Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính quan trọng, đóng vai trò trung tâm trong quản lý và điều tiết nền kinh tế quốc dân. Theo số liệu thống kê giai đoạn 2015-2017, tổng thu ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước tỉnh Bắc Ninh liên tục tăng trưởng, phản ánh sự phát triển kinh tế và hiệu quả quản lý tài chính địa phương. Tuy nhiên, công tác kế toán nhằm kiểm soát chi ngân sách nhà nước tại Kho bạc Nhà nước tỉnh Bắc Ninh vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công.

Luận văn tập trung nghiên cứu hoàn thiện công tác kế toán nhằm kiểm soát hiệu quả chi ngân sách nhà nước tại Kho bạc Nhà nước tỉnh Bắc Ninh trong điều kiện áp dụng hệ thống TABMIS (Hệ thống thông tin quản lý ngân sách và kho bạc). Mục tiêu cụ thể gồm: làm rõ các vấn đề lý luận về ngân sách nhà nước và công tác kế toán chi ngân sách; phân tích thực trạng công tác kế toán chi ngân sách tại Kho bạc tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2015-2017; đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát chi ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Kho bạc Nhà nước tỉnh Bắc Ninh, sử dụng số liệu thu chi ngân sách qua Kho bạc trong giai đoạn 2015-2017.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng quản lý tài chính công, góp phần thực hiện hiệu quả Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính, hiện đại hóa Kho bạc Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ tập trung các khoản thu do Nhà nước thu thập và phân phối cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Ngân sách bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, được quản lý theo nguyên tắc tập trung, minh bạch và có phân cấp rõ ràng.

  • Mô hình quản lý tài chính công theo chuẩn quốc tế: Áp dụng mô hình Kho bạc tham khảo (TRM) do Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế khuyến nghị, tập trung vào quản lý tài chính tích hợp, minh bạch và hiệu quả.

  • Hệ thống TABMIS: Là hệ thống thông tin kế toán máy tính tích hợp toàn diện trong hệ thống Kho bạc Nhà nước, hỗ trợ quản lý thu, chi ngân sách, cam kết chi, phân bổ ngân sách và báo cáo tài chính theo phương pháp kế toán dồn tích.

Các khái niệm chính bao gồm: kế toán chi ngân sách nhà nước, kiểm soát chi ngân sách, hệ thống TABMIS, phương pháp kế toán dồn tích, và tổ chức bộ máy kế toán Kho bạc Nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thu, chi ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2015-2017; các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Thông tư 77/2017/TT-BTC; tài liệu hướng dẫn nghiệp vụ kế toán và kiểm soát chi ngân sách; báo cáo hoạt động của Kho bạc tỉnh Bắc Ninh.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Kết hợp quan sát thực tế hoạt động bộ máy kế toán, thu thập dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật và tài liệu nghiệp vụ.

  • Phương pháp phân tích: Tổng hợp, so sánh đối chiếu số liệu thu chi ngân sách qua các năm; phân tích thực trạng công tác kế toán và kiểm soát chi ngân sách; đánh giá hiệu quả vận hành hệ thống TABMIS; đối chiếu với các nghiên cứu tương tự tại các địa phương khác.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích số liệu và thực trạng trong giai đoạn 2015-2017, đồng thời đề xuất giải pháp hoàn thiện cho các năm tiếp theo, hướng tới mục tiêu hiện đại hóa Kho bạc Nhà nước đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả vận hành hệ thống TABMIS tại Kho bạc Bắc Ninh: Sau 7 năm triển khai, hệ thống TABMIS đã giúp tự động hóa các quy trình kế toán, kiểm soát chi ngân sách, giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch. Số liệu cho thấy tỷ lệ chi ngân sách đúng dự toán đạt khoảng 92% trong giai đoạn 2015-2017, tăng 8% so với trước khi áp dụng TABMIS.

  2. Thực trạng công tác kế toán chi ngân sách: Bộ máy kế toán được tổ chức chặt chẽ với 7 Kho bạc huyện và 1 Kho bạc thành phố trực thuộc. Tuy nhiên, công tác kiểm soát chi vẫn còn tồn tại như việc xử lý chứng từ chưa kịp thời, một số khoản chi chưa được kiểm soát chặt chẽ, dẫn đến rủi ro sai phạm. Tỷ lệ hồ sơ chi không hợp lệ chiếm khoảng 5-7% tổng số hồ sơ kiểm tra.

  3. Cơ cấu chi ngân sách chưa hợp lý: Chi đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) còn dàn trải, chưa tập trung trọng điểm, chi thường xuyên cho các lĩnh vực khoa học công nghệ, dân số, thể thao còn thấp, trong khi chi cho quản lý hành chính, an ninh quốc phòng chiếm tỷ trọng lớn (trên 40%). Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Năng lực đội ngũ kế toán và công nghệ thông tin: Đội ngũ kế toán có trình độ chuyên môn tốt nhưng còn hạn chế về kỹ năng vận hành phần mềm TABMIS và xử lý nghiệp vụ phức tạp. Việc đào tạo nâng cao năng lực chưa được thực hiện thường xuyên và đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do sự chuyển đổi từ phương pháp kế toán tiền mặt sang kế toán dồn tích trên hệ thống TABMIS còn nhiều khó khăn, đặc biệt trong việc xử lý chứng từ và kiểm soát chi. So với các nghiên cứu tại các tỉnh khác, Bắc Ninh có lợi thế về cơ sở hạ tầng công nghệ nhưng vẫn cần cải thiện quy trình nghiệp vụ và năng lực nhân sự.

Việc cơ cấu chi ngân sách chưa hợp lý phản ánh sự phân bổ nguồn lực chưa tối ưu, cần điều chỉnh để tăng cường đầu tư phát triển và giảm chi thường xuyên không cần thiết. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu chi ngân sách theo từng lĩnh vực và bảng so sánh tỷ lệ chi đúng dự toán qua các năm.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của hệ thống TABMIS trong nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đồng thời chỉ ra các điểm cần hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính và hội nhập kinh tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực đội ngũ kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về vận hành hệ thống TABMIS, kỹ năng kiểm soát chi ngân sách và xử lý nghiệp vụ phức tạp. Mục tiêu đạt 100% cán bộ kế toán được đào tạo bài bản trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước tỉnh Bắc Ninh phối hợp với Bộ Tài chính.

  2. Hoàn thiện hệ thống chứng từ kế toán: Chuẩn hóa mẫu chứng từ, tăng cường kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ trước khi thanh toán. Áp dụng công nghệ số hóa chứng từ để giảm thiểu sai sót và tăng tốc độ xử lý. Thời gian triển khai: 18 tháng. Chủ thể: Kho bạc Nhà nước và các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Tối ưu hóa cơ cấu chi ngân sách: Rà soát, điều chỉnh tỷ trọng chi đầu tư xây dựng cơ bản tập trung vào các dự án trọng điểm; giảm tỷ trọng chi thường xuyên không cần thiết, tăng chi cho khoa học công nghệ, giáo dục và y tế. Thời gian thực hiện: 2 năm. Chủ thể: Cơ quan tài chính tỉnh và Kho bạc Nhà nước.

  4. Hoàn thiện phần mềm và hệ thống TABMIS: Nâng cấp các phân hệ quản lý chi, cam kết chi và báo cáo để đáp ứng tốt hơn các nghiệp vụ phức tạp; tăng cường giao diện với các hệ thống tài chính khác. Thời gian: 24 tháng. Chủ thể: Bộ Tài chính phối hợp Kho bạc Nhà nước.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát: Thiết lập quy trình kiểm soát nội bộ chặt chẽ, thường xuyên kiểm tra hồ sơ chi ngân sách, xử lý nghiêm các trường hợp sai phạm. Chủ thể: Kho bạc Nhà nước tỉnh Bắc Ninh và các cơ quan chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức Kho bạc Nhà nước: Nâng cao hiểu biết về công tác kế toán chi ngân sách, vận hành hệ thống TABMIS và kiểm soát chi ngân sách hiệu quả, phục vụ công tác chuyên môn.

  2. Cơ quan tài chính các cấp: Tham khảo để hoàn thiện quy trình phân bổ, giao dự toán và kiểm soát chi ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công địa phương.

  3. Các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước: Hiểu rõ quy trình lập chứng từ, yêu cầu kiểm soát chi ngân sách, đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn công tác kế toán ngân sách nhà nước trong điều kiện ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống TABMIS là gì và có vai trò như thế nào trong công tác kế toán ngân sách?
    Hệ thống TABMIS là hệ thống thông tin kế toán máy tính tích hợp toàn diện trong hệ thống Kho bạc Nhà nước, giúp tự động hóa quy trình kế toán, kiểm soát chi ngân sách và báo cáo tài chính. Ví dụ, tại Bắc Ninh, TABMIS đã giúp tăng tỷ lệ chi đúng dự toán lên khoảng 92%.

  2. Phương pháp kế toán dồn tích được áp dụng trong TABMIS có ưu điểm gì?
    Phương pháp kế toán dồn tích giúp quản lý dòng tiền ra vào, quản lý công nợ hiệu quả và dự báo nhu cầu chi ngân sách chính xác hơn so với phương pháp kế toán tiền mặt truyền thống.

  3. Những khó khăn chính trong công tác kế toán chi ngân sách tại Kho bạc Bắc Ninh là gì?
    Khó khăn gồm xử lý chứng từ chưa kịp thời, kiểm soát chi chưa chặt chẽ, cơ cấu chi ngân sách chưa hợp lý và năng lực vận hành phần mềm TABMIS của đội ngũ kế toán còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi ngân sách nhà nước?
    Cần nâng cao năng lực đội ngũ kế toán, hoàn thiện hệ thống chứng từ, tối ưu hóa cơ cấu chi ngân sách, nâng cấp phần mềm TABMIS và tăng cường kiểm tra, giám sát nội bộ.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ nghiên cứu này?
    Cán bộ Kho bạc, cơ quan tài chính, đơn vị sử dụng ngân sách và nhà nghiên cứu chuyên ngành kế toán, tài chính công sẽ được hưởng lợi trực tiếp từ các giải pháp và kiến thức trong luận văn.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý thuyết về ngân sách nhà nước, hệ thống TABMIS và công tác kế toán chi ngân sách tại Kho bạc Nhà nước tỉnh Bắc Ninh.
  • Phân tích thực trạng cho thấy hiệu quả vận hành TABMIS được cải thiện, nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về kiểm soát chi và cơ cấu chi ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực đội ngũ, hoàn thiện chứng từ, tối ưu cơ cấu chi và nâng cấp phần mềm nhằm kiểm soát hiệu quả chi ngân sách.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng trong giai đoạn 2018-2022, góp phần hiện đại hóa Kho bạc Nhà nước và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.
  • Khuyến khích các cơ quan liên quan triển khai các giải pháp đề xuất để đảm bảo quản lý ngân sách minh bạch, hiệu quả và bền vững.

Hãy bắt đầu áp dụng các giải pháp này để nâng cao hiệu quả công tác kế toán và kiểm soát chi ngân sách tại Kho bạc Nhà nước tỉnh Bắc Ninh ngay hôm nay!