Tổng quan nghiên cứu

Giao tiếp là một trong những kỹ năng thiết yếu trong sự phát triển toàn diện nhân cách con người, đặc biệt quan trọng đối với trẻ em ở lứa tuổi mầm non. Theo ước tính, trẻ 5 - 6 tuổi đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ về ngôn ngữ và kỹ năng xã hội, chuẩn bị cho việc bước vào lớp 1. Tuy nhiên, tại các trường mầm non huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, nhiều trẻ còn bộc lộ hạn chế về kỹ năng giao tiếp như nhút nhát, rụt rè, khó diễn đạt ý nghĩ và không biết kiềm chế cảm xúc. Việc giáo dục kỹ năng giao tiếp (KNGT) cho trẻ 5 - 6 tuổi thông qua trò chơi đóng kịch (TCĐK) được xem là một phương pháp hiệu quả nhằm phát triển kỹ năng này.

Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng giáo dục KNGT cho trẻ 5 - 6 tuổi thông qua TCĐK tại các trường mầm non huyện Điện Biên, đồng thời đề xuất các biện pháp giáo dục phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng này. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 10/2022 đến tháng 5/2023 tại 7 trường mầm non tiêu biểu trong huyện, với sự tham gia của 110 trẻ và 40 giáo viên, cùng thực nghiệm trên 60 trẻ tại Trường Mầm non Noong Luống.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp cho trẻ vùng dân tộc thiểu số, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, đồng thời tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển nhân cách và học tập của trẻ ở bậc tiểu học. Các chỉ số đánh giá kỹ năng giao tiếp như khả năng nghe hiểu, biểu đạt lời nói và thực hiện quy tắc giao tiếp được sử dụng làm thước đo hiệu quả giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về giao tiếp và giáo dục kỹ năng giao tiếp cho trẻ mầm non, trong đó có lý thuyết dạy ngôn ngữ hệ thống của Ph. Sookhin, nhấn mạnh phát triển vốn từ và kỹ năng sử dụng từ ngữ để diễn đạt ý nghĩa rõ ràng, chính xác. Lý thuyết trò chơi đóng kịch của Lêônchiev và các nhà tâm lý học Nga cũng được vận dụng, coi TCĐK là hình thức chuyển tiếp sang hoạt động thẩm mỹ, giúp phát triển ngôn ngữ và kỹ năng giao tiếp thông qua hóa thân vào nhân vật.

Ba khái niệm chính được tập trung nghiên cứu gồm: kỹ năng giao tiếp (năng lực sử dụng ngôn ngữ và phi ngôn ngữ để trao đổi thông tin, cảm xúc), trò chơi đóng kịch (hóa thân vào nhân vật trong tác phẩm văn học để thể hiện cảm xúc và lời nói), và giáo dục kỹ năng giao tiếp (quá trình tổ chức hoạt động nhằm phát triển kỹ năng giao tiếp cho trẻ).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp cả nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 110 trẻ và 40 giáo viên tại các trường mầm non huyện Điện Biên, cùng thực nghiệm sư phạm trên 60 trẻ tại Trường Mầm non Noong Luống.

Phương pháp thu thập dữ liệu gồm quan sát trực tiếp các hoạt động trò chơi đóng kịch, điều tra bằng phiếu khảo sát (ankét) với phần trắc nghiệm và tự luận, phỏng vấn sâu với giáo viên, cán bộ quản lý và trẻ em, đồng thời trưng cầu ý kiến chuyên gia để đánh giá tính khoa học và khả thi của các biện pháp đề xuất.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng các công thức thống kê như tính phần trăm, trung bình và thứ bậc nhằm đánh giá định lượng và định tính mức độ biểu hiện kỹ năng giao tiếp của trẻ. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 10/2022 đến tháng 5/2023, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và thực nghiệm có kiểm soát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kỹ năng giao tiếp của trẻ 5 - 6 tuổi: Khoảng 35% trẻ thể hiện kỹ năng giao tiếp ở mức tốt, 40% ở mức khá, 20% trung bình và 5% yếu. Trẻ có khả năng nghe hiểu và biểu đạt lời nói tương đối tốt nhưng còn hạn chế trong việc thực hiện quy tắc giao tiếp như không ngắt lời, biết xin lỗi, cảm ơn.

  2. Hiệu quả của trò chơi đóng kịch trong giáo dục kỹ năng giao tiếp: Sau thực nghiệm sư phạm với 60 trẻ, nhóm tham gia trò chơi đóng kịch có mức độ biểu hiện kỹ năng giao tiếp tăng trung bình 25% so với nhóm đối chứng không tham gia. Cụ thể, kỹ năng biểu đạt lời nói tăng 30%, kỹ năng nghe hiểu tăng 20%, và thực hiện quy tắc giao tiếp tăng 25%.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục: Nhận thức của trẻ, kỹ năng tổ chức trò chơi của giáo viên, sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường, cùng điều kiện cơ sở vật chất là những yếu tố chủ chốt ảnh hưởng đến kết quả giáo dục kỹ năng giao tiếp qua trò chơi đóng kịch.

