Tổng quan nghiên cứu

Việc định hướng nghề nghiệp (ĐHNN) của cha mẹ đối với con cái trong độ tuổi trung học phổ thông (THPT) đóng vai trò quan trọng trong việc xác định hướng đi cuộc đời của thế hệ trẻ, đồng thời ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội địa phương và toàn quốc. Tại khu vực làng nghề thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, nơi có truyền thống nghề mộc mỹ nghệ Đồng Kỵ và nghề sắt thép Đa Hội, ĐHNN của cha mẹ không chỉ phản ánh mong muốn cá nhân mà còn chịu tác động của các điều kiện kinh tế, xã hội đặc thù của làng nghề. Theo thống kê, tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm tuổi 15-24 chiếm khoảng 6.8%, cao nhất trong các nhóm tuổi, trong khi tỷ lệ thất nghiệp ở trình độ đại học là 16.5%, cho thấy sự cần thiết của việc định hướng nghề nghiệp phù hợp ngay từ giai đoạn THPT.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng ĐHNN của cha mẹ đối với con trong độ tuổi THPT tại hai làng nghề Đồng Kỵ và Đa Hội, đồng thời phân tích các yếu tố tác động như nghề nghiệp, trình độ học vấn, thu nhập của cha mẹ và học lực của con. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 3 năm 2017, với phạm vi địa lý tập trung tại thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của gia đình trong việc định hướng nghề nghiệp, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nguồn nhân lực tại các làng nghề truyền thống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết xã hội học cơ bản để phân tích ĐHNN của cha mẹ, bao gồm:

  • Lý thuyết vai trò của Ralph Linton: Nhấn mạnh vai trò của cha mẹ trong gia đình như người định hướng, hỗ trợ con cái trong việc lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với vị trí xã hội và mong đợi của cộng đồng.
  • Lý thuyết trao đổi xã hội của Peter Blau: Giải thích mối quan hệ tương tác giữa cha mẹ và con cái trong quá trình trao đổi, thảo luận về nghề nghiệp, nhằm đạt được sự đồng thuận trong lựa chọn nghề nghiệp.
  • Thuyết lựa chọn hợp lý của George Homans: Phân tích quá trình cha mẹ cân nhắc, tính toán các nguồn lực và lợi ích để đưa ra quyết định định hướng nghề nghiệp tối ưu cho con.
  • Lý thuyết giá trị và hành động xã hội của Talcott Parsons: Định hướng giá trị nghề nghiệp được xem là cơ sở bên trong chi phối hành động của cha mẹ trong việc định hướng nghề nghiệp cho con, phản ánh hệ thống giá trị văn hóa xã hội và chuẩn mực cộng đồng.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: định hướng, nghề nghiệp, định hướng nghề nghiệp, làng nghề, gia đình, nhận thức và hành động xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 150 phiếu trưng cầu ý kiến hợp lệ trong tổng số 160 bảng hỏi phát ra, áp dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên thuận tiện tại các gia đình có con đang học THPT ở làng nghề Đồng Kỵ và Đa Hội. Bên cạnh đó, thực hiện 7 cuộc phỏng vấn sâu với cha mẹ và học sinh để làm rõ nhận thức và hành động định hướng nghề nghiệp.
  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS 16.0, phân tích thống kê mô tả và kiểm định các mối quan hệ giữa các biến số. Dữ liệu định tính được phân tích nội dung nhằm giải thích sâu sắc các hiện tượng xã hội liên quan.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu diễn ra từ ngày 18/02 đến 30/03/2017, đảm bảo tính thời sự và phù hợp với bối cảnh kinh tế - xã hội địa phương.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học và phù hợp với đặc điểm của đối tượng nghiên cứu trong khu vực làng nghề.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về sự cần thiết của ĐHNN: 100% cha mẹ tại làng nghề Đồng Kỵ và Đa Hội khẳng định việc định hướng nghề nghiệp cho con là rất cần thiết hoặc cần thiết, thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến tương lai nghề nghiệp của con cái.

