Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước là công cụ quan trọng phản ánh các quan hệ kinh tế trong việc tạo lập, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện chức năng của Nhà nước. Theo ước tính, việc quản lý và kiểm soát chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) đã trải qua hơn 28 năm phát triển, đóng vai trò then chốt trong việc ngăn chặn thất thoát, lãng phí và đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng, cơ chế quản lý và kiểm soát chi ngân sách vẫn còn nhiều hạn chế, dẫn đến phát sinh các khoản nợ tồn đọng, đặc biệt trong chi mua sắm, sửa chữa và đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB).

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng quản lý và kiểm soát cam kết chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, trong giai đoạn 2013-2017. Mục tiêu cụ thể là đánh giá công tác quản lý, kiểm soát cam kết chi thường xuyên và chi đầu tư XDCB, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro trong thanh toán, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ công tác dự báo dòng tiền, ngăn chặn nợ công và thúc đẩy cải cách tài chính công tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý và kiểm soát cam kết chi ngân sách Nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết nguyên tắc quản lý và kiểm soát cam kết chi: Nhấn mạnh vai trò của việc kiểm soát trước, trong và sau khi chi ngân sách nhằm đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.
  • Mô hình quy trình quản lý cam kết chi thường xuyên và đầu tư xây dựng cơ bản: Phân tích các bước kiểm soát hồ sơ, chứng từ, cam kết chi và thanh toán qua hệ thống TABMIS.
  • Khái niệm cam kết chi ngân sách Nhà nước: Cam kết chi thường xuyên là việc đơn vị dự toán cam kết sử dụng dự toán chi ngân sách thường xuyên để thanh toán hợp đồng; cam kết chi đầu tư là cam kết sử dụng kế hoạch vốn đầu tư được giao để thanh toán hợp đồng đầu tư.

Các khái niệm chính bao gồm: chi thường xuyên, chi đầu tư xây dựng cơ bản, cam kết chi, kiểm soát chi, Kho bạc Nhà nước, hệ thống TABMIS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách Nhà nước qua Kho bạc Nhà nước Thanh Ba giai đoạn 2013-2017; hồ sơ, chứng từ cam kết chi; báo cáo kiểm soát chi; khảo sát thực tế tại Kho bạc Nhà nước Thanh Ba.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn Kho bạc Nhà nước Thanh Ba làm địa điểm nghiên cứu điển hình do có quy mô hoạt động đa dạng và có nhiều khoản chi thường xuyên, chi đầu tư.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích số liệu thống kê, đánh giá thực trạng quản lý và kiểm soát cam kết chi; so sánh tỷ trọng các khoản chi; phân tích các nhân tố ảnh hưởng; tổng hợp bài học kinh nghiệm từ các địa phương khác.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu giai đoạn 2013-2017; đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2019-2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước Thanh Ba: Tổng thu ngân sách qua Kho bạc Thanh Ba tăng trưởng ổn định, đạt khoảng 104% dự toán năm 2015 và 119% năm 2017. Chi ngân sách cũng được kiểm soát chặt chẽ với tỷ lệ chi thường xuyên chiếm khoảng 60-65% tổng chi ngân sách qua Kho bạc.

  2. Thực trạng quản lý và kiểm soát cam kết chi thường xuyên: Kho bạc Nhà nước Thanh Ba thực hiện kiểm soát hồ sơ, chứng từ chặt chẽ, đảm bảo chi đúng chế độ, tiêu chuẩn. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại tình trạng một số đơn vị chưa gửi cam kết chi kịp thời, ảnh hưởng đến tiến độ thanh toán.

  3. Kiểm soát cam kết chi đầu tư xây dựng cơ bản: Công tác kiểm soát chi đầu tư được thực hiện nghiêm túc, góp phần đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư. Tuy nhiên, việc phân bổ kế hoạch vốn chưa chi tiết theo từng hợp đồng, gây khó khăn trong việc ghi nhận cam kết chi chính xác.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng quản lý cam kết chi: Bao gồm chất lượng dự toán ngân sách, chế độ tiêu chuẩn, trình độ chuyên môn của cán bộ Kho bạc, ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng ngân sách và quy trình nghiệp vụ còn một số điểm chưa phù hợp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Kho bạc Nhà nước Thanh Ba đã thực hiện tốt vai trò kiểm soát cam kết chi, góp phần ngăn chặn nợ đọng và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. So với một số địa phương khác trong tỉnh Phú Thọ, Thanh Ba có cơ chế phối hợp và quy trình kiểm soát tương đối hoàn chỉnh, tuy nhiên vẫn cần cải tiến để phù hợp với khối lượng công việc ngày càng tăng.

Việc áp dụng hệ thống TABMIS giúp tự động hóa quy trình kiểm soát, giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch. Tuy nhiên, quy định về thời gian giải quyết hồ sơ còn gò bó, gây áp lực cho cán bộ giao dịch viên và đôi khi làm chậm tiến độ thanh toán. Ngoài ra, việc chưa phân bổ kế hoạch vốn chi tiết theo hợp đồng đầu tư làm hạn chế khả năng ghi nhận cam kết chi chính xác, ảnh hưởng đến dự báo dòng tiền.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu chi ngân sách qua Kho bạc Thanh Ba, bảng phân tích tỷ trọng các khoản chi thường xuyên và chi đầu tư, cũng như sơ đồ quy trình kiểm soát cam kết chi để minh họa các bước nghiệp vụ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế phối hợp quản lý cam kết chi: Xây dựng văn bản pháp lý quy định rõ trách nhiệm, quyền hạn của các bên liên quan trong quản lý cam kết chi, đảm bảo tính pháp lý và hiệu quả thực thi. Thời gian thực hiện: 2019-2020; Chủ thể: Bộ Tài chính, Kho bạc Nhà nước.

