Tổng quan nghiên cứu

Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, nổi bật với truyền thống làng nghề gỗ lâu đời, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế địa phương và thu hút du khách trong nước và quốc tế. Theo báo cáo của Cục Thống kê tỉnh Bắc Ninh 6 tháng đầu năm 2019, tổng lượt khách du lịch đạt khoảng 980 nghìn lượt, tăng 18% so với cùng kỳ năm trước, trong đó khách quốc tế chiếm 87 nghìn lượt, tăng 24,3%. Doanh thu từ du lịch đạt ước tính 667 tỷ đồng, tăng 10,1%. Thị xã Từ Sơn có 10 cụm công nghiệp làng nghề với diện tích 156,78 ha, thu hút 579 doanh nghiệp hoạt động, trong đó nghề mộc, đồ gỗ mỹ nghệ là ngành nghề truyền thống nổi bật với các thương hiệu như Phù Khê, Đồng Kỵ, Hương Mạc.

Tuy nhiên, hoạt động du lịch làng nghề gỗ tại đây còn nhiều hạn chế như cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, môi trường làng nghề bị ô nhiễm, liên kết giữa các đơn vị lữ hành và làng nghề chưa chặt chẽ, dẫn đến thời gian lưu trú của khách ngắn, ảnh hưởng đến doanh thu và phát triển kinh tế xã hội. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phát triển du lịch làng nghề gỗ tại Từ Sơn đến năm 2025, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế, bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống và phát triển bền vững ngành du lịch địa phương.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba làng nghề chạm khắc gỗ tiêu biểu: Phù Khê, Hương Mạc và Đồng Kỵ, với dữ liệu thu thập từ giai đoạn 2017-2019 và khảo sát thực địa năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng phát triển du lịch làng nghề gỗ, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương và bảo tồn văn hóa truyền thống trong bối cảnh hội nhập và phát triển kinh tế thị trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về du lịch, làng nghề và phát triển du lịch làng nghề truyền thống. Du lịch được hiểu là hoạt động di chuyển tạm thời ngoài nơi cư trú nhằm mục đích tham quan, nghỉ dưỡng, giải trí hoặc các mục đích hợp pháp khác, không nhằm kiếm thu nhập chính thức. Làng nghề là các cộng đồng dân cư có tỷ lệ lớn lao động chuyên làm nghề thủ công nghiệp, tạo ra sản phẩm đặc trưng mang giá trị văn hóa truyền thống. Du lịch làng nghề truyền thống là loại hình du lịch văn hóa, trong đó du khách trải nghiệm, tìm hiểu các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể gắn liền với làng nghề.

Phát triển du lịch làng nghề không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống, nâng cao nhận thức cộng đồng và phát triển bền vững. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch làng nghề bao gồm nhu cầu du khách, tài nguyên du lịch, nguồn vốn, cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực và chính sách quản lý, quảng bá xúc tiến du lịch.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và khảo sát sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND thị xã Từ Sơn, Sở Công thương Bắc Ninh, Cục Thống kê tỉnh Bắc Ninh và các tài liệu nghiên cứu liên quan trong giai đoạn 2017-2019. Số liệu sơ cấp được thu thập năm 2020 thông qua khảo sát thực địa tại ba làng nghề Phù Khê, Hương Mạc và Đồng Kỵ, với dung lượng mẫu điều tra khoảng 400 hộ gia đình và doanh nghiệp, cùng các phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý và nghệ nhân.

Phương pháp chọn mẫu sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng trong làng nghề. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả, phân tích SWOT và so sánh các chỉ tiêu phát triển du lịch như số lượt khách, doanh thu, thời gian lưu trú, cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2020, với đề xuất giải pháp phát triển đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng du lịch làng nghề gỗ tại Từ Sơn: Số lượt khách du lịch đến làng nghề gỗ tăng trung bình 12% mỗi năm trong giai đoạn 2017-2019, với khoảng 150 nghìn lượt khách/năm. Tuy nhiên, thời gian lưu trú trung bình của khách chỉ khoảng 0,8 ngày, thấp hơn nhiều so với các địa phương phát triển du lịch làng nghề khác. Doanh thu từ dịch vụ du lịch làng nghề đạt khoảng 45 tỷ đồng năm 2019, chiếm 7% tổng doanh thu kinh tế địa phương.

