Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) là một chức năng quan trọng trong bộ máy nhà nước Việt Nam, nhằm đảm bảo quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân được thực thi một cách nghiêm túc và hiệu quả. Tại thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, trong nhiệm kỳ 2011-2016 và giai đoạn tiếp theo, HĐND thành phố đã thực hiện chức năng giám sát với nhiều kết quả khả quan nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định. Theo báo cáo, hoạt động giám sát của HĐND thành phố đã góp phần nâng cao trách nhiệm của các cơ quan nhà nước địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và củng cố quốc phòng - an ninh. Tuy nhiên, việc tổ chức các đoàn giám sát còn hạn chế, chưa thường xuyên đôn đốc giải quyết kiến nghị của cử tri, và nhiều khiếu nại chưa được xử lý kịp thời.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng hoạt động giám sát của HĐND thành phố Phan Thiết, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động này trong thời gian tới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào địa bàn thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận, trong giai đoạn từ năm 2011 đến nay, với đối tượng nghiên cứu là các chủ thể tham gia giám sát của HĐND thành phố.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc làm rõ vai trò, chức năng giám sát của HĐND cấp huyện, góp phần hoàn thiện cơ sở pháp lý và nâng cao năng lực giám sát, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các cán bộ, công chức và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực luật Hiến pháp và luật Hành chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận biện chứng duy vật và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác - Lênin, kết hợp với các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước về tổ chức bộ máy nhà nước và hoạt động giám sát của HĐND. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về quyền lực nhà nước và cơ chế giám sát: Nhấn mạnh vai trò của HĐND như cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí và quyền làm chủ của nhân dân, thực hiện chức năng quyết định và giám sát theo quy định của Hiến pháp năm 2013 và Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2015.

  2. Lý thuyết về quản lý nhà nước và pháp luật: Giám sát là hoạt động quản lý xã hội nhằm đảm bảo các cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng Hiến pháp, pháp luật và nghị quyết của HĐND, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm: giám sát của HĐND, chủ thể và đối tượng giám sát, hình thức giám sát, thẩm quyền và trách nhiệm của các chủ thể trong hoạt động giám sát.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích và so sánh dựa trên các nguồn dữ liệu chính thức và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ các báo cáo hoạt động giám sát của HĐND thành phố Phan Thiết trong nhiệm kỳ 2011-2016 và giai đoạn tiếp theo; các văn bản pháp luật liên quan như Hiến pháp 2013, Luật tổ chức chính quyền địa phương 2015, Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND 2015; tài liệu tham khảo từ các luận văn, nghiên cứu trước đây về giám sát của HĐND các cấp.

  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả và mô hình hóa số liệu dưới dạng bảng biểu để đánh giá kết quả hoạt động giám sát; phân tích, tổng hợp các số liệu và thông tin thực tế để nhận định các vấn đề cốt lõi; so sánh quy định pháp luật với thực tiễn hoạt động giám sát tại địa phương; khảo sát thực tế qua trao đổi với cán bộ, công chức HĐND và đại biểu HĐND thành phố.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ hoạt động giám sát của HĐND thành phố Phan Thiết, bao gồm các chủ thể giám sát như Thường trực HĐND, các Ban của HĐND, tổ đại biểu và đại biểu HĐND. Việc lựa chọn phương pháp phân tích nhằm đảm bảo đánh giá toàn diện, khách quan và khoa học về thực trạng hoạt động giám sát.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2011 đến nay, với trọng tâm là nhiệm kỳ 2011-2016 và các năm tiếp theo, nhằm phản ánh đầy đủ sự chuyển biến và kết quả hoạt động giám sát của HĐND thành phố Phan Thiết.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hoạt động giám sát được tổ chức bài bản, có chương trình kế hoạch rõ ràng: HĐND thành phố Phan Thiết đã xây dựng chương trình giám sát hàng năm và tổ chức các đoàn giám sát khi cần thiết. Theo thống kê, trong nhiệm kỳ 2011-2016, số lượng các cuộc giám sát chuyên đề tăng khoảng 20% so với nhiệm kỳ trước đó, góp phần nâng cao hiệu quả giám sát.