  4. Mức độ quan tâm của giáo viên: Khoảng 60% giáo viên cho biết chưa đầu tư nhiều thời gian và công sức vào việc tổ chức trò chơi đóng kịch, nội dung còn đơn điệu và hình thức sân khấu hóa mang tính hình thức, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy trò chơi đóng kịch là phương tiện hiệu quả để phát triển kỹ năng giao tiếp cho trẻ 5 - 6 tuổi, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và nhu cầu phát triển ngôn ngữ của trẻ. Việc hóa thân vào nhân vật giúp trẻ phát triển vốn từ, kỹ năng biểu đạt và khả năng phối hợp phi ngôn ngữ như cử chỉ, nét mặt, giọng nói.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả tương đồng với quan điểm của các nhà tâm lý học Nga và các nghiên cứu trong nước về vai trò của trò chơi đóng kịch trong giáo dục kỹ năng giao tiếp. Tuy nhiên, sự thiếu quan tâm và đầu tư của giáo viên là một hạn chế cần khắc phục để nâng cao hiệu quả giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện mức độ biểu hiện kỹ năng giao tiếp trước và sau thực nghiệm, bảng so sánh tỷ lệ trẻ đạt các mức độ kỹ năng, giúp minh họa rõ ràng sự tiến bộ của trẻ khi tham gia trò chơi đóng kịch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp tổ chức trò chơi đóng kịch nhằm nâng cao kỹ năng sư phạm và khả năng giáo dục kỹ năng giao tiếp cho trẻ. Mục tiêu đạt 80% giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng.

  2. Xây dựng và phát triển tài liệu, kịch bản phù hợp: Biên soạn các kịch bản trò chơi đóng kịch dựa trên tác phẩm văn học dân gian, phù hợp với đặc điểm tâm lý và ngôn ngữ của trẻ 5 - 6 tuổi, cập nhật định kỳ hàng năm. Chủ thể thực hiện là các chuyên gia giáo dục mầm non phối hợp với nhà trường.

  3. Tăng cường phối hợp giữa gia đình và nhà trường: Tổ chức các buổi giao lưu, hội thảo với phụ huynh nhằm nâng cao nhận thức về vai trò của trò chơi đóng kịch trong phát triển kỹ năng giao tiếp, khuyến khích phụ huynh tạo môi trường giao tiếp tích cực tại nhà. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư không gian sân khấu, đạo cụ, trang phục cho các hoạt động trò chơi đóng kịch tại trường mầm non, đảm bảo điều kiện thuận lợi để trẻ tham gia tích cực. Kế hoạch thực hiện trong vòng 18 tháng với sự hỗ trợ của các cấp quản lý giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và biện pháp cụ thể giúp giáo viên tổ chức trò chơi đóng kịch hiệu quả, nâng cao kỹ năng giao tiếp cho trẻ.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp nhằm phát triển kỹ năng giao tiếp cho trẻ mầm non.

  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò của trò chơi đóng kịch trong phát triển kỹ năng giao tiếp, từ đó phối hợp cùng nhà trường tạo môi trường giáo dục tích cực cho trẻ.

  4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Giáo dục mầm non: Tài liệu tham khảo quý giá cho các đề tài nghiên cứu liên quan đến giáo dục kỹ năng giao tiếp và phương pháp giáo dục qua trò chơi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng giao tiếp lại quan trọng đối với trẻ 5 - 6 tuổi?
    Kỹ năng giao tiếp giúp trẻ phát triển nhận thức, thể hiện cảm xúc và xây dựng các mối quan hệ xã hội, chuẩn bị cho việc học tập và hòa nhập xã hội sau này.

  2. Trò chơi đóng kịch có ưu điểm gì trong giáo dục kỹ năng giao tiếp?
    Trò chơi đóng kịch giúp trẻ hóa thân vào nhân vật, phát triển vốn từ, kỹ năng biểu đạt và phối hợp phi ngôn ngữ, tạo môi trường thực hành giao tiếp tự nhiên và sinh động.

  3. Làm thế nào để giáo viên tổ chức trò chơi đóng kịch hiệu quả?
    Giáo viên cần lựa chọn kịch bản phù hợp, hướng dẫn nhập vai, tạo môi trường sân khấu hấp dẫn, khích lệ trẻ tham gia và đánh giá kết quả một cách khách quan.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục kỹ năng giao tiếp qua trò chơi đóng kịch?
    Nhận thức và tính tự lập của trẻ, kỹ năng tổ chức của giáo viên, sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường, cùng điều kiện cơ sở vật chất là những yếu tố quan trọng.

  5. Phụ huynh có thể hỗ trợ con phát triển kỹ năng giao tiếp như thế nào?
    Phụ huynh nên tạo môi trường giao tiếp tích cực tại nhà, khuyến khích trẻ nói chuyện, tham gia các hoạt động xã hội và phối hợp chặt chẽ với nhà trường trong giáo dục kỹ năng giao tiếp.

Kết luận

  • Trò chơi đóng kịch là phương pháp hiệu quả giúp phát triển kỹ năng giao tiếp cho trẻ 5 - 6 tuổi tại các trường mầm non huyện Điện Biên.
  • Nghiên cứu đã xác định được mức độ biểu hiện kỹ năng giao tiếp của trẻ và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục qua trò chơi đóng kịch.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu, phối hợp gia đình - nhà trường và cải thiện cơ sở vật chất.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng giao tiếp của trẻ tham gia trò chơi đóng kịch.
  • Đề nghị các cấp quản lý giáo dục và nhà trường triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng giao tiếp cho trẻ mầm non.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa đào tạo giáo viên và xây dựng bộ kịch bản trò chơi đóng kịch phù hợp, đồng thời tăng cường sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường nhằm tạo môi trường giáo dục kỹ năng giao tiếp toàn diện cho trẻ.