  2. Cơ sở hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ: Hệ thống giao thông kết nối các làng nghề với trung tâm thị xã và các điểm du lịch lân cận được cải thiện, nhưng cơ sở lưu trú và dịch vụ ăn uống còn hạn chế, chưa đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách. Khoảng 60% cơ sở lưu trú có quy mô nhỏ, chất lượng dịch vụ chưa đồng đều. Hạ tầng kỹ thuật như điện, nước, xử lý môi trường chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến trải nghiệm du khách.

  3. Nguồn nhân lực và quản lý du lịch: Lực lượng lao động phục vụ du lịch làng nghề còn thiếu kỹ năng chuyên môn, đặc biệt về hướng dẫn viên và kỹ năng chăm sóc khách hàng. Chỉ khoảng 30% người dân tham gia các lớp đào tạo du lịch. Bộ máy quản lý du lịch còn phân tán, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan và doanh nghiệp lữ hành.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển du lịch làng nghề: Môi trường làng nghề bị ô nhiễm do hoạt động sản xuất chưa kiểm soát tốt, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe du khách và hình ảnh điểm đến. Chính sách hỗ trợ vốn và xúc tiến quảng bá còn hạn chế, chưa khai thác hiệu quả tiềm năng thị trường quốc tế. Liên kết giữa các làng nghề và doanh nghiệp du lịch chưa chặt chẽ, làm giảm sức hấp dẫn và khả năng giữ chân khách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc quy hoạch phát triển du lịch làng nghề chưa đồng bộ, thiếu chiến lược dài hạn và sự phối hợp liên ngành chưa hiệu quả. So với các địa phương như huyện Ý Yên (Nam Định) hay tỉnh Thừa Thiên Huế, nơi đã xây dựng các tour du lịch làng nghề kết hợp trải nghiệm sản xuất và quảng bá sản phẩm, Từ Sơn còn thiếu các sản phẩm du lịch đặc trưng và dịch vụ hỗ trợ đa dạng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng lượt khách, bảng so sánh doanh thu dịch vụ du lịch và sơ đồ mạng lưới cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch để minh họa rõ hơn các điểm mạnh và hạn chế. Việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và cải thiện môi trường làng nghề là yếu tố then chốt để phát triển bền vững. Đồng thời, tăng cường quảng bá xúc tiến, xây dựng thương hiệu sản phẩm và liên kết tour tuyến sẽ giúp mở rộng thị trường và nâng cao hiệu quả kinh tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy hoạch phát triển du lịch làng nghề gỗ đến năm 2025: Xây dựng kế hoạch tổng thể, đồng bộ về không gian, hạ tầng và sản phẩm du lịch, đảm bảo phát triển bền vững, bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã Từ Sơn phối hợp Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Ninh. Thời gian: 2021-2023.

  2. Nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch: Đầu tư mở rộng hệ thống lưu trú, nhà hàng, khu vui chơi giải trí và cải thiện hệ thống giao thông, điện, nước, xử lý môi trường tại các làng nghề. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý các cụm công nghiệp làng nghề, doanh nghiệp địa phương. Thời gian: 2021-2025.

  3. Phát triển nguồn nhân lực du lịch chuyên nghiệp: Tổ chức các lớp đào tạo kỹ năng hướng dẫn viên, kỹ năng chăm sóc khách hàng, quản lý du lịch cho người dân và lao động trong làng nghề. Chủ thể thực hiện: Trung tâm đào tạo nghề địa phương, các trường đại học liên quan. Thời gian: 2021-2024.

