Đổi mới quản lý ngân sách nhà nước tại Việt Nam

• Tác giả: Nguyen Ngoc Sang
• Người hướng dẫn: PGS. Vu Van Han
• Trường học: Truong Dai Hoc Kinh Te Quoc Dan
• Chuyên ngành: Kinh Te Chinh Tri
• Đề tài: Đổi Mới Quản Lý Ngân Sách Nhà Nước
• Loại tài liệu: luan van thac si
• Năm xuất bản: 2004
• Địa điểm: Ha Noi

• LỜI MỞ ĐẦU
• 1. PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
• 1.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
• 1.3. NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI
• 1.4. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.6. KẾT CẤU CỦA ĐỀ TÀI
• 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
• 2.1. VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
• 2.1.1. Khái niệm và bản chất ngân sách Nhà nước
• 2.1.2. Chức năng và vai trò của ngân sách Nhà nước đối với sự phát triển kinh tế - xã hội trong điều kiện kinh tế thị trường
• 2.2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
• 2.2.1. Nhiệm vụ của quản lý ngân sách Nhà nước
• 2.2.2. Nhiệm vụ quản lý tập trung nguồn thu ngân sách Nhà nước
• 2.2.3. Nhiệm vụ quản lý chặt chẽ chi tiêu thuộc ngân sách Nhà nước
• 2.2.4. Nội dung quản lý ngân sách Nhà nước
• 2.2.5. Yêu cầu khách quan phải đổi mới quản lý ngân sách Nhà nước
• 2.2.6. Sự cần thiết phải đổi mới quản lý ngân sách Nhà nước
• 2.2.7. Chính quyền địa phương sử dụng công cụ ngân sách Nhà nước trong phát triển kinh tế - xã hội
• 2.2.8. Kinh nghiệm về quy trình quản lý ngân sách và vai trò của nghị viện ở một số nước trên thế giới
• 2.2.9. Nghị viện duyệt chi các khoản ngân sách và Chính phủ lập ngân sách
• 2.2.10. Sự suy yếu của Nghị viện ở các nước
• 2.2.11. Khôi phục thẩm quyền của Nghị viện trong lĩnh vực ngân sách
• 2.2.12. Vai trò tương lai của Nghị viện
• 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM TỪ 1997 ĐẾN NAY
• 3.1. Khai quát thực trạng quản lý ngân sách Nhà nước ở Việt Nam thời gian qua
• 3.2. Những nội dung liên quan của Nhà nước trong quá trình đổi mới cơ chế quản lý ngân sách Nhà nước
• 3.3. Những thành quả bước đầu trong quản lý ngân sách Nhà nước ở Việt Nam thời gian qua
• 3.4. Những thách thức đối với quá trình tiếp tục đổi mới quản lý ngân sách Nhà nước
• 3.5. Thực trạng công tác quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên
• 3.5.1. Tình hình, đặc điểm chung
• 3.5.2. Đặc điểm tự nhiên - xã hội của địa phương
• 3.5.3. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 1991 - 2003
• 3.5.4. Thực trạng quản lý ngân sách Nhà nước trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên
• 3.5.5. Chính sách tạo nguồn và sử dụng ngân sách Nhà nước
• 3.5.6. Tình hình sử dụng ngân sách Nhà nước trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên
• 3.5.7. Cơ chế phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước hiện hành
• 3.5.8. Thực hiện chu trình quản lý ngân sách: Lập - chấp hành và quyết toán ngân sách Nhà nước
• 3.5.8.1. Công tác lập ngân sách Nhà nước
• 3.5.8.2. Chấp hành ngân sách
• 3.5.8.3. Công tác kế toán và quyết toán ngân sách
• 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TIẾP TỤC ĐỔI MỚI QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
• 4.1. Những quan điểm chung
• 4.2. Một số giải pháp chủ yếu tiếp tục đổi mới quản lý ngân sách Nhà nước
• 4.2.1. Tăng cường quyền hạn, trách nhiệm của Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp trong việc quyết định dự toán ngân sách, phân bổ ngân sách và phê chuẩn quyết toán ngân sách
• 4.2.2. Đổi mới phân cấp quản lý tài chính - ngân sách trên cơ sở đảm bảo
• 4.2.3. Tăng cường chủ động của các Bộ, địa phương, đơn vị sử dụng
• 4.2.4. Đẩy mạnh cải cách hành chính trong quản lý ngân sách, tạo động lực để thúc đẩy tính chủ động, tích cực của địa phương và cơ sở
• 4.2.5. Thực hiện công khai, minh bạch về ngân sách
• 4.2.6. Đổi mới công tác quản lý thu - chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên cho phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội của tỉnh
• 4.2.7. Đổi mới hoạt động thu ngân sách
• 4.2.8. Đổi mới hoạt động chi ngân sách
• 4.2.9. Một số quan điểm đổi mới cơ cấu chi ngân sách Nhà nước
• 4.2.10. Định hướng đổi mới cơ cấu chi ngân sách Nhà nước ở tỉnh Thái Nguyên
• 4.2.11. Tiếp tục đổi mới phân cấp quản lý ngân sách
• 4.2.12. Nâng cao chất lượng công tác lập - chấp hành và quyết toán ngân sách
• 4.2.13. Đổi mới công tác lập kế hoạch ngân sách
• 4.2.14. Đổi mới chấp hành ngân sách Nhà nước
• 4.2.15. Đổi mới công tác quyết toán ngân sách Nhà nước
• 4.2.16. Đổi mới bộ máy quản lý ngân sách Nhà nước
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

