Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh quản lý ngân sách nhà nước ngày càng được chú trọng, hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông đối với Ủy ban nhân dân (UBND) huyện trong lĩnh vực thu – chi ngân sách nhà nước trở thành vấn đề cấp thiết. Giai đoạn nghiên cứu từ 2011 đến 2021 cho thấy sự gia tăng đáng kể về quy mô ngân sách và các hoạt động thu – chi tại địa phương. Cụ thể, tổng thu ngân sách trong giai đoạn 2011-2016 đạt khoảng 54.664 triệu đồng, tăng 88,6% so với giai đoạn trước đó, trong khi tỷ lệ thu đạt trên 95% kế hoạch đề ra. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng hoạt động giám sát của HĐND huyện Đắk Song đối với UBND trong lĩnh vực thu – chi ngân sách, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát, góp phần tăng cường quản lý tài chính công tại địa phương.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động giám sát của HĐND huyện Đắk Song trong hai giai đoạn 2011-2016 và 2016-2021, với trọng tâm là các hoạt động thu – chi ngân sách nhà nước. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện cơ chế giám sát tài chính công, đồng thời hỗ trợ nâng cao trách nhiệm và hiệu quả quản lý ngân sách của UBND huyện. Các chỉ số như tỷ lệ thu ngân sách đạt 88,6%, tỷ lệ chi ngân sách tăng 14,2% trong giai đoạn 2016-2021 phản ánh sự chuyển biến tích cực nhưng cũng đặt ra yêu cầu nâng cao hơn nữa hiệu quả giám sát.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản trị công và mô hình giám sát tài chính công. Lý thuyết quản trị công nhấn mạnh vai trò của các cơ quan dân cử trong việc kiểm soát và giám sát hoạt động của cơ quan hành chính nhằm đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý ngân sách. Mô hình giám sát tài chính công tập trung vào các khái niệm như quyền hạn giám sát, trách nhiệm giải trình, và cơ chế phối hợp giữa HĐND và UBND trong lĩnh vực thu – chi ngân sách.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: giám sát ngân sách nhà nước, trách nhiệm giải trình, ngân sách địa phương, và hoạt động thu – chi ngân sách. Ngoài ra, các văn bản pháp luật như Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2015, Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, và các nghị quyết của Quốc hội về giám sát ngân sách được vận dụng làm cơ sở pháp lý cho nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ báo cáo tài chính, biên bản kỳ họp HĐND huyện Đắk Song, các văn bản pháp luật liên quan và phỏng vấn sâu với các đại biểu HĐND, cán bộ UBND huyện. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 33 đại biểu HĐND và 15 cán bộ UBND tham gia phỏng vấn, được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích định tính và định lượng. Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm thống kê để đánh giá tỷ lệ thu – chi ngân sách, mức độ tham gia giám sát của HĐND qua các kỳ họp. Dữ liệu định tính được phân tích nội dung nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2016 đến tháng 12/2021, đảm bảo thu thập đầy đủ thông tin trong hai giai đoạn chính của hoạt động giám sát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả giám sát của HĐND trong lĩnh vực thu ngân sách: Tỷ lệ thu ngân sách nhà nước tại huyện Đắk Song đạt trung bình 88,6% kế hoạch trong giai đoạn 2011-2016 và tăng lên 95% trong giai đoạn 2016-2021. HĐND đã tổ chức giám sát trực tiếp tại 20-30% các đơn vị thu ngân sách, góp phần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật tài chính của các cơ quan liên quan.

  2. Hoạt động giám sát chi ngân sách: Tỷ lệ chi ngân sách tăng 14,2% trong giai đoạn 2016-2021 so với giai đoạn trước, trong đó HĐND đã xem xét và phê duyệt các báo cáo chi tiêu với tỷ lệ tham gia đạt trên 90%. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế trong việc kiểm soát chi tiêu vượt dự toán.

  3. Mức độ phối hợp giữa HĐND và UBND: Có sự cải thiện rõ rệt trong phối hợp giữa hai cơ quan, với 83,1% các kỳ họp HĐND có sự tham gia đầy đủ của UBND và các ban chuyên môn. Điều này giúp tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý ngân sách.

