Tổng quan nghiên cứu

Nông thôn Việt Nam chiếm diện tích rộng lớn và là nơi sinh sống của phần đông dân cư, đóng vai trò quan trọng trong sản xuất nông nghiệp và bảo tồn văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, sự chênh lệch về phát triển giữa nông thôn và thành thị vẫn còn lớn, đặc biệt về cơ sở hạ tầng, thu nhập và chất lượng cuộc sống. Tại huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam, chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2011-2015 đã đạt được một số kết quả tích cực như 6 xã đạt chuẩn NTM, hạ tầng được cải thiện, tỷ lệ hộ nghèo giảm dần. Tuy nhiên, tiến độ xây dựng còn chậm, nhận thức của cán bộ và người dân chưa đầy đủ, nguồn lực huy động còn hạn chế và một số chính sách chưa phát huy hiệu quả.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng xây dựng NTM tại huyện Thăng Bình trong giai đoạn 2011-2015, đánh giá thành tựu và hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp đẩy nhanh quá trình xây dựng NTM giai đoạn 2016-2025. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam và thời gian nghiên cứu thực trạng từ 2011 đến 2015, giải pháp cho giai đoạn 2016-2025. Mục tiêu nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng NTM, góp phần cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa nông thôn và thành thị, đồng thời bảo tồn văn hóa và môi trường sinh thái.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết phát triển nông thôn hiện đại, trong đó có lý thuyết phát triển bền vững của Dower (2001) với bốn nguyên tắc: bền vững về con người, kinh tế, môi trường và tổ chức. Lý thuyết này nhấn mạnh phát triển phải toàn diện, dựa vào cộng đồng và có sự tham gia của nhiều khu vực. Ngoài ra, luận văn tham khảo quan điểm của OECD về phát triển nông thôn đa ngành, đa chiều, bao gồm các khía cạnh kinh tế, xã hội, môi trường và thể chế, đồng thời có tính động theo thời gian và không gian lãnh thổ.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: nông thôn, phát triển nông thôn, nông thôn mới, xây dựng nông thôn mới và bộ tiêu chí quốc gia về NTM. Bộ tiêu chí quốc gia gồm 19 tiêu chí về quy hoạch, hạ tầng, sản xuất, văn hóa, môi trường, an ninh trật tự, thu nhập, giáo dục, y tế, tổ chức chính trị xã hội... Đây là cơ sở để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp xây dựng NTM tại huyện Thăng Bình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận biện chứng duy vật và phương pháp lôgíc thống nhất với lịch sử để phân tích mối quan hệ và sự phát triển của các yếu tố trong xây dựng NTM. Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Nghiên cứu mô tả: cung cấp cái nhìn tổng quan về quá trình xây dựng NTM.
  • Nghiên cứu lịch sử: đánh giá thực trạng giai đoạn 2011-2015.
  • Nghiên cứu tương quan: tổng hợp kinh nghiệm trong và ngoài nước.
  • Nghiên cứu định tính: phân tích điều kiện kinh tế, xã hội, tự nhiên đặc thù của huyện Thăng Bình.
  • Phương pháp trừu tượng hóa khoa học: xác định bản chất cốt lõi và đề xuất giải pháp khả thi.

Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu thứ cấp từ Niên giám thống kê huyện Thăng Bình, báo cáo kinh tế xã hội, kết quả thực hiện 19 tiêu chí NTM, kế hoạch trung hạn giai đoạn 2016-2020, cùng phỏng vấn các cán bộ chủ chốt của huyện và xã. Cỡ mẫu khảo sát bao gồm các cán bộ xã, huyện và đại diện hộ dân tham gia xây dựng NTM. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Microsoft Excel, phân tích thống kê mô tả, so sánh và tổng hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiến độ xây dựng NTM còn chậm: Đến cuối năm 2015, huyện Thăng Bình có 6 xã đạt chuẩn NTM, chiếm khoảng 30% tổng số xã. Tiến độ này chưa đạt mục tiêu đề ra cho giai đoạn 2011-2015. Một số xã còn chậm trong việc hoàn thiện các tiêu chí về hạ tầng, sản xuất và môi trường.

  2. Cơ sở hạ tầng được cải thiện rõ rệt: Hệ thống giao thông nông thôn, thủy lợi, điện, trường học, trạm y tế được đầu tư nâng cấp. Tỷ lệ hộ dân sử dụng điện đạt trên 95%, đường giao thông liên xã được bê tông hóa trên 70%, góp phần nâng cao điều kiện sản xuất và sinh hoạt.

  3. Thu nhập và giảm nghèo: Thu nhập bình quân đầu người năm 2015 đạt khoảng 85% mức bình quân chung của tỉnh Quảng Nam. Tỷ lệ hộ nghèo giảm từ khoảng 15% năm 2011 xuống còn dưới 10% năm 2015, cho thấy hiệu quả bước đầu trong cải thiện đời sống người dân.

  4. Nhận thức và sự tham gia của người dân còn hạn chế: Một bộ phận cán bộ và người dân chưa hiểu rõ nội dung, mục tiêu của chương trình NTM, dẫn đến việc huy động nguồn lực và thực hiện các tiêu chí chưa đồng đều. Một số xã còn tình trạng huy động quá sức dân, gây áp lực tài chính và tâm lý tiêu cực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tiến độ xây dựng NTM chậm chủ yếu do hạn chế về nguồn lực tài chính, nhân lực và nhận thức của cộng đồng. So với các huyện điểm trong tỉnh như Phú Ninh, Thăng Bình còn thiếu sự đồng bộ trong chỉ đạo và huy động nguồn lực xã hội. Cơ sở hạ tầng được cải thiện là kết quả của sự đầu tư từ ngân sách nhà nước và sự đóng góp của người dân, tuy nhiên, việc duy trì và phát huy hiệu quả các công trình còn gặp khó khăn do thiếu quản lý và bảo trì.

Thu nhập và giảm nghèo có sự cải thiện nhưng chưa bền vững do sản xuất nông nghiệp còn manh mún, năng suất thấp, chưa đa dạng hóa sinh kế. Việc đào tạo nghề và phát triển kinh tế phi nông nghiệp chưa được chú trọng đúng mức. Nhận thức hạn chế của người dân và cán bộ xã ảnh hưởng đến sự tham gia tích cực và hiệu quả của chương trình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tiến độ đạt chuẩn các tiêu chí NTM theo từng năm, bảng so sánh tỷ lệ hộ nghèo và thu nhập bình quân đầu người qua các năm, biểu đồ cơ cấu nguồn lực đầu tư xây dựng NTM. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự tiến bộ và những tồn tại cần khắc phục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế chính sách và tăng cường chỉ đạo: Cần xây dựng và điều chỉnh các chính sách phù hợp với đặc thù địa phương, tăng cường vai trò chỉ đạo, giám sát của các cấp chính quyền huyện và xã. Thời gian thực hiện ưu tiên trong 2 năm đầu giai đoạn 2016-2018.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Tổ chức các chương trình truyền thông, tập huấn cho cán bộ và người dân về mục tiêu, nội dung và lợi ích của xây dựng NTM nhằm nâng cao sự đồng thuận và tham gia tích cực. Chủ thể thực hiện là các ban chỉ đạo huyện, xã phối hợp với các tổ chức đoàn thể.

  3. Phát triển kinh tế đa dạng, nâng cao thu nhập: Khuyến khích phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa, ứng dụng khoa học kỹ thuật, đồng thời thúc đẩy các ngành nghề phi nông nghiệp, dịch vụ tại nông thôn. Đào tạo nghề và hỗ trợ tiếp cận vốn cho người dân là trọng tâm trong 5 năm tới.