I. Tổng Quan Đổi Mới Quản Lý Ngân Sách Nhà Nước Hiện Nay

Trong bối cảnh đổi mới toàn diện của đất nước, quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) đã trải qua nhiều cải cách đáng kể. Đặc biệt, Luật NSNN năm 1996 và sau đó là Luật NSNN sửa đổi năm 2002 đã tạo hành lang pháp lý quan trọng cho việc quản lý và điều hành NSNN hiệu quả hơn. Những nỗ lực này góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội, tăng cường tiềm lực tài chính quốc gia và quản lý thống nhất nền tài chính. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức đặt ra, đòi hỏi sự tiếp tục đổi mới để đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và phát triển bền vững. Cần phân định rõ quyền hạn, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong lĩnh vực ngân sách, tăng cường phân cấp, dân chủ và tự chủ cho địa phương, đơn vị cơ sở. Đồng thời, quy trình quản lý ngân sách cần được cải tiến mạnh mẽ để giảm đầu mối, thủ tục hành chính, tăng hiệu quả quản lý nhà nước nói chung và hiệu quả quản lý tài chính, ngân sách nói riêng.

1.1. Khái niệm và Bản chất của Ngân Sách Nhà Nước Việt Nam

Luật NSNN định nghĩa NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một năm để đảm bảo chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. NSNN không chỉ là công cụ tài chính mà còn phản ánh các quan hệ kinh tế - xã hội, quan hệ lợi ích giữa Nhà nước và các chủ thể khác trong xã hội. Các khoản thu mang tính bắt buộc, còn các khoản chi mang tính cấp phát, không hoàn trả. Hoạt động thu, chi của NSNN gắn liền với quyền lực kinh tế - chính trị của Nhà nước, được thực hiện trên cơ sở luật pháp nhất định. Đằng sau các hoạt động thu, chi là nội dung kinh tế - xã hội, các quan hệ kinh tế, quan hệ lợi ích, trong đó lợi ích quốc gia, lợi ích tổng thể luôn được đặt lên hàng đầu.

1.2. Vai trò của Quản Lý Tài Chính Công trong Phát triển Kinh tế

NSNN đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết vĩ mô nền kinh tế, đảm bảo nguồn lực cho các hoạt động của Nhà nước và thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội. Thông qua NSNN, Nhà nước có thể can thiệp vào nền kinh tế bằng các công cụ như thuế, chi tiêu công, đầu tư công. Hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước có tác động trực tiếp đến tăng trưởng kinh tế, ổn định xã hội và nâng cao đời sống người dân. Việc quản lý NSNN hiệu quả đòi hỏi sự minh bạch, công khai, trách nhiệm giải trình và kiểm soát chặt chẽ.

II. Thách Thức Trong Cải Cách Quản Lý Ngân Sách Nhà Nước

Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu, đổi mới quản lý ngân sách nhà nước vẫn đối mặt với không ít thách thức. Phân cấp ngân sách chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến tình trạng chồng chéo, thiếu trách nhiệm. Cơ chế tự chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp công lập còn nhiều bất cập, chưa tạo động lực để nâng cao hiệu quả hoạt động. Minh bạch ngân sách nhà nước còn hạn chế, gây khó khăn cho việc giám sát và kiểm soát. Quản lý nợ công cần được tăng cường để đảm bảo an toàn tài chính quốc gia. Ứng dụng công nghệ trong quản lý ngân sách còn chậm, chưa đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa.

