Nghiên Cứu Giải Pháp Bảo Tồn Loài Nghiến (Burretiodendron tonkinense) Tại Khu Bảo Tồn Bắc Sơn, Lạng Sơn

• Tác giả: Hoàng Ngọc Dương
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Thoa
• Trường học: Trường Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên rừng
• Đề tài: Giải Pháp Bảo Tồn Loài Nghiến Tại Khu Bảo Tồn Bắc Sơn, Lạng Sơn
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cấp thiết
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
• 1.3.1. Ý nghĩa khoa học
• 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
• 2. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 2.1. Những nghiên cứu trên thế giới
• 2.1.1. Thực trạng bảo tồn đa dạng sinh học
• 2.2. Nghiên cứu về chi Nghiến: Burretiodendron
• 3. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN – KINH TẾ XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 3.1. Điều kiện tự nhiên
• 3.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội
• 4. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 4.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 4.1.1. Đối tượng nghiên cứu
• 4.1.2. Phạm vi nghiên cứu
• 4.2. Nội dung nghiên cứu
• 4.3. Phương pháp nghiên cứu
• 4.3.1. Phương pháp kế thừa có chọn lọc
• 4.3.2. Phương pháp điều tra, khảo sát thực địa
• 4.3.3. Phương pháp xử lý số liệu
• 5. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 5.1. Đặc điểm hình thái cây Nghiến
• 5.1.1. Đặc điểm hình thái thân
• 5.1.2. Đặc điểm hình thái lá
• 5.1.3. Đặc điểm hình thái hoa, quả
• 5.2. Đặc điểm cấu trúc tầng cây gỗ
• 5.2.1. Đặc điểm cấu trúc thảm thực vật
• 5.2.2. Đặc điểm cấu trúc tổ thành
• 5.2.3. Đặc điểm tầng cây tái sinh
• 5.2.3.1. Tổ thành cây tái sinh
• 5.2.3.2. Mật độ cây tái sinh và cây tái sinh có triển vọng
• 5.2.3.3. Chất lượng và nguồn gốc cây tái sinh
• 5.2.3.4. Phân cấp cây tái sinh theo cấp chiều cao
• 5.2.3.5. Phân bố cây tái sinh trên bề mặt đất rừng
• 5.3. Đánh giá hiện trạng bảo tồn Nghiến tại Khu Bảo tồn Loài sinh cảnh Bắc Sơn, Lạng Sơn
• 5.3.1. Hiện trạng bảo tồn
• 5.3.2. Các mối đe dọa đến loài Nghiến
• 5.3.3. Một số giải pháp bảo tồn và phát triển loài Nghiến tại Bắc Sơn
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Bảo Tồn Loài Nghiến Tại Bắc Sơn Lạng Sơn

Khu bảo tồn loài và sinh cảnh Bắc Sơn, Lạng Sơn được thành lập nhằm bảo tồn hệ sinh thái núi đá vôi đặc trưng, nơi sinh sống của nhiều loài động, thực vật quý hiếm, trong đó có Nghiến (Burretiodendron tonkinense). Đây là một loài cây gỗ quý hiếm, có giá trị kinh tế cao, tuy nhiên, do khai thác quá mức, loài Nghiến đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng. Do đó, việc nghiên cứu và triển khai các giải pháp bảo tồn loài Nghiến tại khu bảo tồn Bắc Sơn là vô cùng cấp thiết, đảm bảo sự tồn tại và phát triển bền vững của loài cây này. Theo Quyết định số 1976/QĐ-TTg ngày 30/10/2014 của Thủ tướng chính phủ khu bảo tồn đã được thành lập và sau đó được phê duyệt quy hoạch tại Quyết định số 2447/QĐ-UBND, ngày 30/11/2018 của UBND tỉnh Lạng Sơn.