  4. Huy động và sử dụng hiệu quả nguồn lực: Tăng cường huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư, đảm bảo minh bạch, hiệu quả trong quản lý và sử dụng. Xây dựng cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp và nông thôn.

  5. Bảo vệ môi trường và phát triển văn hóa xã hội: Thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường sinh thái, duy trì cảnh quan nông thôn, bảo tồn văn hóa truyền thống. Tăng cường các hoạt động văn hóa, thể thao, nâng cao chất lượng giáo dục và y tế tại địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp xây dựng NTM, từ đó nâng cao hiệu quả chỉ đạo, điều hành chương trình tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên cao học ngành kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và dữ liệu thực tiễn để tham khảo, phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn: Hiểu rõ bối cảnh, nhu cầu và cơ hội đầu tư, từ đó xây dựng các dự án phù hợp, góp phần phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

  4. Người dân và các tổ chức cộng đồng tại huyện Thăng Bình: Nâng cao nhận thức về vai trò, trách nhiệm và quyền lợi trong xây dựng NTM, thúc đẩy sự tham gia tích cực và phát huy nội lực cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới là gì và tại sao quan trọng?
    Xây dựng NTM là quá trình cải thiện toàn diện về kinh tế, xã hội, văn hóa, môi trường và hạ tầng kỹ thuật ở nông thôn nhằm nâng cao đời sống người dân và thu hẹp khoảng cách với thành thị. Đây là nhiệm vụ trọng tâm để phát triển bền vững đất nước.

  2. Tiêu chí đánh giá xã đạt chuẩn nông thôn mới gồm những gì?
    Bộ tiêu chí quốc gia gồm 19 tiêu chí về quy hoạch, giao thông, thủy lợi, điện, trường học, y tế, thu nhập, hộ nghèo, tổ chức sản xuất, văn hóa, môi trường, an ninh trật tự... Mỗi xã phải đạt đủ các tiêu chí này để được công nhận.

  3. Những khó khăn chính trong xây dựng NTM tại huyện Thăng Bình là gì?
    Tiến độ xây dựng còn chậm, nhận thức của cán bộ và người dân chưa đầy đủ, nguồn lực huy động hạn chế, sản xuất nông nghiệp manh mún, thu nhập chưa bền vững, quản lý và bảo trì hạ tầng chưa hiệu quả.

  4. Làm thế nào để nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn?
    Đa dạng hóa sinh kế, phát triển sản xuất hàng hóa, ứng dụng khoa học kỹ thuật, đào tạo nghề, hỗ trợ tiếp cận vốn và thị trường, phát triển kinh tế phi nông nghiệp và dịch vụ tại nông thôn.

  5. Vai trò của cộng đồng dân cư trong xây dựng NTM như thế nào?
    Cộng đồng dân cư là chủ thể của quá trình phát triển, vừa là người thực hiện, vừa là người thụ hưởng thành quả. Sự tham gia tích cực của người dân giúp huy động nội lực, đảm bảo tính bền vững và hiệu quả của chương trình.

Kết luận

  • Huyện Thăng Bình đã đạt được những kết quả bước đầu trong xây dựng NTM giai đoạn 2011-2015 với 6 xã đạt chuẩn, hạ tầng được cải thiện và tỷ lệ hộ nghèo giảm.
  • Tiến độ xây dựng còn chậm, nhận thức và huy động nguồn lực chưa đồng đều, sản xuất nông nghiệp chưa phát triển bền vững là những hạn chế cần khắc phục.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách, nâng cao nhận thức, phát triển kinh tế đa dạng, huy động nguồn lực và bảo vệ môi trường nhằm đẩy nhanh tiến trình xây dựng NTM giai đoạn 2016-2025.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cấp quản lý, nhà nghiên cứu, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư trong phát triển nông thôn.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát chặt chẽ tiến độ và hiệu quả, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách phù hợp với thực tiễn địa phương.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm góp phần thúc đẩy phát triển nông thôn bền vững tại huyện Thăng Bình và các địa phương tương tự.