  4. Tăng cường quảng bá, xúc tiến và liên kết phát triển du lịch: Xây dựng thương hiệu du lịch làng nghề gỗ Từ Sơn, phát triển các kênh truyền thông đa dạng, tổ chức hội chợ, sự kiện văn hóa, kết nối với các công ty lữ hành trong và ngoài nước để xây dựng tour tuyến hấp dẫn. Chủ thể thực hiện: Sở Du lịch, UBND thị xã, các doanh nghiệp lữ hành. Thời gian: 2021-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và phát triển kinh tế địa phương: Giúp hoạch định chính sách, quy hoạch phát triển du lịch làng nghề phù hợp với thực tiễn và tiềm năng địa phương.

  2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch và làng nghề: Cung cấp thông tin về thị trường, cơ hội đầu tư, phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng và dịch vụ hỗ trợ.

  3. Các tổ chức đào tạo và nghiên cứu về du lịch, văn hóa và quản lý kinh tế: Là tài liệu tham khảo cho việc xây dựng chương trình đào tạo, nghiên cứu chuyên sâu về phát triển du lịch làng nghề truyền thống.

  4. Cộng đồng nghệ nhân, người dân làng nghề và các tổ chức nghề nghiệp: Hỗ trợ nâng cao nhận thức, kỹ năng làm du lịch, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển kinh tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch làng nghề gỗ tại Từ Sơn có tiềm năng phát triển như thế nào?
    Du lịch làng nghề gỗ tại Từ Sơn có tiềm năng lớn nhờ truyền thống nghề mộc lâu đời, sản phẩm đa dạng và thị trường xuất khẩu rộng. Tuy nhiên, cần cải thiện cơ sở hạ tầng và dịch vụ để thu hút và giữ chân khách lâu hơn.

  2. Những khó khăn chính trong phát triển du lịch làng nghề gỗ ở Từ Sơn là gì?
    Khó khăn gồm cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, ô nhiễm môi trường, thiếu nguồn nhân lực du lịch chuyên nghiệp và liên kết giữa các bên chưa chặt chẽ, ảnh hưởng đến chất lượng trải nghiệm khách.

  3. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả du lịch làng nghề gỗ?
    Các giải pháp bao gồm hoàn thiện quy hoạch, nâng cấp hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực, tăng cường quảng bá xúc tiến và xây dựng liên kết tour tuyến giữa làng nghề và doanh nghiệp lữ hành.

  4. Làm thế nào để bảo tồn giá trị văn hóa trong phát triển du lịch làng nghề?
    Bảo tồn giá trị văn hóa thông qua việc tôn vinh nghệ nhân, duy trì kỹ thuật truyền thống, tổ chức các lễ hội, sự kiện văn hóa và phát triển sản phẩm du lịch gắn liền với bản sắc địa phương.

  5. Ai nên tham gia vào quá trình phát triển du lịch làng nghề gỗ tại Từ Sơn?
    Cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp du lịch, cộng đồng nghệ nhân, người dân địa phương và các tổ chức đào tạo đều cần phối hợp chặt chẽ để phát triển bền vững du lịch làng nghề.

Kết luận

  • Thị xã Từ Sơn có tiềm năng phát triển du lịch làng nghề gỗ lớn với truyền thống nghề mộc và sản phẩm đa dạng, thu hút khoảng 150 nghìn lượt khách/năm.
  • Cơ sở hạ tầng, dịch vụ và nguồn nhân lực phục vụ du lịch còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến thời gian lưu trú và doanh thu.
  • Các yếu tố môi trường, chính sách hỗ trợ và liên kết phát triển du lịch làng nghề cần được cải thiện để phát huy hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về quy hoạch, hạ tầng, đào tạo, quảng bá và liên kết nhằm phát triển bền vững du lịch làng nghề gỗ đến năm 2025.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà quản lý, doanh nghiệp, nghệ nhân và tổ chức đào tạo trong việc phát triển du lịch làng nghề truyền thống tại Từ Sơn và các địa phương tương tự.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường phối hợp liên ngành và giám sát hiệu quả thực hiện nhằm nâng cao vị thế du lịch làng nghề gỗ Từ Sơn trên bản đồ du lịch quốc gia và quốc tế.