1.1. Giá Trị Sinh Thái và Kinh Tế Của Cây Nghiến

Cây Nghiến đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng núi đá vôi, góp phần vào việc điều hòa khí hậu, bảo vệ nguồn nước và chống xói mòn đất. Gỗ Nghiến có giá trị kinh tế cao, được sử dụng trong xây dựng, làm đồ nội thất và thủ công mỹ nghệ. Tuy nhiên, việc khai thác quá mức đã làm suy giảm nghiêm trọng số lượng cây Nghiến trong tự nhiên. Hơn nữa loài Nghiến được xem là loài hẹp sinh cảnh, chỉ sống ở núi đá vôi có độ cao 400 - 1000 mét so với mực nước biển.

1.2. Hiện Trạng Bảo Tồn Nghiến Trên Toàn Cầu và Tại Việt Nam

Trên thế giới, loài Nghiến được xếp vào danh sách các loài bị đe dọa (EN) trong Sách đỏ IUCN. Tại Việt Nam, Nghiến cũng được xếp vào nhóm IIA theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP, cho thấy mức độ nguy cấp của loài cây này. Các nghiên cứu về Nghiến còn hạn chế, đặc biệt là các nghiên cứu chuyên sâu về sinh thái học và các biện pháp bảo tồn hiệu quả. Do đó, một nghiên cứu toàn diện về Nghiến tại khu bảo tồn Bắc Sơn là rất cần thiết. Cần chú trọng các biện pháp bảo tồn và phát triển loài Nghiến tại đây.

II. Thách Thức Trong Bảo Tồn Nghiến Tại Khu Bảo Tồn Bắc Sơn

Mặc dù khu bảo tồn Bắc Sơn có vai trò quan trọng trong việc bảo tồn loài Nghiến, song vẫn còn tồn tại nhiều thách thức. Tình trạng khai thác gỗ trái phép vẫn diễn ra, gây ảnh hưởng tiêu cực đến số lượng và chất lượng cây Nghiến. Bên cạnh đó, việc mở rộng diện tích canh tác, khai thác lâm sản ngoài gỗ và cháy rừng cũng là những mối đe dọa tiềm ẩn. Nhận thức của cộng đồng địa phương về tầm quan trọng của việc bảo tồn Nghiến còn hạn chế, gây khó khăn cho công tác bảo tồn.

2.1. Tình Trạng Khai Thác Gỗ Nghiến Trái Phép Tại Bắc Sơn

Do giá trị kinh tế cao, gỗ Nghiến luôn là mục tiêu của các đối tượng khai thác gỗ trái phép. Việc khai thác trái phép không chỉ làm giảm số lượng cây Nghiến mà còn gây ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của hệ sinh thái rừng. Tình trạng này đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt hơn nữa từ các cơ quan chức năng và sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương. Nghiên cứu đã chỉ ra khai thác gỗ, lấn chiếm đất mở rộng diện tích canh tác, hoạt động khai thác lâm sản ngoài gỗ, lửa rừng là các mối đe dọa đến loài Nghiến.

2.2. Các Hoạt Động Gây Ảnh Hưởng Đến Môi Trường Sống Của Nghiến

Việc mở rộng diện tích canh tác, đặc biệt là canh tác nương rẫy, đã thu hẹp diện tích rừng tự nhiên, làm mất môi trường sống của loài Nghiến. Hoạt động khai thác lâm sản ngoài gỗ như măng, nấm cũng có thể gây ảnh hưởng đến sự tái sinh của cây Nghiến. Bên cạnh đó, cháy rừng, dù là do tự nhiên hay do con người gây ra, đều có thể gây thiệt hại lớn cho quần thể Nghiến. Các hoạt động này cần được kiểm soát chặt chẽ.

2.3. Nhận Thức Cộng Đồng Về Bảo Tồn Loài Nghiến Còn Hạn Chế

Nhận thức của một bộ phận cộng đồng địa phương về tầm quan trọng của việc bảo tồn Nghiến còn hạn chế. Điều này dẫn đến việc họ chưa thực sự tham gia tích cực vào các hoạt động bảo tồn. Công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cần được đẩy mạnh để tạo sự đồng thuận và chung tay của cộng đồng trong việc bảo vệ loài Nghiến.

III. Giải Pháp Bảo Tồn Nghiến Tại Bắc Sơn Cách Tiếp Cận Tổng Thể

Để bảo tồn loài Nghiến một cách hiệu quả, cần áp dụng cách tiếp cận tổng thể, kết hợp các biện pháp bảo tồn tại chỗ (in-situ) và bảo tồn chuyển chỗ (ex-situ). Bảo tồn tại chỗ tập trung vào việc bảo vệ quần thể Nghiến trong môi trường sống tự nhiên của chúng. Bảo tồn chuyển chỗ bao gồm việc thu thập hạt giống, gây trồng cây con và bảo tồn gen tại các vườn ươm, trung tâm nghiên cứu.

3.1. Tăng Cường Quản Lý và Bảo Vệ Rừng Tự Nhiên

Cần tăng cường công tác tuần tra, kiểm soát để ngăn chặn tình trạng khai thác gỗ trái phép, lấn chiếm đất rừng. Đồng thời, cần có biện pháp phòng cháy chữa cháy rừng hiệu quả để giảm thiểu nguy cơ cháy rừng. Việc quản lý và bảo vệ rừng tự nhiên cần được thực hiện một cách chặt chẽ và khoa học. Khu bảo tồn cần phối hợp với các cơ quan chức năng và cộng đồng địa phương để thực hiện nhiệm vụ này. Các hành vi vi phạm Luật lâm nghiệp cần xử lý nghiêm minh.

3.2. Nghiên Cứu Đặc Điểm Sinh Thái và Phát Triển Kỹ Thuật Nhân Giống

Cần tiến hành các nghiên cứu chuyên sâu về đặc điểm sinh thái của loài Nghiến để hiểu rõ hơn về yêu cầu sinh trưởng và phát triển của chúng. Từ đó, có thể xây dựng các biện pháp bảo tồn và phục hồi phù hợp. Đồng thời, cần nghiên cứu và phát triển các kỹ thuật nhân giống hiệu quả để tạo ra nguồn cây giống chất lượng cao, phục vụ cho công tác trồng rừng. Các nghiên cứu cần tập trung vào các yếu tố như ánh sáng, độ ẩm, đất đai và các yếu tố khác ảnh hưởng đến sinh trưởng của cây Nghiến.

3.3. Nâng Cao Nhận Thức Cộng Đồng Về Bảo Tồn Nghiến

Cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức của cộng đồng địa phương về tầm quan trọng của việc bảo tồn Nghiến. Các hình thức tuyên truyền cần đa dạng, phù hợp với từng đối tượng, như tổ chức các buổi nói chuyện, chiếu phim, phát tờ rơi, tổ chức các hoạt động ngoại khóa cho học sinh. Cần khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào các hoạt động bảo tồn, tạo sự đồng thuận và chung tay của mọi người trong việc bảo vệ loài Nghiến.

IV. Trồng Rừng Phục Hồi Giải Pháp Hữu Hiệu Bảo Tồn Loài Nghiến

Trồng rừng phục hồi là một giải pháp quan trọng để tăng số lượng cây Nghiến trong khu bảo tồn. Việc trồng rừng cần được thực hiện theo quy trình kỹ thuật chặt chẽ, đảm bảo cây sinh trưởng và phát triển tốt. Cần lựa chọn các khu vực phù hợp, có điều kiện sinh thái tương đồng với môi trường sống tự nhiên của Nghiến. Đồng thời, cần chú trọng việc chăm sóc và bảo vệ cây sau khi trồng.

4.1. Lựa Chọn Địa Điểm và Chuẩn Bị Đất Trồng Phù Hợp

Việc lựa chọn địa điểm trồng rừng cần dựa trên các yếu tố như độ cao, độ dốc, loại đất và điều kiện ánh sáng. Đất trồng cần được chuẩn bị kỹ lưỡng, đảm bảo tơi xốp, thoát nước tốt và giàu dinh dưỡng. Có thể sử dụng các biện pháp cải tạo đất như bón phân hữu cơ, tạo rãnh thoát nước. Các khu vực có độ dốc lớn cần được xử lý chống xói mòn trước khi trồng.

4.2. Kỹ Thuật Trồng và Chăm Sóc Cây Nghiến Sau Khi Trồng

Cây Nghiến nên được trồng vào mùa mưa, khi độ ẩm không khí cao. Hố trồng cần có kích thước phù hợp với bầu cây. Sau khi trồng, cần tưới nước đầy đủ và che chắn cho cây khỏi ánh nắng trực tiếp. Cần thường xuyên kiểm tra, phát hiện và phòng trừ sâu bệnh hại cho cây. Bón phân định kỳ để cung cấp dinh dưỡng cho cây sinh trưởng.

4.3. Giám Sát và Đánh Giá Hiệu Quả Trồng Rừng Phục Hồi

Cần thường xuyên giám sát và đánh giá hiệu quả của các hoạt động trồng rừng phục hồi. Việc giám sát cần tập trung vào các chỉ tiêu như tỷ lệ sống của cây, tốc độ sinh trưởng và phát triển của cây. Dựa trên kết quả giám sát, có thể điều chỉnh các biện pháp kỹ thuật để đảm bảo hiệu quả cao nhất cho công tác trồng rừng. Cần có hệ thống ghi chép và báo cáo đầy đủ về các hoạt động trồng rừng.

V. Kết Quả Nghiên Cứu và Đánh Giá Hiệu Quả Bảo Tồn Nghiến

Các kết quả nghiên cứu về đặc điểm sinh học, sinh thái của loài Nghiến tại khu bảo tồn Bắc Sơn sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các biện pháp bảo tồn phù hợp. Việc đánh giá hiệu quả của các hoạt động bảo tồn sẽ giúp điều chỉnh và hoàn thiện các giải pháp, đảm bảo mục tiêu bảo tồn Nghiến đạt được kết quả tốt nhất. Việc nghiên cứu đặc điểm lâm học loài Nghiến được thực hiện tại Khu bảo tồn loài và sinh cảnh Bắc Sơn.

5.1. Phân Tích Đặc Điểm Sinh Học và Sinh Thái Của Nghiến

Phân tích đặc điểm hình thái, cấu trúc quần thể, khả năng tái sinh và các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến sinh trưởng của Nghiến. Xác định các điều kiện sinh thái tối ưu cho sự phát triển của loài cây này. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở để xây dựng các biện pháp bảo tồn phù hợp với điều kiện cụ thể của khu bảo tồn Bắc Sơn.

5.2. Đánh Giá Tác Động Của Các Giải Pháp Bảo Tồn

Đánh giá hiệu quả của các biện pháp bảo tồn đã được triển khai, như quản lý và bảo vệ rừng tự nhiên, trồng rừng phục hồi, tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng. Xác định những điểm mạnh, điểm yếu của từng giải pháp và đề xuất các điều chỉnh cần thiết để nâng cao hiệu quả bảo tồn. Cần đánh giá cả tác động tích cực và tiêu cực của các hoạt động bảo tồn.

5.3. Đề Xuất Các Giải Pháp Bảo Tồn Tối Ưu Cho Tương Lai

Dựa trên kết quả nghiên cứu và đánh giá, đề xuất các giải pháp bảo tồn tối ưu cho loài Nghiến tại khu bảo tồn Bắc Sơn trong tương lai. Các giải pháp cần đảm bảo tính khả thi, hiệu quả và bền vững. Cần chú trọng đến việc huy động sự tham gia của cộng đồng địa phương vào các hoạt động bảo tồn.

VI. Kết Luận Và Triển Vọng Bảo Tồn Loài Nghiến Tại Bắc Sơn

Bảo tồn loài Nghiến tại khu bảo tồn Bắc Sơn là một nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết. Để đạt được mục tiêu này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, cộng đồng địa phương và các nhà khoa học. Với những nỗ lực chung, hy vọng rằng quần thể Nghiến tại Bắc Sơn sẽ được bảo tồn và phát triển bền vững, góp phần vào việc bảo tồn đa dạng sinh học của Việt Nam. Với các kết quả nghiên cứu có được sẽ là cơ sở để đề xuất các giải pháp nhằm bảo tồn và phát triển loài Nghiến.

6.1. Tổng Kết Các Giải Pháp Bảo Tồn Hiệu Quả

Nhấn mạnh lại các giải pháp bảo tồn đã được chứng minh là hiệu quả, như quản lý và bảo vệ rừng tự nhiên, trồng rừng phục hồi, tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng. Đề xuất các biện pháp để duy trì và phát huy những kết quả đã đạt được. Cần có sự cam kết lâu dài từ các bên liên quan để đảm bảo tính bền vững của các giải pháp bảo tồn.

6.2. Đề Xuất Các Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Nghiến

Đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo về loài Nghiến, như nghiên cứu sâu hơn về di truyền, sinh lý học và sinh thái học của loài cây này. Nghiên cứu về tác động của biến đổi khí hậu đến quần thể Nghiến và đề xuất các biện pháp thích ứng. Các nghiên cứu cần được thực hiện một cách liên tục và có hệ thống để cung cấp thông tin khoa học cho công tác bảo tồn.

6.3. Tầm Quan Trọng Của Bảo Tồn Nghiến Đối Với Đa Dạng Sinh Học

Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn Nghiến đối với việc bảo tồn đa dạng sinh học nói chung. Bảo tồn Nghiến không chỉ bảo vệ một loài cây quý hiếm mà còn góp phần bảo vệ hệ sinh thái rừng núi đá vôi đặc trưng. Cần có sự nhìn nhận toàn diện về vai trò của Nghiến trong hệ sinh thái và có những hành động cụ thể để bảo vệ loài cây này.

