soát nội bộ, cập nhật văn bản pháp luật mới, nâng cao nhận thức về đạo đức nghề nghiệp. Mục tiêu 100% cán bộ được đào tạo trong vòng 1 năm. Chủ thể: UBND Quận 6, Phòng Tài chính Kế hoạch.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị liên quan trong công tác kiểm soát thu, chi ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý. Mục tiêu xây dựng quy chế phối hợp trong 6 tháng. Chủ thể: UBND Quận 6, các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các phòng tài chính kế hoạch cấp quận, huyện: Giúp hiểu rõ thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, áp dụng vào công tác quản lý tài chính công.

  2. Cán bộ công chức làm công tác kiểm soát nội bộ và kế toán ngân sách: Nâng cao nhận thức về vai trò và phương pháp kiểm soát nội bộ, cải thiện kỹ năng thực hiện công việc.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, tài chính công: Cung cấp tài liệu tham khảo thực tiễn về hệ thống kiểm soát nội bộ trong khu vực công, đặc biệt là tại các đơn vị hành chính sự nghiệp.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước: Hỗ trợ đánh giá, kiểm tra công tác quản lý ngân sách, phát hiện các điểm yếu trong hệ thống kiểm soát nội bộ để đề xuất biện pháp khắc phục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng trong quản lý ngân sách nhà nước?
    Hệ thống kiểm soát nội bộ là tập hợp các quy trình, chính sách nhằm đảm bảo hoạt động tài chính diễn ra hiệu quả, tuân thủ pháp luật và ngăn ngừa thất thoát. Nó giúp nâng cao tính minh bạch và tin cậy của thông tin tài chính, từ đó hỗ trợ quản lý ngân sách hiệu quả hơn.

  2. Những hạn chế chính trong công tác kiểm soát thu, chi ngân sách tại Quận 6 là gì?
    Hạn chế gồm lập dự toán thu chi chưa chính xác, kiểm soát thuế còn lỏng lẻo, chi thường xuyên vượt dự toán và chưa kiểm soát hiệu quả chi đầu tư phát triển. Ngoài ra, năng lực cán bộ và phối hợp liên ngành còn yếu.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp phân tích số liệu thứ cấp, phỏng vấn cá nhân và thảo luận nhóm nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả kiểm soát thu ngân sách?
    Giải pháp bao gồm hoàn thiện quy trình lập dự toán, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, tăng cường thanh tra, xử lý nghiêm các trường hợp gian lận và nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát thuế.

  5. Làm thế nào để cải thiện kiểm soát chi đầu tư phát triển?
    Cần xây dựng quy trình lập dự toán khoa học, giám sát chặt chẽ tiến độ và chất lượng dự án, nâng cao năng lực thẩm tra, duyệt dự án và tăng cường thanh tra, kiểm tra nhằm tránh lãng phí nguồn vốn.

Kết luận

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ thu, chi NSNN tại Phòng Tài chính Kế hoạch Quận 6 còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Việc lập dự toán thu chi chưa chính xác, kiểm soát thuế và giám sát chi ngân sách chưa chặt chẽ là những điểm nghẽn chính.
  • Năng lực cán bộ và phối hợp liên ngành cần được nâng cao để đảm bảo hiệu quả kiểm soát nội bộ.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện quy trình, tăng cường kiểm soát, đào tạo cán bộ và phối hợp liên ngành.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm, đồng thời đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại Quận 6, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững!