Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, giáo dục pháp luật (GDPL) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, chiến sĩ, đặc biệt là hạ sĩ quan, binh sĩ (HSQBS) trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Quân chủng Phòng không - Không quân (PK-KQ) với tổ chức biên chế rộng khắp trên cả nước, đóng vai trò nòng cốt trong bảo vệ bầu trời Tổ quốc, có lực lượng HSQBS đông đảo, trẻ tuổi, đa dạng về xuất thân và trình độ. Từ năm 2015 đến nay, công tác GDPL cho HSQBS tại Quân chủng PK-KQ được triển khai trong môi trường quân sự đặc thù, với nhiều thách thức và yêu cầu mới do tình hình chính trị, an ninh khu vực và quốc tế diễn biến phức tạp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về GDPL cho HSQBS tại Quân chủng PK-KQ, đánh giá thực trạng, chỉ ra nguyên nhân và đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng công tác này. Nghiên cứu tập trung vào phạm vi từ năm 2015 đến nay, tại các cơ quan, đơn vị thuộc Quân chủng PK-KQ trên toàn quốc. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao nhận thức pháp luật, xây dựng ý thức kỷ luật, góp phần hoàn thành nhiệm vụ chính trị của Quân chủng, đồng thời làm cơ sở khoa học cho các đơn vị quân đội trong việc tổ chức GDPL hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về giáo dục pháp luật, trong đó GDPL được hiểu là hoạt động có định hướng, có tổ chức nhằm trang bị kiến thức pháp luật, hình thành ý thức và hành vi phù hợp với yêu cầu pháp luật. Hai khái niệm chính được phân biệt là GDPL theo nghĩa rộng (bao gồm cả tác động khách quan và chủ quan trong xã hội) và GDPL theo nghĩa hẹp (hoạt động có kế hoạch, có chủ đích của các chủ thể giáo dục). Luận văn tập trung nghiên cứu GDPL theo nghĩa hẹp, đặc biệt trong môi trường quân đội.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: hạ sĩ quan, binh sĩ (theo Luật Nghĩa vụ quân sự 2015), chủ thể và đối tượng GDPL, nội dung, hình thức và phương pháp GDPL, cũng như các yếu tố tác động khách quan và chủ quan đến công tác GDPL. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ biện chứng giữa các yếu tố này nhằm nâng cao hiệu quả GDPL cho HSQBS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, nghị quyết của Đảng, Quân đội về GDPL. Phương pháp nghiên cứu bao gồm phân tích, tổng hợp, so sánh và nghiên cứu tài liệu. Nguồn dữ liệu được thu thập từ các văn bản pháp luật, chỉ thị, nghị quyết của Bộ Quốc phòng, Bộ Giáo dục và Đào tạo, các báo cáo, tài liệu chuyên ngành và khảo sát thực tiễn tại các đơn vị thuộc Quân chủng PK-KQ.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm đội ngũ giáo viên giảng dạy pháp luật, cán bộ quản lý, báo cáo viên pháp luật và HSQBS tại các cơ quan, đơn vị của Quân chủng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo phương pháp thuận tiện và chuyên gia nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm chủ thể và đối tượng GDPL. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến năm 2022, phù hợp với các thay đổi pháp luật và thực tiễn GDPL trong Quân chủng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng GDPL cho HSQBS tại Quân chủng PK-KQ còn nhiều hạn chế: Khoảng 70% HSQBS có trình độ học vấn và nhận thức pháp luật chưa đồng đều, đặc biệt là chiến sĩ mới. Tỷ lệ HSQBS có ý thức chấp hành pháp luật và kỷ luật quân đội đạt khoảng 80%, còn tồn tại một số trường hợp coi nhẹ tuân thủ pháp luật.

  2. Đội ngũ chủ thể GDPL có trình độ và năng lực chưa đồng đều: Đội ngũ giáo viên giảng dạy pháp luật và báo cáo viên pháp luật chuyên nghiệp chiếm khoảng 30%, còn lại là cán bộ kiêm nhiệm với kỹ năng sư phạm và kinh nghiệm hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng GDPL.

  3. Nội dung GDPL tập trung vào các quy định pháp luật về quốc phòng, an ninh và kỷ luật quân đội: Nội dung được cập nhật thường xuyên theo các văn bản pháp luật mới, tuy nhiên, việc đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp GDPL chưa đồng bộ, dẫn đến hiệu quả chưa cao.

  4. Hình thức và phương pháp GDPL đa dạng nhưng chưa phát huy tối đa hiệu quả: Các hình thức như “Ngày pháp luật” hàng tháng, thi tìm hiểu pháp luật, sân khấu hóa, tọa đàm được tổ chức đều đặn, nhưng việc áp dụng công nghệ thông tin và phương pháp tương tác còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự hấp dẫn và hiệu quả truyền đạt.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ đặc thù môi trường quân sự với yêu cầu kỷ luật nghiêm ngặt, sự thay đổi thường xuyên của HSQBS, cũng như hạn chế về cơ sở vật chất, tài liệu và đội ngũ giáo viên. So với các nghiên cứu trước đây về GDPL trong quân đội, kết quả này phản ánh đúng thực trạng tại Quân chủng PK-KQ, đồng thời cho thấy nhu cầu cấp thiết phải đổi mới toàn diện công tác GDPL.

Việc tổ chức GDPL trong môi trường quân sự đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các chủ thể, đồng thời phải đảm bảo bí mật quân sự và phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của HSQBS. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ HSQBS có ý thức pháp luật theo từng năm và bảng đánh giá năng lực đội ngũ giáo viên sẽ minh họa rõ nét hơn về xu hướng và điểm mạnh, điểm yếu của công tác GDPL hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và tài liệu GDPL: Cập nhật, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan đến HSQBS, xây dựng tài liệu GDPL phù hợp với đặc điểm và nhu cầu của từng đối tượng, đảm bảo tính thiết thực và kịp thời. Thời gian thực hiện: 1-2 năm, chủ thể: Bộ Quốc phòng phối hợp Bộ Tư pháp.

  2. Đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp GDPL: Áp dụng phương pháp giảng dạy tích cực, sử dụng công nghệ thông tin, tổ chức các hoạt động tương tác, sân khấu hóa, thi tìm hiểu pháp luật sáng tạo nhằm nâng cao sự hứng thú và hiệu quả tiếp thu. Thời gian: 1 năm, chủ thể: các nhà trường, đơn vị thuộc Quân chủng.

  3. Xây dựng và nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên, báo cáo viên pháp luật: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng sư phạm và nghiệp vụ pháp luật cho đội ngũ này, đồng thời tăng cường tuyển chọn giáo viên chuyên nghiệp. Thời gian: liên tục, chủ thể: Quân chủng PK-KQ, Học viện Hành chính Quốc gia.

  4. Phát huy vai trò các tổ chức, lực lượng tham gia GDPL: Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan pháp luật, tổ chức chính trị, đoàn thể trong Quân chủng để triển khai GDPL đồng bộ, hiệu quả, tạo sức lan tỏa sâu rộng trong HSQBS. Thời gian: liên tục, chủ thể: Ban Thường vụ Quân ủy Quân chủng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo, chỉ huy các cấp trong Quân chủng PK-KQ: Giúp nâng cao nhận thức về vai trò và phương pháp tổ chức GDPL, từ đó chỉ đạo hiệu quả công tác này tại đơn vị.

  2. Giáo viên, báo cáo viên pháp luật trong quân đội: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng truyền đạt kiến thức pháp luật.

  3. Cán bộ quản lý công tác chính trị, pháp luật trong quân đội: Hỗ trợ xây dựng kế hoạch, chương trình GDPL phù hợp với đặc điểm từng đơn vị và đối tượng HSQBS.

  4. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tham khảo để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về GDPL trong môi trường quân sự, góp phần hoàn thiện lý luận và thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. GDPL cho HSQBS có vai trò gì trong xây dựng Quân đội?
    GDPL giúp nâng cao nhận thức pháp luật, ý thức kỷ luật, góp phần xây dựng Quân đội chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, đảm bảo thực hiện nhiệm vụ chính trị hiệu quả.

  2. Những khó khăn chính trong GDPL cho HSQBS tại Quân chủng PK-KQ là gì?
    Bao gồm sự thay đổi thường xuyên của HSQBS, trình độ nhận thức không đồng đều, hạn chế về đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chất, cũng như đặc thù môi trường quân sự.

  3. Phương pháp GDPL nào hiệu quả nhất cho HSQBS?
    Phương pháp kết hợp giữa giảng dạy truyền thống và ứng dụng công nghệ thông tin, cùng các hình thức tương tác như sân khấu hóa, tọa đàm, thi tìm hiểu pháp luật được đánh giá cao.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên pháp luật?
    Thông qua đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng kỹ năng sư phạm, nghiệp vụ pháp luật và tăng cường tuyển chọn giáo viên chuyên nghiệp có trình độ cao.

  5. GDPL có ảnh hưởng thế nào đến ý thức chấp hành pháp luật của HSQBS?
    GDPL giúp hình thành ý thức tôn trọng pháp luật, nâng cao trách nhiệm cá nhân, từ đó giảm thiểu vi phạm pháp luật và kỷ luật trong quân đội.

Kết luận

  • GDPL cho HSQBS tại Quân chủng PK-KQ là hoạt động có tính đặc thù, đóng vai trò quan trọng trong xây dựng Quân đội vững mạnh toàn diện.
  • Thực trạng GDPL còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp và đội ngũ giáo viên, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều tác động mạnh mẽ đến chất lượng GDPL, đòi hỏi sự đổi mới toàn diện.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, đổi mới nội dung, nâng cao năng lực đội ngũ và phát huy vai trò các tổ chức liên quan.
  • Nghiên cứu là cơ sở khoa học quan trọng cho các đơn vị quân đội trong việc tổ chức GDPL hiệu quả, góp phần nâng cao ý thức pháp luật và kỷ luật của HSQBS.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan, đơn vị trong Quân chủng PK-KQ cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, tăng cường kiểm tra, đánh giá và điều chỉnh kịp thời để nâng cao chất lượng GDPL trong thời gian tới.