Tổng quan nghiên cứu

Khu bảo tồn loài và sinh cảnh Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn, với diện tích tự nhiên 936,75 ha, là một trong những khu vực có hệ sinh thái rừng núi đá vôi đặc trưng, chứa nhiều loài thực vật quý hiếm, trong đó có loài Nghiến (Burretiodendron tonkinense (A.) Kostem). Loài Nghiến được xếp vào nhóm loài nguy cấp cấp EN theo Sách đỏ Việt Nam 2007 và thuộc nhóm IIA theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP, đang đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng do khai thác gỗ trái phép và các tác động môi trường khác. Mật độ trung bình của loài Nghiến tại khu bảo tồn dao động từ 10 đến 70 cây/ha, trong khi mật độ cây tái sinh trung bình đạt khoảng 260±164 cây/ha với tỷ lệ cây tái sinh triển vọng đạt 41,74±18,28%.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định đặc điểm sinh học, sinh thái của loài Nghiến tại Bắc Sơn, đánh giá hiện trạng bảo tồn và đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát triển bền vững loài này. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 06/2022 đến tháng 10/2023, tập trung khảo sát 12 ô tiêu chuẩn với diện tích mỗi ô 1000 m², nhằm thu thập số liệu về cấu trúc rừng, mật độ cây gỗ và cây tái sinh, cũng như các mối đe dọa đến loài Nghiến.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ góp phần làm rõ đặc điểm sinh thái của loài Nghiến mà còn cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý, bảo tồn đa dạng sinh học tại khu bảo tồn, đồng thời hỗ trợ xây dựng các chính sách phát triển kinh tế - xã hội hài hòa với bảo vệ môi trường sinh thái.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sinh thái rừng, đặc biệt là lý thuyết về cấu trúc tổ thành tầng cây gỗ và cây tái sinh trong hệ sinh thái rừng nhiệt đới núi đá vôi. Mô hình tổ thành cây gỗ được xác định theo chỉ số quan trọng (IV%) dựa trên tỷ lệ số cây và tiết diện ngang thân, giúp đánh giá vai trò sinh thái của từng loài trong cộng đồng thực vật. Ngoài ra, lý thuyết phân bố cây tái sinh theo phân bố Poisson được áp dụng để xác định hình thái phân bố cây trên mặt đất, từ đó đánh giá khả năng tái sinh và phục hồi rừng.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Tổ thành tầng cây gỗ: cấu trúc thành phần loài và vai trò sinh thái trong tầng cây cao.
• Mật độ cây tái sinh: số lượng cây con trên một đơn vị diện tích, phản ánh khả năng phục hồi rừng.
• Chất lượng cây tái sinh: phân loại cây tái sinh theo mức độ phát triển và khả năng sinh trưởng.
• Phân bố cây tái sinh: mô hình phân bố ngẫu nhiên, cụm hoặc cách đều trên mặt đất.
• Mối đe dọa sinh thái: các yếu tố tác động tiêu cực đến sự tồn tại và phát triển của loài.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập qua khảo sát thực địa tại 12 ô tiêu chuẩn, mỗi ô có diện tích 1000 m², tại Khu bảo tồn loài và sinh cảnh Bắc Sơn. Mỗi ô được điều tra chi tiết về thành phần loài cây gỗ, kích thước thân, chiều cao, đường kính tán, mật độ cây gỗ và cây tái sinh. Cỡ mẫu gồm 10 cây Nghiến tiêu chuẩn được đo đạc để đánh giá đặc điểm sinh trưởng.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn ô tiêu chuẩn điển hình, đảm bảo đại diện cho các kiểu thảm thực vật có loài Nghiến phân bố. Phương pháp phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 20.0 và Excel để tính toán các chỉ số sinh trưởng, mật độ, tổ thành và phân bố cây tái sinh. Phân tích thống kê bao gồm tính trung bình, độ lệch chuẩn, hệ số biến thiên và kiểm định phân bố Poisson cho cây tái sinh.

Ngoài ra, phương pháp chuyên gia và phỏng vấn cộng đồng được áp dụng để thu thập thông tin về hiện trạng bảo tồn, các mối đe dọa và nhận thức của người dân địa phương. Bản đồ phân bố loài Nghiến được xây dựng bằng phần mềm MapInfo 12.5, hỗ trợ đánh giá không gian phân bố và đề xuất giải pháp bảo tồn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm sinh trưởng loài Nghiến: Đường kính thân cây Nghiến dao động từ 63,3 cm đến 153,3 cm, trung bình 113,8 cm; chiều cao vút ngọn từ 28 m đến 45 m, trung bình 35,7 m. Mật độ cây gỗ nơi có Nghiến phân bố trung bình 525±40 cây/ha, trong đó mật độ Nghiến là 36±18 cây/ha, chiếm khoảng 6,93% tổng mật độ cây gỗ.

2. Cấu trúc tổ thành tầng cây gỗ: Nghiến có mặt trong công thức tổ thành của 7/12 ô tiêu chuẩn với chỉ số IV% từ 7,4% đến 43,15%, chứng tỏ vai trò quan trọng trong tầng cây cao. Thành phần loài cây gỗ đa dạng, dao động từ 17 đến 27 loài/ô, với các loài ưu thế như Dẻ, Mạy tèo, Trai lý, Trường chua.

