Tổng quan nghiên cứu

Suy tim là một bệnh lý mạn tính ảnh hưởng đến hơn 60 triệu người trên toàn cầu, với khoảng 26 triệu người đang sống chung với bệnh và mỗi năm có thêm khoảng 2 triệu ca mới. Tỷ lệ mắc bệnh suy tim gia tăng theo độ tuổi, đặc biệt ở nhóm trên 70 tuổi chiếm từ 10-20% dân số, đồng thời tỷ lệ tử vong trong vòng 5 năm sau khi mắc bệnh lên tới 50%. Tại Việt Nam, ước tính có hàng triệu người bị suy tim, trong đó hơn 60% bệnh nhân điều trị nội trú tại các khoa Tim mạch được chẩn đoán suy tim với các mức độ khác nhau. Suy tim không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh mà còn tạo ra gánh nặng lớn về chi phí y tế và gánh nặng chăm sóc cho người thân trong gia đình.

Gánh nặng chăm sóc người bệnh suy tim là một vấn đề quan trọng nhưng ít được nghiên cứu sâu tại Việt Nam, đặc biệt tại các bệnh viện tư nhân có quy mô lớn như Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City. Tại đây, chương trình quản lý suy tim theo tiêu chuẩn quốc tế ACC được áp dụng, tuy nhiên gánh nặng của người chăm sóc vẫn chưa được đánh giá đầy đủ. Nghiên cứu này nhằm mục tiêu mô tả thực trạng gánh nặng chăm sóc người bệnh suy tim và phân tích các yếu tố liên quan tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City trong năm 2024. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 80 người chăm sóc là thành viên trong gia đình trực tiếp chăm sóc bệnh nhân suy tim giai đoạn NYHA II-IV, với thời gian thu thập dữ liệu từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2024.

Việc đánh giá gánh nặng chăm sóc không chỉ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống cho người chăm sóc mà còn góp phần cải thiện hiệu quả điều trị và chăm sóc người bệnh suy tim, đồng thời giảm thiểu chi phí và áp lực cho hệ thống y tế. Các chỉ số như điểm gánh nặng theo thang đo Zarit Burden Interview (ZBI) được sử dụng để đo lường mức độ căng thẳng thể chất, tinh thần, xã hội và tài chính của người chăm sóc, từ đó đề xuất các giải pháp hỗ trợ phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên học thuyết điều dưỡng Orem, nhấn mạnh năng lực tự chăm sóc bản thân của người bệnh, trong đó người chăm sóc đóng vai trò hỗ trợ hoàn toàn, một phần hoặc giáo dục sức khỏe để người bệnh có thể tự chăm sóc. Khái niệm gánh nặng chăm sóc được định nghĩa theo Schulz và Martire là những căng thẳng về thời gian, năng lượng, tài chính và tâm lý mà người chăm sóc phải chịu đựng khi hỗ trợ người bệnh.

Bốn loại gánh nặng chính được phân tích gồm:

  • Gánh nặng sức khỏe thể chất: Các vấn đề như mệt mỏi, rối loạn giấc ngủ, đau nhức cơ thể.
  • Gánh nặng sức khỏe tâm thần: Lo âu, trầm cảm, căng thẳng và cảm giác tự trách.
  • Gánh nặng quan hệ xã hội: Ảnh hưởng đến các mối quan hệ gia đình và xã hội, giảm thời gian dành cho bản thân và gia đình khác.
  • Gánh nặng tài chính: Chi phí y tế, chi phí gián tiếp do mất thu nhập hoặc thay đổi công việc.

Thang đo Zarit Burden Interview (ZBI) được sử dụng làm công cụ đánh giá chính, gồm 22 câu hỏi với thang điểm Likert 5 mức, tổng điểm từ 0 đến 88, phản ánh mức độ gánh nặng từ không có đến rất nghiêm trọng. ZBI đã được Việt hóa và chứng minh độ tin cậy cao trong các nghiên cứu trước đây.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp mô tả cắt ngang, với cỡ mẫu 80 người chăm sóc là thành viên gia đình trực tiếp chăm sóc bệnh nhân suy tim giai đoạn NYHA II-IV tại Khoa Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City. Phương pháp chọn mẫu toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ dữ liệu.

Dữ liệu được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp người chăm sóc bằng bộ câu hỏi Zarit Burden Interview và tham khảo hồ sơ bệnh án người bệnh để lấy thông tin nhân khẩu học, tình trạng bệnh và các yếu tố liên quan. Thời gian thu thập dữ liệu từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2024.

Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 20 với các phương pháp thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ %, trung bình, độ lệch chuẩn) và phân tích mối liên quan giữa các biến bằng kiểm định T-test, Chi bình phương với mức ý nghĩa p < 0,05. Các biện pháp kiểm soát sai số bao gồm chuẩn hóa bộ câu hỏi, tập huấn điều tra viên, giám sát quá trình thu thập và kiểm tra nhập liệu.

Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, đảm bảo sự đồng thuận tự nguyện của người tham gia, bảo mật thông tin và quyền rút lui bất cứ lúc nào.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm người chăm sóc: Tuổi trung bình 46,1 ± 11,2 tuổi, trong đó 55% ở nhóm 40-60 tuổi; 72,5% là nữ; 50% có trình độ học vấn trung học phổ thông, 36,3% trung cấp/cao đẳng; 83,7% đã kết hôn; 56,3% là cán bộ viên chức; 70% là con cái người bệnh, 25% là vợ/chồng; thu nhập chủ yếu từ 5-15 triệu đồng/tháng (67,5%).

  2. Thời gian chăm sóc: 67,5% người chăm sóc dành trên 4 giờ/ngày, 47,5% chăm sóc dưới 2 năm, 38,7% trên 4 năm.

  3. Đặc điểm người bệnh: Tuổi trung bình 69,7 ± 16,5 tuổi, 78,7% trên 60 tuổi; 52,5% là nam; bệnh nhân ở giai đoạn NYHA II-IV.

  4. Mức độ gánh nặng chăm sóc: Theo thang điểm ZBI, phần lớn người chăm sóc trải qua gánh nặng từ mức trung bình đến nghiêm trọng, với điểm trung bình phản ánh sự căng thẳng về thể chất, tinh thần, xã hội và tài chính. Gánh nặng tăng cao ở nhóm người chăm sóc dành nhiều thời gian chăm sóc và người bệnh ở giai đoạn suy tim nặng hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, cho thấy người chăm sóc người bệnh suy tim chịu áp lực lớn về thể chất và tinh thần, đặc biệt là phụ nữ và người chăm sóc lâu dài. Việc dành trung bình trên 4 giờ/ngày cho chăm sóc làm tăng nguy cơ mệt mỏi và căng thẳng, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và khả năng chăm sóc hiệu quả.

Gánh nặng tài chính cũng là một yếu tố quan trọng, khi chi phí y tế và chi phí gián tiếp như mất thu nhập do giảm giờ làm việc hoặc bỏ việc tăng lên theo mức độ nặng của bệnh. Mối quan hệ gia đình và xã hội bị ảnh hưởng tiêu cực, làm giảm sự hỗ trợ xã hội và tăng cảm giác cô lập cho người chăm sóc.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tuổi, giới tính, trình độ học vấn, thời gian chăm sóc và mức độ gánh nặng theo ZBI để minh họa rõ ràng các mối liên quan. Bảng phân tích mối liên hệ giữa các yếu tố nhân khẩu học, đặc điểm bệnh và điểm ZBI giúp xác định nhóm nguy cơ cao cần được hỗ trợ.

So với các nghiên cứu trước, nghiên cứu này bổ sung dữ liệu thực tiễn tại một bệnh viện tư nhân lớn, áp dụng tiêu chuẩn quốc tế, góp phần làm rõ bức tranh gánh nặng chăm sóc tại Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp can thiệp phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và hỗ trợ kỹ năng chăm sóc: Tổ chức các khóa tập huấn, tư vấn kỹ năng chăm sóc người bệnh suy tim cho người chăm sóc gia đình nhằm giảm gánh nặng thể chất và tinh thần, nâng cao hiệu quả chăm sóc. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do bệnh viện phối hợp với các chuyên gia điều dưỡng thực hiện.

  2. Phát triển dịch vụ hỗ trợ tâm lý: Cung cấp tư vấn tâm lý, nhóm hỗ trợ cho người chăm sóc để giảm căng thẳng, lo âu và trầm cảm, cải thiện chất lượng cuộc sống. Triển khai trong vòng 1 năm, do trung tâm tâm lý bệnh viện chủ trì.

  3. Hỗ trợ tài chính và chính sách ưu đãi: Xây dựng các chương trình hỗ trợ chi phí điều trị và chăm sóc, giảm gánh nặng tài chính cho người chăm sóc có thu nhập thấp hoặc chăm sóc lâu dài. Thời gian thực hiện 1-2 năm, phối hợp với các cơ quan bảo hiểm và chính quyền địa phương.