  2. Xác định và phân bổ kế hoạch vốn chi tiết theo từng hợp đồng đầu tư: Yêu cầu các chủ đầu tư, Ban quản lý dự án phân bổ kế hoạch vốn cụ thể theo từng hợp đồng để đảm bảo ghi nhận cam kết chi chính xác trên hệ thống TABMIS. Thời gian: 2019-2021; Chủ thể: UBND huyện, các chủ đầu tư.

  3. Nâng cao trình độ chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp của cán bộ Kho bạc: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm soát cam kết chi, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin và nâng cao ý thức trách nhiệm. Thời gian: liên tục từ 2019; Chủ thể: Kho bạc Nhà nước Thanh Ba, Sở Tài chính.

  4. Cải tiến quy trình nghiệp vụ kiểm soát cam kết chi: Rà soát, điều chỉnh quy định về thời gian giải quyết hồ sơ, áp dụng mô hình giao dịch một cửa để giảm thiểu thủ tục hành chính, tăng tính linh hoạt và hiệu quả. Thời gian: 2019-2020; Chủ thể: Kho bạc Nhà nước Thanh Ba.

  5. Tăng cường quản lý thông tin nhà cung cấp: Tập trung quản lý các nhà cung cấp lớn, đảm bảo thông tin chính xác, đầy đủ trên hệ thống TABMIS để hỗ trợ kiểm soát chi và đàm phán giá cả hiệu quả. Thời gian: 2019-2022; Chủ thể: Kho bạc Nhà nước, các đơn vị sử dụng ngân sách.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý Kho bạc Nhà nước: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát cam kết chi, cải tiến quy trình nghiệp vụ và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

  2. Cơ quan tài chính địa phương: Tham khảo để hoàn thiện cơ chế phối hợp quản lý ngân sách, nâng cao chất lượng dự toán và kiểm soát chi tiêu công.

  3. Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án: Hiểu rõ quy trình cam kết chi, phân bổ kế hoạch vốn và trách nhiệm trong việc gửi đề nghị cam kết chi đúng thời hạn.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính công, Quản lý Nhà nước: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách Nhà nước, kiểm soát chi và cải cách tài chính công tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Cam kết chi ngân sách Nhà nước là gì?
    Cam kết chi là việc đơn vị dự toán hoặc chủ đầu tư cam kết sử dụng dự toán chi ngân sách thường xuyên hoặc kế hoạch vốn đầu tư được giao để thanh toán cho hợp đồng đã ký. Ví dụ, cam kết chi được ghi nhận trên hệ thống TABMIS trước khi thực hiện thanh toán.

  2. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý cam kết chi?
    Kho bạc Nhà nước kiểm soát hồ sơ, chứng từ, ghi nhận cam kết chi và từ chối thanh toán các khoản chi không đúng quy định, góp phần ngăn chặn thất thoát và nợ đọng ngân sách.

  3. Những khó khăn thường gặp trong kiểm soát cam kết chi?
    Bao gồm việc chưa phân bổ kế hoạch vốn chi tiết theo hợp đồng, chậm gửi đề nghị cam kết chi, quy trình nghiệp vụ còn gò bó, và trình độ cán bộ chưa đồng đều.

  4. Hệ thống TABMIS hỗ trợ công tác kiểm soát cam kết chi như thế nào?
    TABMIS tự động ghi nhận cam kết chi, quản lý thông tin nhà cung cấp, hỗ trợ dự báo dòng tiền và tạo điều kiện cho việc kiểm soát chi ngân sách minh bạch, chính xác.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý cam kết chi?
    Hoàn thiện cơ chế phối hợp, phân bổ kế hoạch vốn chi tiết, đào tạo cán bộ, cải tiến quy trình nghiệp vụ và tăng cường quản lý thông tin nhà cung cấp là những giải pháp thiết thực.

Kết luận

  • Cam kết chi ngân sách Nhà nước là công cụ quan trọng trong quản lý và kiểm soát chi tiêu công, góp phần ngăn chặn nợ công và thất thoát ngân sách.
  • Kho bạc Nhà nước Thanh Ba đã thực hiện tốt vai trò kiểm soát cam kết chi, tuy nhiên còn tồn tại một số hạn chế về quy trình và phân bổ kế hoạch vốn.
  • Việc áp dụng hệ thống TABMIS giúp nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý cam kết chi.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế phối hợp, nâng cao trình độ cán bộ và cải tiến quy trình nghiệp vụ nhằm nâng cao chất lượng quản lý cam kết chi trong giai đoạn 2019-2023.
  • Khuyến nghị các cơ quan liên quan phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp, góp phần thúc đẩy cải cách tài chính công và phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước trên toàn quốc.