3. Tầng cây tái sinh: Mật độ cây tái sinh trung bình đạt 3.307±1.010 cây/ha, trong đó cây tái sinh Nghiến trung bình 260±164 cây/ha. Tỷ lệ cây tái sinh triển vọng đạt 41,74±18,28%, chủ yếu có nguồn gốc từ hạt, phân bố ngẫu nhiên trên mặt đất rừng. Chiều cao cây tái sinh Nghiến chủ yếu dưới 0,5 m, thấp hơn so với các loài khác (>1 m).

4. Các mối đe dọa đến loài Nghiến: Khai thác gỗ trái phép, lấn chiếm đất mở rộng canh tác, khai thác lâm sản ngoài gỗ, cháy rừng, nhận thức cộng đồng còn hạn chế và ảnh hưởng của kinh tế thị trường là những nguyên nhân chính gây suy giảm quần thể Nghiến.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy loài Nghiến tại Bắc Sơn vẫn duy trì được mật độ và cấu trúc sinh trưởng tương đối ổn định, với nhiều cây trưởng thành có kích thước lớn, phản ánh hiệu quả bước đầu của công tác bảo vệ rừng. Tuy nhiên, sự phân bố tái sinh Nghiến chủ yếu ở tầng thấp (<0,5 m) và mật độ tái sinh còn thấp hơn nhiều so với các loài cây khác, cho thấy khả năng phục hồi tự nhiên của loài còn hạn chế.

So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh miền núi phía Bắc khác, mật độ cây Nghiến và tỷ lệ tái sinh tại Bắc Sơn tương đối thấp, phản ánh áp lực khai thác và các mối đe dọa sinh thái vẫn còn hiện hữu. Việc phân bố ngẫu nhiên của cây tái sinh cho thấy môi trường sinh thái chưa hoàn toàn thuận lợi cho sự phát triển đồng đều của loài. Các biểu đồ mật độ cây gỗ và cây tái sinh theo từng ô tiêu chuẩn có thể minh họa rõ sự biến động mật độ và thành phần loài, hỗ trợ đánh giá chi tiết hơn về hiện trạng rừng.

Những kết quả này phù hợp với các báo cáo quốc tế về tình trạng suy giảm đa dạng sinh học do tác động con người, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức cộng đồng và tăng cường quản lý bảo vệ rừng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường công tác quản lý và bảo vệ rừng: Thực hiện nghiêm ngặt các quy định về khai thác gỗ, đặc biệt là kiểm soát chặt chẽ hoạt động khai thác gỗ Nghiến trái phép. Mục tiêu giảm thiểu vi phạm pháp luật về lâm nghiệp trong vòng 2 năm tới, do Hạt Kiểm lâm huyện Bắc Sơn chủ trì.

2. Phát triển chương trình trồng và nhân giống loài Nghiến: Xây dựng các vườn ươm và thực hiện trồng bổ sung cây Nghiến tại các khu vực có mật độ tái sinh thấp, nhằm nâng cao tỷ lệ cây tái sinh triển vọng lên trên 60% trong 3-5 năm tới, phối hợp giữa Khu bảo tồn và các viện nghiên cứu lâm nghiệp.

3. Nâng cao nhận thức cộng đồng địa phương: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, đào tạo về vai trò của loài Nghiến và bảo vệ đa dạng sinh học, nhằm cải thiện nhận thức và giảm thiểu các hành vi tác động tiêu cực đến rừng trong vòng 1-2 năm, do chính quyền địa phương và các tổ chức phi chính phủ thực hiện.

4. Phát triển du lịch sinh thái bền vững: Khai thác tiềm năng cảnh quan và đa dạng sinh học của khu bảo tồn để phát triển du lịch sinh thái, tạo nguồn thu nhập ổn định cho người dân, đồng thời giảm áp lực khai thác rừng. Mục tiêu hoàn thiện kế hoạch phát triển trong 2 năm, do Ban quản lý khu bảo tồn phối hợp với ngành du lịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý tài nguyên rừng và khu bảo tồn: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách quản lý, bảo vệ và phát triển bền vững các loài thực vật quý hiếm, đặc biệt là loài Nghiến.

2. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành Lâm nghiệp, Sinh học, Sinh thái: Tham khảo dữ liệu chi tiết về đặc điểm sinh thái, cấu trúc rừng và phương pháp nghiên cứu thực địa, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu và luận văn.

3. Cộng đồng dân cư địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Nâng cao nhận thức về bảo tồn đa dạng sinh học, áp dụng các giải pháp bảo vệ rừng và phát triển kinh tế bền vững dựa trên tài nguyên rừng.

4. Ngành du lịch sinh thái và phát triển bền vững: Khai thác tiềm năng du lịch sinh thái tại khu bảo tồn, đồng thời bảo vệ môi trường tự nhiên và đa dạng sinh học.

Câu hỏi thường gặp

1. Loài Nghiến có đặc điểm sinh thái nào nổi bật?
   Nghiến là cây gỗ lớn, cao từ 30-45 m, thân tròn thẳng, vỏ dày màu xám nâu, lá dày cứng, hoa đơn tính màu trắng, quả khô hình 5 cạnh tự mở. Loài này ưa sống trên núi đá vôi ở độ cao 400-1000 m, sinh trưởng chậm và có khả năng chịu hạn tốt.

2. Hiện trạng bảo tồn loài Nghiến tại Bắc Sơn như thế nào?
   Mật độ cây Nghiến trung bình khoảng 36 cây/ha, mật độ tái sinh khoảng 260 cây/ha với tỷ lệ cây tái sinh triển vọng 41,74%. Tuy nhiên, loài đang bị đe dọa bởi khai thác gỗ trái phép và các tác động môi trường khác.

3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để khảo sát loài Nghiến?
   Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra thực địa trên 12 ô tiêu chuẩn 1000 m², đo đạc kích thước cây, mật độ, tổ thành tầng cây gỗ và cây tái sinh, kết hợp phân tích thống kê bằng SPSS và Excel, cùng phỏng vấn chuyên gia và cộng đồng.

4. Các mối đe dọa chính đối với loài Nghiến là gì?
   Bao gồm khai thác gỗ trái phép, lấn chiếm đất mở rộng canh tác, khai thác lâm sản ngoài gỗ, cháy rừng, nhận thức cộng đồng thấp và ảnh hưởng của kinh tế thị trường.

5. Giải pháp bảo tồn nào được đề xuất cho loài Nghiến?
   Tăng cường quản lý bảo vệ rừng, phát triển chương trình trồng và nhân giống, nâng cao nhận thức cộng đồng, và phát triển du lịch sinh thái bền vững nhằm giảm áp lực khai thác rừng.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định được đặc điểm sinh trưởng, cấu trúc tổ thành và mật độ tái sinh của loài Nghiến tại Khu bảo tồn Bắc Sơn, với mật độ cây gỗ trung bình 525 cây/ha và mật độ Nghiến 36 cây/ha.
• Loài Nghiến có vai trò sinh thái quan trọng trong tầng cây gỗ, xuất hiện trong công thức tổ thành của 7/12 ô tiêu chuẩn với chỉ số IV% lên đến 43,15%.
• Mật độ tái sinh Nghiến còn thấp và phân bố ngẫu nhiên, cho thấy khả năng phục hồi tự nhiên còn hạn chế.
• Các mối đe dọa chính gồm khai thác gỗ trái phép, lấn chiếm đất, cháy rừng và nhận thức cộng đồng thấp.
• Đề xuất các giải pháp bảo tồn gồm tăng cường quản lý, phát triển nhân giống, nâng cao nhận thức và phát triển du lịch sinh thái bền vững.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp bảo tồn trong vòng 2-5 năm tới, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp. Các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng địa phương được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để bảo vệ và phát triển bền vững loài Nghiến tại Bắc Sơn.