Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, hoạt động xuất nhập khẩu ngày càng đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế Việt Nam. Hải Phòng, với vị trí là một trong ba thành phố lớn, sở hữu hệ thống cảng biển, cảng sông, cảng hàng không và đường bộ đa dạng, trở thành đầu mối quan trọng trong hoạt động xuất nhập khẩu. Năm 2017, khoảng 25% lượng hàng xuất nhập khẩu của cả nước làm thủ tục qua cảng Hải Phòng, với kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 425 tỷ USD trên tổng số 8 triệu tờ khai. Tuy nhiên, hoạt động gia công xuất khẩu tại đây còn tồn tại nhiều bất cập, đặc biệt trong công tác kiểm tra sau thông quan (KTSTQ), dẫn đến nguy cơ gian lận thương mại, thất thu ngân sách nhà nước.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích thực trạng công tác KTSTQ hàng gia công xuất khẩu tại Cục Hải quan Hải Phòng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Nghiên cứu giới hạn trong phạm vi hoạt động của Cục Hải quan Hải Phòng giai đoạn 2013-2018, tập trung vào các doanh nghiệp gia công xuất khẩu. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần tăng cường tính tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về hải quan, đồng thời đảm bảo nguồn thu ngân sách nhà nước ổn định trong bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng và cách mạng công nghiệp 4.0.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý hiện đại trong lĩnh vực hải quan, đặc biệt là:

  • Lý thuyết quản lý rủi ro trong kiểm tra sau thông quan: KTSTQ được thực hiện dựa trên nguyên tắc quản lý rủi ro, nhằm tập trung nguồn lực kiểm tra vào các đối tượng có nguy cơ vi phạm cao, giảm thiểu phiền hà cho doanh nghiệp tuân thủ pháp luật.
  • Mô hình kiểm tra sau thông quan của các nước phát triển: Kinh nghiệm từ Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc cho thấy việc áp dụng công nghệ thông tin hiện đại, hệ thống phân tích dữ liệu và tổ chức bộ máy chuyên nghiệp giúp nâng cao hiệu quả KTSTQ.
  • Khái niệm và đặc điểm KTSTQ: KTSTQ là hoạt động kiểm tra tính chính xác, trung thực của các khai báo hải quan sau khi hàng hóa đã được thông quan, bao gồm kiểm tra tại trụ sở cơ quan hải quan và tại trụ sở doanh nghiệp.

Các khái niệm chính bao gồm: kiểm tra sau thông quan, quản lý rủi ro, phân luồng hải quan, kiểm tra chuyên ngành, và gian lận thương mại trong xuất nhập khẩu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Thu thập tài liệu: Tổng hợp dữ liệu từ báo cáo tổng kết của Tổng cục Hải quan, Cục Hải quan Hải Phòng, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Hải quan, Nghị định, Thông tư về quản lý hải quan và thuế.
  • Phân tích tổng hợp: Đánh giá thực trạng công tác KTSTQ qua các số liệu thống kê về số lượng tờ khai, kết quả kiểm tra, thu ngân sách, nợ thuế và xử lý vi phạm.
  • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến từ cán bộ công chức hải quan và các chuyên gia trong lĩnh vực để nhận định thực trạng và đề xuất giải pháp.
  • Phân loại và hệ thống hóa lý thuyết: Sắp xếp các tài liệu, lý thuyết liên quan để xây dựng cơ sở lý luận vững chắc cho nghiên cứu.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ doanh nghiệp tham gia thủ tục hải quan tại Hải quan Hải Phòng với tổng số tờ khai trên 1,2 triệu trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tiêu chí rủi ro và tần suất xuất nhập khẩu nhằm tập trung vào các doanh nghiệp gia công xuất khẩu có khối lượng lớn và thường xuyên.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng kim ngạch xuất nhập khẩu và số lượng tờ khai: Kim ngạch xuất nhập khẩu qua cảng Hải Phòng trong giai đoạn 2015-2017 đạt hơn 1000 tỷ USD, với 8 triệu tờ khai năm 2017, trong đó tờ khai luồng xanh chiếm 48,82%, luồng vàng 45,46%, luồng đỏ 5,72%. Số lượng phương tiện vận tải xuất nhập cảnh qua cảng biển tăng trung bình 19,4% năm, hành khách qua cảng hàng không quốc tế Cát Bi tăng trên 40% năm.

  2. Hiệu quả thu ngân sách và tình hình nợ đọng: Năm 2017, Cục Hải quan Hải Phòng thu ngân sách đạt 43.759 tỷ đồng (74,17% chỉ tiêu Bộ Tài chính giao), tăng 13,58% so với cùng kỳ năm 2016. Tổng số nợ thuế giảm 20,94% so với cuối năm 2016, đạt 1.327 tỷ đồng, trong đó nợ chuyên thu quá hạn giảm 41,77%.

  3. Kết quả kiểm tra sau thông quan: Năm 2017, thực hiện 1.138 vụ kiểm tra tại trụ sở cơ quan hải quan (đạt 132% kế hoạch) và 145 quyết định kiểm tra tại trụ sở doanh nghiệp (đạt 91% kế hoạch). Số thuế ấn định qua kiểm tra đạt 344,3 tỷ đồng, thực thu 288,3 tỷ đồng. Tỷ lệ vi phạm qua kiểm tra máy soi hàng hóa khoảng 0,56%-0,67%.

  4. Vướng mắc trong công tác kiểm tra: Bao gồm sự không thống nhất trong xác định trị giá hàng hóa, chậm trễ trong xử lý báo cáo sửa đổi danh mục rủi ro, phần mềm hỗ trợ chậm, doanh nghiệp không hợp tác, khó khăn trong phân loại mã hàng và các vướng mắc về chính sách thuế và thủ tục.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các tồn tại trên xuất phát từ sự phức tạp trong hoạt động gia công xuất khẩu, đặc biệt là các hành vi gian lận như khai sai định mức nguyên liệu, chuyển tiêu thụ nội địa không khai báo, và lợi dụng chính sách ưu đãi thuế. So với các mô hình quản lý KTSTQ của Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc, Hải quan Hải Phòng còn hạn chế trong việc ứng dụng công nghệ thông tin và tổ chức bộ máy chuyên sâu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng kim ngạch xuất nhập khẩu, bảng phân loại tờ khai theo luồng, biểu đồ thu ngân sách và nợ thuế qua các năm, cũng như bảng thống kê kết quả kiểm tra và tỷ lệ vi phạm. Việc so sánh với kinh nghiệm quốc tế cho thấy cần thiết phải nâng cao năng lực công nghệ, đào tạo cán bộ và hoàn thiện chính sách pháp luật để tăng cường hiệu quả KTSTQ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Phát triển hệ thống quản lý dữ liệu tích hợp, nâng cấp phần mềm hỗ trợ phân tích rủi ro và kiểm tra sau thông quan nhằm rút ngắn thời gian xử lý và nâng cao độ chính xác. Thời gian thực hiện: 2019-2021. Chủ thể: Cục Hải quan Hải Phòng phối hợp Tổng cục Hải quan.

  2. Đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ KTSTQ, kỹ năng phân tích dữ liệu và quản lý rủi ro cho cán bộ công chức. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Cục Hải quan Hải Phòng, các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  3. Hoàn thiện chính sách và quy trình kiểm tra: Rà soát, đề xuất sửa đổi các quy định về phân loại mã hàng, xác định trị giá, xử lý vi phạm và phối hợp liên ngành để giảm chồng chéo, tăng tính minh bạch và hiệu quả. Thời gian: 2019-2020. Chủ thể: Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành và doanh nghiệp: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Hải quan, các bộ ngành liên quan và doanh nghiệp để chia sẻ thông tin, xử lý vi phạm và nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật. Thời gian: ngay lập tức và duy trì thường xuyên. Chủ thể: Cục Hải quan Hải Phòng, các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ công chức hải quan: Nâng cao hiểu biết về công tác KTSTQ, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm tra, từ đó cải thiện năng lực quản lý và thu ngân sách.