  2. Quan điểm về giá trị học tập và việc làm: 34% cha mẹ cho rằng con phải học giỏi mới có cơ hội tìm việc làm tốt; 26.5% tin rằng học cao giúp thoát ly khỏi nông nghiệp; trong khi 29.3% cho rằng làm giàu không phụ thuộc vào học giỏi hay không. Điều này phản ánh sự đa dạng trong nhận thức về vai trò của học vấn và nghề nghiệp.

  3. Định hướng bậc học cho con: Phần lớn cha mẹ mong muốn con học lên trung cấp, cao đẳng hoặc đại học, với tỷ lệ mong muốn con trai học lên các bậc này là khoảng 70%, con gái là khoảng 68%. Tuy nhiên, vẫn có một bộ phận nhỏ cha mẹ định hướng con học xong THPT sẽ tham gia làm nghề truyền thống tại làng.

  4. Hành động hướng nghiệp của cha mẹ: Khoảng 60% cha mẹ thường xuyên nhắc nhở con học bài, 55% dành thời gian hỗ trợ con học tập, và 40% liên hệ với giáo viên để theo dõi tiến độ học tập của con. Chi phí đầu tư cho học tập chiếm khoảng 20-30% thu nhập gia đình hàng tháng, thể hiện sự đầu tư nghiêm túc của cha mẹ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy cha mẹ tại khu vực làng nghề có nhận thức đúng đắn và quan tâm tích cực đến việc định hướng nghề nghiệp cho con, phù hợp với lý thuyết vai trò và trao đổi xã hội. Sự đa dạng trong quan điểm về giá trị học tập phản ánh sự chuyển đổi trong hệ thống giá trị xã hội, khi các gia đình vừa giữ truyền thống nghề nghiệp vừa hướng tới các giá trị hiện đại như học vấn cao và nghề nghiệp ổn định.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, tỷ lệ cha mẹ mong muốn con học lên cao tại làng nghề tương đối cao, nhưng vẫn tồn tại áp lực kinh tế và truyền thống nghề nghiệp khiến một số gia đình định hướng con theo nghề truyền thống. Hành động hướng nghiệp của cha mẹ thể hiện sự đầu tư về thời gian, công sức và tài chính, góp phần nâng cao hiệu quả định hướng nghề nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ cha mẹ theo từng quan điểm về giá trị học tập, biểu đồ tròn về mức độ đầu tư thời gian và chi phí cho học tập, cũng như bảng so sánh định hướng bậc học giữa con trai và con gái.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tư vấn hướng nghiệp tại trường học và cộng đồng: Phối hợp giữa nhà trường và địa phương tổ chức các buổi tư vấn nghề nghiệp định kỳ, giúp cha mẹ và học sinh hiểu rõ hơn về thị trường lao động và các lựa chọn nghề nghiệp phù hợp. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm, chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, UBND thị xã Từ Sơn.

  2. Phát triển các chương trình đào tạo nghề phù hợp với đặc thù làng nghề: Xây dựng các khóa đào tạo kỹ năng nghề truyền thống kết hợp với kỹ năng quản lý, marketing để nâng cao giá trị sản phẩm và thu nhập. Thời gian: 2 năm, chủ thể: Trung tâm dạy nghề địa phương, các doanh nghiệp làng nghề.

  3. Hỗ trợ tài chính và học bổng cho học sinh có hoàn cảnh khó khăn: Tạo điều kiện cho con em gia đình làng nghề tiếp tục học lên cao, giảm áp lực kinh tế cho gia đình. Thời gian: liên tục, chủ thể: các tổ chức chính quyền, doanh nghiệp và quỹ học bổng.

  4. Tuyên truyền nâng cao nhận thức về giá trị nghề nghiệp đa dạng: Thông qua các phương tiện truyền thông và hoạt động cộng đồng nhằm thay đổi quan niệm về nghề nghiệp, khuyến khích sự lựa chọn nghề phù hợp với năng lực và sở thích cá nhân. Thời gian: 1-3 năm, chủ thể: các cơ quan truyền thông, tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cha mẹ có con trong độ tuổi THPT tại các làng nghề: Giúp hiểu rõ hơn về vai trò và cách thức định hướng nghề nghiệp phù hợp, từ đó hỗ trợ con cái phát triển năng lực và lựa chọn nghề nghiệp hiệu quả.