  2. Kết quả giám sát có tác động tích cực đến quản lý nhà nước địa phương: Qua giám sát, nhiều kiến nghị của HĐND đã được các cơ quan chức năng tiếp thu và xử lý, góp phần khắc phục các tồn tại, hạn chế trong quản lý kinh tế - xã hội. Tỷ lệ kiến nghị được giải quyết đạt khoảng 75%, thể hiện sự phối hợp hiệu quả giữa HĐND và các cơ quan liên quan.

  3. Hạn chế trong việc thực hiện giám sát thường xuyên và đôn đốc giải quyết kiến nghị: Mặc dù có chương trình giám sát, nhưng việc tổ chức các đoàn giám sát chưa đều đặn, đặc biệt là hai Ban của HĐND chưa thực hiện đầy đủ chương trình giám sát quý. Việc đôn đốc giải quyết các kiến nghị, khiếu nại của cử tri còn chậm, nhiều vụ việc chưa được xử lý đến nơi đến chốn.

  4. Hoạt động chất vấn và lấy phiếu tín nhiệm chưa phát huy hết hiệu quả: Hoạt động chất vấn tại các kỳ họp chưa được coi trọng đúng mức, nhiều vấn đề bức xúc của cử tri chưa được đại biểu quan tâm đưa ra chất vấn. Việc giám sát, đôn đốc người bị chất vấn thực hiện các cam kết còn hạn chế. Lấy phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do HĐND bầu được thực hiện nhưng chưa thường xuyên và chưa tạo sức ép đủ lớn để nâng cao trách nhiệm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố, trong đó có việc thiếu nguồn nhân lực chuyên trách, đại biểu HĐND hoạt động kiêm nhiệm, chưa có quy định rõ về thời gian dành cho hoạt động giám sát. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như tỉnh Thanh Hóa, Đồng Nai, Phan Thiết có điểm tương đồng về khó khăn trong tổ chức giám sát thường xuyên và hiệu quả chất vấn.

Việc chưa có chương trình "tái giám sát" để theo dõi kết quả giải quyết kiến nghị là một điểm yếu cần khắc phục nhằm đảm bảo tính liên tục và hiệu quả của hoạt động giám sát. Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa Thường trực HĐND với các tổ chức thành viên của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chưa chặt chẽ, làm giảm sức mạnh tổng hợp trong giám sát xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng cuộc giám sát theo năm, tỷ lệ kiến nghị được giải quyết, và biểu đồ so sánh hoạt động chất vấn qua các nhiệm kỳ để minh họa rõ nét hơn về xu hướng và hiệu quả hoạt động giám sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ sở pháp lý và quy chế hoạt động giám sát: Ban hành các quy định chi tiết về thời gian, trách nhiệm và quy trình giám sát, đặc biệt là quy định về chương trình "tái giám sát" để theo dõi việc thực hiện các kiến nghị. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm tới. Chủ thể thực hiện: HĐND thành phố phối hợp với các cơ quan pháp lý.

  2. Nâng cao trình độ và năng lực nguồn nhân lực giám sát: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho đại biểu HĐND và cán bộ làm công tác giám sát nhằm nâng cao kỹ năng phân tích, đánh giá và xử lý thông tin. Thời gian: triển khai liên tục hàng năm. Chủ thể: Học viện Hành chính Quốc gia, Ban tổ chức HĐND.

  3. Tăng cường hoạt động chất vấn và lấy phiếu tín nhiệm: Đẩy mạnh vai trò chất vấn tại các kỳ họp, đảm bảo các vấn đề bức xúc của cử tri được đưa ra thảo luận và giám sát chặt chẽ việc thực hiện cam kết. Thời gian: áp dụng ngay từ kỳ họp tiếp theo. Chủ thể: Đại biểu HĐND, Thường trực HĐND.

  4. Củng cố phối hợp giữa HĐND với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội: Xây dựng quy chế phối hợp, tổ chức các hoạt động giám sát chung nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp, nâng cao hiệu quả giám sát xã hội. Thời gian: trong 6 tháng tới. Chủ thể: Thường trực HĐND, Ủy ban MTTQ thành phố.

  5. Tạo điều kiện vật chất và thời gian cho đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách: Xem xét bố trí cán bộ chuyên trách cho các Ban của HĐND, quy định thời gian làm việc cụ thể để đại biểu có thể tập trung thực hiện chức năng giám sát. Thời gian: trong nhiệm kỳ hiện tại. Chủ thể: HĐND thành phố, UBND thành phố.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức làm việc tại HĐND các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về chức năng, nhiệm vụ và phương pháp tổ chức hoạt động giám sát, từ đó nâng cao hiệu quả công tác.

  2. Đại biểu Hội đồng nhân dân: Cung cấp kiến thức pháp lý và thực tiễn để thực hiện tốt vai trò đại diện cho ý chí, nguyện vọng của cử tri, đặc biệt trong hoạt động giám sát và chất vấn.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc giảng dạy, nghiên cứu chuyên sâu về tổ chức bộ máy nhà nước và hoạt động giám sát của các cơ quan quyền lực địa phương.

  4. Các tổ chức xã hội, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội: Hiểu rõ vai trò phối hợp trong hoạt động giám sát xã hội, từ đó tham gia hiệu quả hơn vào quá trình giám sát và phản biện xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giám sát của Hội đồng nhân dân là gì?
    Giám sát của HĐND là hoạt động theo dõi, xem xét, đánh giá việc thực hiện Hiến pháp, pháp luật và nghị quyết của HĐND tại địa phương nhằm đảm bảo các cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng quy định pháp luật. Ví dụ, HĐND Phan Thiết giám sát việc thực hiện các chính sách phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn.

  2. Ai là chủ thể thực hiện giám sát trong HĐND?
    Chủ thể giám sát gồm HĐND, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND, tổ đại biểu và đại biểu HĐND. Mỗi chủ thể có thẩm quyền và trách nhiệm riêng trong việc tổ chức và thực hiện giám sát. Ví dụ, Thường trực HĐND có thể thành lập đoàn giám sát chuyên đề.

  3. Hình thức giám sát của HĐND gồm những gì?
    Các hình thức giám sát bao gồm xem xét báo cáo công tác, chất vấn và trả lời chất vấn, xem xét văn bản quy phạm pháp luật, giám sát chuyên đề, lấy phiếu tín nhiệm và bỏ phiếu tín nhiệm. Ví dụ, tại kỳ họp, đại biểu HĐND có thể chất vấn Chủ tịch UBND về các vấn đề bức xúc của cử tri.

  4. Những khó khăn thường gặp trong hoạt động giám sát của HĐND là gì?
    Khó khăn gồm thiếu nguồn nhân lực chuyên trách, đại biểu hoạt động kiêm nhiệm, chưa có chương trình tái giám sát hiệu quả, phối hợp chưa chặt chẽ với các tổ chức xã hội, và hạn chế trong việc đôn đốc giải quyết kiến nghị. Ví dụ, tại Phan Thiết, hai Ban của HĐND chưa thực hiện đầy đủ chương trình giám sát quý.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND?
    Cần hoàn thiện cơ sở pháp lý, nâng cao trình độ cán bộ, tăng cường hoạt động chất vấn, củng cố phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức xã hội, đồng thời tạo điều kiện vật chất và thời gian cho đại biểu hoạt động chuyên trách. Ví dụ, tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ giám sát cho đại biểu HĐND.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát của HĐND thành phố Phan Thiết đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước địa phương.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế về tổ chức giám sát thường xuyên, đôn đốc giải quyết kiến nghị và hiệu quả hoạt động chất vấn.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý, nâng cao năng lực nguồn nhân lực và tăng cường phối hợp trong hoạt động giám sát.
  • Việc áp dụng các giải pháp này trong nhiệm kỳ tới sẽ góp phần nâng cao vai trò, hiệu quả của HĐND trong việc thực hiện quyền lực nhà nước ở địa phương.
  • Kêu gọi các cơ quan chức năng và đại biểu HĐND thành phố Phan Thiết tích cực triển khai các khuyến nghị để phát huy tối đa chức năng giám sát, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân.