Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế tri thức ngày càng phát triển, việc hiện đại hóa công tác tổ chức hoạt động các phòng tư liệu tại các trường đại học trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học. Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHKHXH&NV, ĐHQGHN) là một trung tâm đào tạo và nghiên cứu khoa học xã hội lớn nhất Việt Nam với quy mô đào tạo khoảng 9.000 sinh viên đại học và gần 2.000 học viên cao học, nghiên cứu sinh. Nhu cầu thông tin và tài liệu phục vụ học tập, giảng dạy và nghiên cứu của cán bộ, giảng viên và sinh viên tại trường là rất lớn. Tuy nhiên, hiện trạng các phòng tư liệu của các khoa, bộ môn còn nhiều hạn chế như tài liệu chưa được xử lý biên mục đầy đủ, hệ thống quản lý chưa được tin học hóa, gây khó khăn trong tra cứu và sử dụng tài liệu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng nguồn lực thông tin, hạ tầng công nghệ, cơ sở vật chất và đội ngũ cán bộ tại các phòng tư liệu, từ đó đề xuất các giải pháp hiện đại hóa công tác tổ chức hoạt động nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng đa dạng và chuyên sâu của người dùng tin trong trường. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các phòng tư liệu thuộc các khoa, bộ môn của Trường ĐHKHXH&NV trong thời gian hiện nay. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả phục vụ học tập, giảng dạy và nghiên cứu khoa học, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về thư viện điện tử (TVĐT) và thư viện số (TVS), trong đó:

  • Lý thuyết về thư viện điện tử và thư viện số: TVĐT được hiểu là hệ thống thông tin thư viện tích hợp tài liệu số hóa, cho phép truy cập qua mạng máy tính, có tổ chức và quản lý chuyên nghiệp. TVS là bước phát triển tiếp theo của TVĐT, tập trung vào tài nguyên số hoàn toàn và dịch vụ đa phương tiện.
  • Mô hình tổ chức hệ thống thư viện hiện đại: Cấu trúc hệ thống gồm giao diện web thân thiện, các cơ sở dữ liệu toàn văn, liên kết tài nguyên phân tán bên ngoài, hỗ trợ truy cập và khai thác thông tin đa chiều.
  • Khái niệm chính: Nguồn tài liệu số hóa, hạ tầng công nghệ thông tin, phần mềm quản lý thư viện tích hợp, đội ngũ cán bộ thư viện có trình độ chuyên môn cao, nhu cầu tin của người dùng tin (NDT).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp bao gồm:

  • Nghiên cứu tư liệu, phân tích tổng hợp các công trình khoa học, báo cáo ngành, văn bản pháp luật liên quan đến thư viện điện tử và hiện đại hóa thư viện đại học.
  • Khảo sát thực tiễn qua điều tra xã hội học với 96 phiếu khảo sát hợp lệ, nhằm thu thập thông tin về đặc điểm người dùng tin, nhu cầu tin và mức độ sử dụng tài liệu tại các phòng tư liệu.
  • Phân tích định lượng và định tính số liệu thu thập được để đánh giá thực trạng nguồn lực thông tin, cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ và đội ngũ cán bộ.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn hiện nay, tập trung vào các phòng tư liệu thuộc Trường ĐHKHXH&NV, ĐHQGHN.

Cỡ mẫu khảo sát là 100 phiếu phát ra, thu về 96 phiếu hợp lệ, đảm bảo tính đại diện cho nhóm người dùng tin gồm cán bộ, giảng viên, sinh viên và nghiên cứu sinh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ sử dụng tài liệu tại các phòng tư liệu: Khoảng 90% người dùng tin thường xuyên sử dụng sách, 68% sử dụng báo, 50% sử dụng tạp chí. Các loại hình tài liệu như công trình nghiên cứu khoa học, khóa luận được sử dụng thỉnh thoảng với tỷ lệ khoảng 72%. Loại hình tài liệu ít được sử dụng nhất là kỷ yếu khoa học (15% không bao giờ sử dụng) và luận án, luận văn (6% không bao giờ sử dụng).

  2. Nguồn lực thông tin và cơ sở vật chất: Các phòng tư liệu hiện nay chủ yếu lưu trữ tài liệu truyền thống chưa được số hóa đầy đủ, hệ thống quản lý chưa được tin học hóa. Cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ thông tin còn hạn chế, chưa đồng bộ, gây khó khăn cho công tác quản lý và phục vụ bạn đọc.

  3. Đội ngũ cán bộ thư viện: Đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn chưa đồng đều, thiếu kỹ năng vận hành hệ thống thư viện điện tử hiện đại. Việc đào tạo cán bộ và người dùng tin chưa được chú trọng đúng mức.

  4. Mức độ đáp ứng nhu cầu tin: Các phòng tư liệu chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu thông tin đa dạng và chuyên sâu của người dùng tin, đặc biệt trong bối cảnh đào tạo theo học chế tín chỉ và phát triển nguồn tài liệu điện tử.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc đầu tư chưa đồng bộ về hạ tầng công nghệ, phần mềm quản lý và nguồn nhân lực. So với các thư viện đại học tiên tiến trên thế giới, các phòng tư liệu tại Trường ĐHKHXH&NV còn thiếu sự tích hợp hệ thống và chuẩn hóa quy trình nghiệp vụ. Kết quả khảo sát cho thấy người dùng tin có nhu cầu cao về tài liệu số hóa và dịch vụ thông tin hiện đại, phù hợp với xu hướng đào tạo tự học, tự nghiên cứu theo học chế tín chỉ.

Việc xây dựng hệ thống thư viện điện tử đồng bộ, kế thừa phần mềm quản lý tích hợp của Trung tâm Thông tin Thư viện ĐHQGHN sẽ giúp chuẩn hóa quy trình nghiệp vụ, nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ. Đào tạo đội ngũ cán bộ và người dùng tin là yếu tố then chốt để phát huy hiệu quả hệ thống mới. Các kết quả có thể được trình bày qua biểu đồ mức độ sử dụng tài liệu theo loại hình và bảng đánh giá chất lượng phục vụ hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại: Trang bị hệ thống máy chủ, mạng LAN, Internet tốc độ cao và thiết bị đa phương tiện cho các phòng tư liệu trong vòng 12 tháng tới, do Ban Giám hiệu và phòng Công nghệ Thông tin chủ trì.

  2. Kế thừa và triển khai phần mềm quản lý thư viện điện tử tích hợp: Áp dụng phần mềm quản trị thư viện điện tử tích hợp của Trung tâm Thông tin Thư viện ĐHQGHN, đồng bộ dữ liệu và chuẩn hóa quy trình nghiệp vụ trong 18 tháng, do phòng Thư viện và các phòng tư liệu phối hợp thực hiện.

  3. Tăng cường tiềm lực thông tin nội sinh: Tạo lập, phát triển và cung cấp nguồn tin số hóa từ các khoa, bộ môn, ưu tiên tài liệu nghiên cứu khoa học và luận văn, luận án trong 24 tháng, do các khoa và bộ môn chịu trách nhiệm.

  4. Đào tạo đội ngũ cán bộ và người dùng tin: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng sử dụng hệ thống thư viện điện tử, kỹ năng tra cứu và khai thác tài liệu số cho cán bộ thư viện và người dùng tin trong 6 tháng đầu năm, do phòng Đào tạo và phòng Thư viện phối hợp thực hiện.

  5. Đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ thông tin: Phát triển các dịch vụ thông tin có thu phí, dịch vụ hỏi đáp trực tuyến, dịch vụ sao chụp tài liệu điện tử, nhằm nâng cao chất lượng phục vụ trong 12 tháng, do phòng Thư viện và các phòng tư liệu triển khai.

  6. Chia sẻ và kết nối tài nguyên thông tin: Thiết lập liên kết chia sẻ tài nguyên với các thư viện trong và ngoài nước, tạo môi trường truy cập đa chiều cho người dùng trong 24 tháng, do Trung tâm Thông tin Thư viện ĐHQGHN điều phối.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thư viện đại học: Nhận diện các giải pháp hiện đại hóa, nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ bạn đọc trong bối cảnh chuyển đổi số.

  2. Giảng viên và nhà nghiên cứu khoa học xã hội: Hiểu rõ về nguồn tài liệu, dịch vụ thư viện hiện đại hỗ trợ công tác giảng dạy và nghiên cứu.

  3. Sinh viên và học viên cao học: Nắm bắt cách khai thác tài liệu số, sử dụng hệ thống thư viện điện tử để phục vụ học tập và nghiên cứu.

  4. Chuyên gia công nghệ thông tin trong lĩnh vực thư viện: Tham khảo mô hình tổ chức, hạ tầng kỹ thuật và phần mềm quản lý thư viện điện tử tích hợp.

Luận văn cung cấp các phân tích thực trạng, số liệu khảo sát cụ thể và đề xuất giải pháp khả thi, giúp các nhóm đối tượng trên nâng cao hiệu quả sử dụng và phát triển hệ thống thư viện hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần hiện đại hóa các phòng tư liệu trong trường đại học?
    Hiện đại hóa giúp nâng cao hiệu quả quản lý, phục vụ bạn đọc nhanh chóng, đa dạng nguồn tài liệu số hóa, đáp ứng nhu cầu học tập và nghiên cứu ngày càng cao trong môi trường đào tạo theo học chế tín chỉ.

  2. Phần mềm quản lý thư viện điện tử tích hợp có vai trò gì?
    Phần mềm này chuẩn hóa quy trình nghiệp vụ, tích hợp quản lý tài liệu truyền thống và số, hỗ trợ tra cứu, mượn trả, thống kê và báo cáo, giúp cán bộ thư viện làm việc hiệu quả hơn.

  3. Nguồn tài liệu số hóa có ưu điểm gì so với tài liệu truyền thống?
    Tài liệu số hóa tiết kiệm không gian lưu trữ, dễ bảo quản, truy cập nhanh qua mạng, hỗ trợ đa phương tiện và chia sẻ rộng rãi giữa các đơn vị, nâng cao khả năng phục vụ người dùng.

  4. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng sử dụng thư viện điện tử cho người dùng?
    Tổ chức các khóa đào tạo, hướng dẫn trực tiếp và trực tuyến, cung cấp tài liệu hướng dẫn sử dụng, đồng thời xây dựng dịch vụ hỗ trợ người dùng qua điện thoại hoặc email.

  5. Các phòng tư liệu nên làm gì để kết nối tài nguyên với các thư viện khác?
    Thiết lập hợp tác chia sẻ dữ liệu, áp dụng các chuẩn nghiệp vụ quốc tế, sử dụng phần mềm quản lý tương thích, tham gia các mạng lưới thư viện để trao đổi và khai thác tài nguyên chung.

Kết luận

  • Hiện trạng các phòng tư liệu tại Trường ĐHKHXH&NV còn nhiều hạn chế về nguồn lực thông tin, hạ tầng công nghệ và đội ngũ cán bộ, ảnh hưởng đến chất lượng phục vụ.
  • Nhu cầu sử dụng tài liệu số hóa và dịch vụ thư viện hiện đại của người dùng tin rất cao, đặc biệt trong bối cảnh đào tạo theo học chế tín chỉ.
  • Việc đầu tư hạ tầng công nghệ, kế thừa phần mềm quản lý tích hợp và đào tạo cán bộ là các giải pháp then chốt để hiện đại hóa công tác tổ chức hoạt động các phòng tư liệu.
  • Đề xuất mô hình tổ chức và triển khai hệ thống thư viện điện tử đồng bộ, kết nối chia sẻ tài nguyên với các thư viện trong và ngoài nước.
  • Tiếp tục nghiên cứu, cập nhật công nghệ và nâng cao năng lực đội ngũ nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống thư viện hiện đại trong tương lai.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời tổ chức đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Các đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ để đảm bảo thành công của dự án hiện đại hóa.

Call to action: Các cán bộ quản lý, giảng viên, sinh viên và chuyên gia công nghệ thông tin hãy tích cực tham gia đào tạo, đóng góp ý kiến và sử dụng hiệu quả hệ thống thư viện điện tử nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học tại Trường.