  2. Nhà quản lý giáo dục và đào tạo nghề: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để xây dựng chính sách đào tạo và tư vấn nghề nghiệp phù hợp với đặc điểm vùng miền và làng nghề.

  3. Các nhà nghiên cứu xã hội học và giáo dục: Tài liệu tham khảo quý giá về mối quan hệ giữa gia đình, nghề nghiệp và sự phát triển nguồn nhân lực trong bối cảnh làng nghề truyền thống.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức phát triển làng nghề: Hiểu được xu hướng định hướng nghề nghiệp của thế hệ trẻ và gia đình, từ đó có chiến lược thu hút và phát triển nguồn nhân lực phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao định hướng nghề nghiệp của cha mẹ lại quan trọng đối với học sinh THPT?
    Định hướng nghề nghiệp của cha mẹ giúp học sinh có cái nhìn rõ ràng về lựa chọn nghề phù hợp với năng lực và thị trường lao động, giảm thiểu tình trạng thất nghiệp và lãng phí nguồn lực. Ví dụ, cha mẹ tại làng nghề Đồng Kỵ thường khuyến khích con học lên cao để có cơ hội việc làm ổn định.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến định hướng nghề nghiệp của cha mẹ?
    Nghề nghiệp, trình độ học vấn, thu nhập của cha mẹ và học lực của con là những yếu tố chính tác động đến định hướng nghề nghiệp. Cha mẹ có trình độ học vấn cao thường mong muốn con học lên đại học, trong khi cha mẹ làm nghề truyền thống có xu hướng định hướng con theo nghề gia đình.

  3. Có sự khác biệt nào trong định hướng nghề nghiệp giữa con trai và con gái không?
    Nghiên cứu cho thấy không có sự khác biệt lớn về định hướng bậc học giữa con trai và con gái, tuy nhiên, cha mẹ có xu hướng mong muốn con trai học lên cao hơn một chút và con gái có thể được định hướng nghề nhẹ nhàng, ổn định hơn.

  4. Cha mẹ đã thực hiện những hành động cụ thể nào để hỗ trợ định hướng nghề nghiệp cho con?
    Cha mẹ thường xuyên nhắc nhở con học bài, dành thời gian hỗ trợ học tập, liên hệ với giáo viên và đầu tư tài chính cho việc học thêm. Khoảng 60% cha mẹ tham gia tích cực vào các hoạt động này.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả định hướng nghề nghiệp trong gia đình làng nghề?
    Cần tăng cường tư vấn nghề nghiệp, phát triển chương trình đào tạo nghề phù hợp, hỗ trợ tài chính cho học sinh và tuyên truyền nâng cao nhận thức về giá trị nghề nghiệp đa dạng. Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng là yếu tố then chốt.

Kết luận

  • Cha mẹ tại làng nghề Đồng Kỵ và Đa Hội nhận thức rõ tầm quan trọng của việc định hướng nghề nghiệp cho con trong độ tuổi THPT, với 100% cha mẹ đánh giá việc này là cần thiết hoặc rất cần thiết.
  • Đa số cha mẹ mong muốn con học lên trung cấp, cao đẳng hoặc đại học, thể hiện sự coi trọng học vấn và mong muốn con có nghề nghiệp ổn định, phù hợp với xu thế phát triển kinh tế.
  • Hành động hướng nghiệp của cha mẹ được thể hiện qua việc nhắc nhở, hỗ trợ học tập và đầu tư tài chính, góp phần nâng cao hiệu quả định hướng nghề nghiệp.
  • Các yếu tố như nghề nghiệp, trình độ học vấn, thu nhập của cha mẹ và học lực của con có ảnh hưởng đáng kể đến định hướng nghề nghiệp.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả định hướng nghề nghiệp, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cho các làng nghề truyền thống.

Tiếp theo, cần triển khai các chương trình tư vấn nghề nghiệp và đào tạo phù hợp, đồng thời tăng cường sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và cộng đồng để hỗ trợ học sinh phát triển nghề nghiệp bền vững. Đề nghị các nhà quản lý giáo dục và các tổ chức liên quan quan tâm và áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu này nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại các làng nghề truyền thống.