  2. Doanh nghiệp gia công xuất khẩu: Hiểu rõ các quy định, rủi ro và trách nhiệm trong quá trình xuất nhập khẩu, từ đó nâng cao tính tuân thủ và giảm thiểu rủi ro bị kiểm tra, xử phạt.

  3. Nhà quản lý và hoạch định chính sách: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để xây dựng chính sách phù hợp, hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về hải quan.

  4. Giảng viên và nghiên cứu sinh ngành quản trị kinh doanh, logistics, thương mại quốc tế: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý hải quan, kiểm tra sau thông quan và các giải pháp ứng dụng trong bối cảnh hội nhập và cách mạng công nghiệp 4.0.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm tra sau thông quan là gì và tại sao quan trọng?
    Kiểm tra sau thông quan là hoạt động kiểm tra tính chính xác, trung thực của các khai báo hải quan sau khi hàng hóa đã được thông quan. Đây là biện pháp quan trọng để phát hiện gian lận thương mại, bảo vệ nguồn thu ngân sách và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

  2. Các hình thức kiểm tra sau thông quan phổ biến?
    Có hai hình thức chính: kiểm tra tại trụ sở cơ quan hải quan và kiểm tra tại trụ sở doanh nghiệp. Kiểm tra tại cơ quan hải quan thường theo kế hoạch hoặc dấu hiệu vi phạm, kiểm tra tại doanh nghiệp nhằm thẩm định hồ sơ, chứng từ và thực tế sản xuất.

  3. Những khó khăn thường gặp trong công tác kiểm tra sau thông quan?
    Khó khăn gồm: sự không thống nhất trong xác định trị giá hàng hóa, phần mềm hỗ trợ chưa hoàn thiện, doanh nghiệp không hợp tác, phức tạp trong phân loại mã hàng, và vướng mắc về chính sách thuế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm tra sau thông quan?
    Cần ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại, đào tạo cán bộ chuyên sâu, hoàn thiện chính sách pháp luật, tăng cường phối hợp liên ngành và nâng cao ý thức tuân thủ của doanh nghiệp.

  5. Vai trò của công tác kiểm tra sau thông quan đối với doanh nghiệp gia công xuất khẩu?
    Giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật, giảm thiểu rủi ro bị xử phạt, nâng cao uy tín và năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế, đồng thời góp phần bảo vệ lợi ích quốc gia và nguồn thu ngân sách.

Kết luận

  • Kiểm tra sau thông quan là công cụ quản lý hiện đại, thiết yếu trong hoạt động xuất nhập khẩu, đặc biệt với hàng gia công xuất khẩu tại Hải quan Hải Phòng.
  • Thực trạng KTSTQ tại Hải quan Hải Phòng còn nhiều tồn tại, như gian lận khai báo, khó khăn trong phân loại mã hàng và vướng mắc về công nghệ thông tin.
  • Kết quả kiểm tra năm 2017 cho thấy hiệu quả thu ngân sách qua KTSTQ đạt trên 288 tỷ đồng, với số vụ kiểm tra vượt kế hoạch đề ra.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm ứng dụng CNTT, đào tạo cán bộ, hoàn thiện chính sách và tăng cường phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về hải quan, hỗ trợ doanh nghiệp gia công xuất khẩu phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2019-2021, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện công tác KTSTQ. Đề nghị các cơ quan chức năng và doanh nghiệp phối hợp chặt chẽ nhằm đạt được mục tiêu chung.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả kiểm tra sau thông quan, bảo vệ lợi ích quốc gia và phát triển bền vững ngành xuất nhập khẩu tại Hải Phòng!