2.1. Bất Cập Trong Phân Cấp Quản Lý Ngân Sách Hiện Nay

Hệ thống phân cấp ngân sách hiện hành còn nhiều bất cập, chưa đảm bảo tính tự chủ và trách nhiệm của các cấp chính quyền địa phương. Ngân sách địa phương còn phụ thuộc nhiều vào ngân sách trung ương, thiếu chủ động trong việc khai thác nguồn thu và quản lý chi tiêu. Cơ chế phân bổ ngân sách còn mang tính bình quân, chưa gắn với kết quả thực hiện nhiệm vụ. Việc kiểm tra, giám sát của cấp trên đối với cấp dưới còn hình thức, chưa hiệu quả.

2.2. Hạn Chế Về Minh Bạch Ngân Sách Nhà Nước và Giám Sát

Tính minh bạch của NSNN còn hạn chế, gây khó khăn cho việc giám sát và kiểm soát của xã hội. Thông tin về NSNN chưa được công khai đầy đủ, kịp thời và dễ tiếp cận. Cơ chế giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân và các tổ chức xã hội còn yếu. Việc xử lý các vi phạm trong quản lý NSNN chưa nghiêm minh, chưa đủ sức răn đe.

2.3. Rủi Ro Trong Quản Lý Nợ Công và Bội Chi Ngân Sách

Quản lý nợ công cần được tăng cường để đảm bảo an toàn tài chính quốc gia. Tỷ lệ nợ công/GDP có xu hướng tăng, gây áp lực lên NSNN. Hiệu quả sử dụng vốn vay còn thấp, chưa tạo ra nhiều giá trị gia tăng. Bội chi NSNN vẫn ở mức cao, ảnh hưởng đến ổn định kinh tế vĩ mô.

III. Giải Pháp Đổi Mới Cơ Chế Tài Chính và Quản Lý Ngân Sách

Để khắc phục những hạn chế và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp. Tăng cường phân cấp ngân sách, trao quyền tự chủ cho địa phương và đơn vị cơ sở. Đổi mới cơ chế phân bổ ngân sách, gắn với kết quả thực hiện nhiệm vụ. Nâng cao tính minh bạch của NSNN, tăng cường giám sát và kiểm soát. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về NSNN, đảm bảo tính đồng bộ và khả thi. Hiện đại hóa quản lý ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin vào các khâu lập, chấp hành và quyết toán NSNN.

3.1. Tăng Cường Phân Cấp Ngân Sách và Tự Chủ Tài Chính

Cần phân định rõ trách nhiệm và quyền hạn của các cấp chính quyền trong quản lý NSNN. Trao quyền tự chủ cho địa phương trong việc khai thác nguồn thu và quyết định chi tiêu. Xây dựng cơ chế phân bổ ngân sách dựa trên tiêu chí khách quan, minh bạch và gắn với kết quả thực hiện nhiệm vụ. Khuyến khích các địa phương chủ động huy động các nguồn lực xã hội để đầu tư phát triển.

3.2. Nâng Cao Minh Bạch Ngân Sách và Trách Nhiệm Giải Trình

Công khai đầy đủ, kịp thời thông tin về NSNN trên các phương tiện thông tin đại chúng. Xây dựng cơ chế giám sát hiệu quả của Quốc hội, Hội đồng nhân dân và các tổ chức xã hội. Tăng cường trách nhiệm giải trình của các cơ quan, đơn vị sử dụng NSNN. Xử lý nghiêm minh các vi phạm trong quản lý NSNN.

3.3. Ứng Dụng Công Nghệ Trong Quản Lý và Điều Hành Ngân Sách

Ứng dụng công nghệ thông tin vào các khâu lập, chấp hành và quyết toán NSNN. Xây dựng hệ thống thông tin quản lý NSNN đồng bộ, hiện đại. Triển khai các dịch vụ công trực tuyến trong lĩnh vực tài chính, ngân sách. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác tài chính, ngân sách về công nghệ thông tin.