  4. Tăng cường truyền thông và giáo dục sức khỏe: Cung cấp thông tin về bệnh suy tim, cách tự chăm sóc và phòng ngừa biến chứng cho người bệnh và người chăm sóc qua các kênh truyền thông, tài liệu hướng dẫn. Thực hiện liên tục, do bệnh viện và các tổ chức y tế cộng đồng phối hợp.

  5. Xây dựng hệ thống chăm sóc tại nhà: Phát triển dịch vụ chăm sóc tại nhà cho người bệnh suy tim nhằm giảm áp lực cho người chăm sóc gia đình và hạn chế tái nhập viện. Thời gian triển khai thử nghiệm trong 1 năm, do bệnh viện và các đơn vị y tế địa phương phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên y tế và điều dưỡng: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để cải tiến quy trình chăm sóc, hỗ trợ người chăm sóc và nâng cao chất lượng điều trị người bệnh suy tim.

  2. Người chăm sóc gia đình: Giúp hiểu rõ về gánh nặng chăm sóc, các yếu tố ảnh hưởng và cách thức giảm thiểu áp lực trong quá trình chăm sóc người bệnh.

  3. Nhà hoạch định chính sách y tế: Cung cấp dữ liệu thực tiễn để xây dựng các chính sách hỗ trợ người chăm sóc, phát triển dịch vụ chăm sóc tại nhà và giảm chi phí y tế.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế: Là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nghiên cứu tiếp theo về chăm sóc người bệnh suy tim và các bệnh mạn tính khác, đồng thời nâng cao nhận thức về vai trò người chăm sóc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Gánh nặng chăm sóc người bệnh suy tim là gì?
    Gánh nặng chăm sóc là những áp lực về thể chất, tinh thần, xã hội và tài chính mà người chăm sóc phải chịu khi hỗ trợ người bệnh suy tim trong sinh hoạt và điều trị hàng ngày.

  2. Ai là người chăm sóc chính trong nghiên cứu này?
    Người chăm sóc chính là thành viên trong gia đình như vợ/chồng, con cái, bố/mẹ, anh/chị em trực tiếp tham gia chăm sóc người bệnh suy tim tại bệnh viện.

  3. Thang đo Zarit Burden Interview (ZBI) được sử dụng như thế nào?
    ZBI gồm 22 câu hỏi đánh giá mức độ căng thẳng của người chăm sóc trên các khía cạnh sức khỏe thể chất, tinh thần, xã hội và tài chính, với thang điểm từ 0 đến 88, điểm càng cao thể hiện gánh nặng càng lớn.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến gánh nặng chăm sóc?
    Thời gian chăm sóc hàng ngày trên 4 giờ, mức độ suy tim nặng (NYHA III-IV), và thu nhập thấp là những yếu tố làm tăng gánh nặng chăm sóc đáng kể.

  5. Làm thế nào để giảm gánh nặng cho người chăm sóc?
    Cần có các chương trình đào tạo kỹ năng chăm sóc, hỗ trợ tâm lý, chính sách tài chính, truyền thông giáo dục sức khỏe và phát triển dịch vụ chăm sóc tại nhà để giảm áp lực cho người chăm sóc.

Kết luận

  • Người chăm sóc người bệnh suy tim tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City chủ yếu là nữ, tuổi trung bình 46,1 tuổi, dành nhiều thời gian chăm sóc trên 4 giờ/ngày.
  • Gánh nặng chăm sóc được đánh giá ở mức trung bình đến nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, tinh thần, quan hệ xã hội và tài chính của người chăm sóc.
  • Các yếu tố liên quan gồm thời gian chăm sóc, mức độ suy tim của người bệnh và thu nhập của người chăm sóc.
  • Nghiên cứu sử dụng thang đo Zarit Burden Interview (ZBI) với độ tin cậy cao, phù hợp với văn hóa Việt Nam.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo, hỗ trợ tâm lý, chính sách tài chính và phát triển dịch vụ chăm sóc tại nhà nhằm giảm gánh nặng cho người chăm sóc trong thời gian tới.

Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho việc nâng cao chất lượng chăm sóc người bệnh suy tim và hỗ trợ người chăm sóc tại Việt Nam. Các nhà quản lý, nhân viên y tế và người chăm sóc nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để cải thiện hiệu quả chăm sóc và giảm thiểu gánh nặng xã hội.