  4. Thách thức trong giám sát: Một số khó khăn được ghi nhận gồm hạn chế về nguồn lực, trình độ chuyên môn của đại biểu HĐND, và sự thiếu đồng bộ trong cung cấp thông tin từ UBND. Tỷ lệ đại biểu HĐND có kiến thức chuyên sâu về ngân sách chỉ đạt khoảng 48%, ảnh hưởng đến chất lượng giám sát.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những kết quả tích cực chủ yếu do sự hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cho đại biểu HĐND. So với một số địa phương khác, huyện Đắk Song có tỷ lệ thu ngân sách đạt cao hơn khoảng 5-7%, phản ánh hiệu quả giám sát tốt hơn. Tuy nhiên, việc chi ngân sách vượt dự toán vẫn là vấn đề chung trong quản lý tài chính công tại nhiều địa phương, đòi hỏi sự kiểm soát chặt chẽ hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thu – chi ngân sách qua các năm và bảng so sánh mức độ tham gia giám sát của HĐND trong các kỳ họp. Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của HĐND trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước, đồng thời chỉ ra các điểm cần cải thiện để tăng cường trách nhiệm giải trình và minh bạch tài chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho đại biểu HĐND: Tổ chức các khóa tập huấn về quản lý ngân sách và kỹ năng giám sát nhằm nâng cao năng lực chuyên môn, hướng tới mục tiêu 80% đại biểu có kiến thức chuyên sâu trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là HĐND tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa HĐND và UBND: Xây dựng quy trình trao đổi thông tin minh bạch, định kỳ giữa hai cơ quan, đảm bảo 100% báo cáo thu – chi ngân sách được cung cấp đầy đủ trước các kỳ họp. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do UBND huyện chủ trì phối hợp với HĐND.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong giám sát ngân sách: Phát triển hệ thống phần mềm quản lý và giám sát ngân sách trực tuyến, giúp đại biểu HĐND theo dõi kịp thời các khoản thu – chi, giảm thiểu sai sót và gian lận. Mục tiêu hoàn thành trong 3 năm, do Sở Tài chính và HĐND huyện phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội trong giám sát: Khuyến khích sự tham gia của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức cộng đồng trong việc giám sát ngân sách, nhằm nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Thời gian triển khai trong 2 năm, do UBMTTQ huyện chủ động phối hợp với HĐND.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về vai trò và phương pháp giám sát ngân sách, từ đó thực hiện hiệu quả nhiệm vụ đại biểu.

  2. Cán bộ, công chức UBND huyện và các phòng ban liên quan: Tham khảo để hiểu rõ hơn về trách nhiệm phối hợp với HĐND trong quản lý và báo cáo ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả công tác tài chính.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy và nghiên cứu về quản lý tài chính công và hoạt động giám sát của cơ quan dân cử.

  4. Các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ hơn về cơ chế giám sát ngân sách nhà nước, từ đó tham gia tích cực vào các hoạt động giám sát và phản biện xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. HĐND huyện Đắk Song giám sát thu – chi ngân sách như thế nào?
    HĐND tổ chức giám sát thông qua các kỳ họp, giám sát trực tiếp tại các đơn vị thu – chi, xem xét báo cáo tài chính và yêu cầu UBND giải trình. Ví dụ, tỷ lệ giám sát trực tiếp đạt 20-30% các đơn vị thu ngân sách.

  2. Những khó khăn chính trong hoạt động giám sát của HĐND là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về kiến thức chuyên môn của đại biểu, thiếu đồng bộ thông tin từ UBND, và nguồn lực hạn chế. Khoảng 48% đại biểu có kiến thức chuyên sâu về ngân sách, ảnh hưởng đến chất lượng giám sát.

  3. Luật nào quy định về hoạt động giám sát ngân sách của HĐND?
    Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2015, Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, cùng các nghị quyết của Quốc hội về giám sát ngân sách là cơ sở pháp lý quan trọng.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giám sát ngân sách?
    Tăng cường đào tạo đại biểu, hoàn thiện cơ chế phối hợp, ứng dụng công nghệ thông tin và huy động sự tham gia của các tổ chức xã hội là các giải pháp thiết thực.

  5. Vai trò của Mặt trận Tổ quốc trong giám sát ngân sách là gì?
    Mặt trận Tổ quốc tham gia giám sát thông qua tiếp xúc cử tri, phản ánh ý kiến cộng đồng và phối hợp với HĐND trong các hoạt động giám sát, góp phần nâng cao tính minh bạch.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát của HĐND huyện Đắk Song trong lĩnh vực thu – chi ngân sách nhà nước đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.
  • Tỷ lệ thu ngân sách đạt trên 88,6% kế hoạch giai đoạn 2011-2016 và tăng lên 95% trong giai đoạn 2016-2021, phản ánh sự chuyển biến tích cực.
  • Vẫn còn tồn tại những hạn chế về năng lực đại biểu và cơ chế phối hợp, ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào đào tạo, hoàn thiện cơ chế phối hợp, ứng dụng công nghệ và tăng cường sự tham gia của cộng đồng.
  • Giai đoạn tiếp theo cần triển khai đồng bộ các giải pháp trong vòng 2-3 năm để nâng cao hơn nữa hiệu quả giám sát ngân sách tại địa phương.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nền tài chính công minh bạch và hiệu quả hơn tại huyện Đắk Song!