IV. Kiểm Toán Nhà Nước Nâng Cao Hiệu Quả Quản Lý Ngân Sách

Kiểm toán nhà nước đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả của quản lý ngân sách nhà nước. Thông qua hoạt động kiểm toán, các sai phạm, thất thoát trong sử dụng NSNN được phát hiện và xử lý kịp thời. Kiểm toán nhà nước cũng giúp đánh giá hiệu quả của các chương trình, dự án sử dụng vốn NSNN, từ đó đưa ra các kiến nghị để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Để nâng cao vai trò của kiểm toán nhà nước, cần tăng cường tính độc lập, chuyên nghiệp và trách nhiệm của kiểm toán viên.

4.1. Vai Trò của Kiểm Toán Nhà Nước trong Giám Sát Chi Tiêu

Kiểm toán nhà nước có vai trò quan trọng trong việc giám sát chi tiêu NSNN, đảm bảo chi tiêu đúng mục đích, đúng quy định và hiệu quả. Kiểm toán nhà nước thực hiện kiểm toán các khoản chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, chi cho các chương trình, dự án. Thông qua kiểm toán, các sai phạm, thất thoát trong chi tiêu được phát hiện và kiến nghị xử lý.

4.2. Nâng Cao Tính Độc Lập và Chuyên Nghiệp của Kiểm Toán Viên

Để nâng cao vai trò của kiểm toán nhà nước, cần tăng cường tính độc lập và chuyên nghiệp của kiểm toán viên. Kiểm toán viên cần được đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp. Cần có cơ chế bảo vệ kiểm toán viên khi thực hiện nhiệm vụ, tránh bị can thiệp, tác động từ bên ngoài.

V. Kế Hoạch Tài Chính 5 Năm Định Hướng Phát Triển Ngân Sách

Kế hoạch tài chính 5 năm đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng phát triển NSNN, đảm bảo nguồn lực cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Kế hoạch tài chính 5 năm cần được xây dựng trên cơ sở đánh giá kỹ lưỡng tình hình kinh tế - xã hội, dự báo các nguồn thu, chi và xác định các ưu tiên chi tiêu. Việc thực hiện kế hoạch tài chính 5 năm cần được giám sát chặt chẽ, đảm bảo đạt được các mục tiêu đề ra.

5.1. Xây Dựng Kế Hoạch Tài Chính 5 Năm Khả Thi và Hiệu Quả

Kế hoạch tài chính 5 năm cần được xây dựng trên cơ sở đánh giá kỹ lưỡng tình hình kinh tế - xã hội, dự báo các nguồn thu, chi và xác định các ưu tiên chi tiêu. Kế hoạch cần đảm bảo tính khả thi, phù hợp với điều kiện thực tế và có tính linh hoạt để điều chỉnh khi cần thiết.

5.2. Giám Sát Thực Hiện Kế Hoạch Tài Chính và Đánh Giá Kết Quả

Việc thực hiện kế hoạch tài chính 5 năm cần được giám sát chặt chẽ, đảm bảo đạt được các mục tiêu đề ra. Cần có cơ chế đánh giá hiệu quả của việc thực hiện kế hoạch, từ đó rút ra các bài học kinh nghiệm và điều chỉnh cho phù hợp.

VI. Tương Lai Đổi Mới Quản Lý Ngân Sách Nhà Nước Việt Nam

Trong tương lai, đổi mới quản lý ngân sách nhà nước cần tiếp tục được đẩy mạnh để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Cần hoàn thiện hệ thống pháp luật về NSNN, tăng cường phân cấp, minh bạch và trách nhiệm giải trình. Hiện đại hóa quản lý ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin vào các khâu lập, chấp hành và quyết toán NSNN. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác tài chính, ngân sách.

6.1. Hoàn Thiện Thể Chế và Đổi Mới Thể Chế Tài Chính

Cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về NSNN, đảm bảo tính đồng bộ, khả thi và phù hợp với thông lệ quốc tế. Đổi mới thể chế tài chính, tạo môi trường thuận lợi cho các hoạt động kinh tế - xã hội phát triển.

6.2. Phát Triển Nguồn Nhân Lực Cho Quản Lý Ngân Sách

Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác tài chính, ngân sách về chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp và công nghệ thông tin. Xây dựng đội ngũ cán bộ có trình độ cao, đáp ứng yêu cầu của quá trình đổi mới và hội nhập.