Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) được triển khai rộng khắp trên cả nước nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội khu vực nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tính đến năm 2018, cả nước có khoảng 36% số xã đạt chuẩn NTM, tuy nhiên tiến độ xây dựng NTM ở các tỉnh miền núi phía Bắc, trong đó có huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ, còn chậm với chỉ 5 xã đạt chuẩn. Huyện Đoan Hùng có diện tích tự nhiên 30.285 ha, dân số khoảng 122.875 người, kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp với tỷ trọng lao động nông thôn chiếm khoảng 71%. Mặc dù có nhiều tiềm năng phát triển, huyện vẫn còn nhiều khó khăn như hạ tầng thấp kém, thu nhập bình quân đầu người năm 2018 chỉ đạt 23,2 triệu đồng, tỷ lệ hộ nghèo còn cao và việc chuyển dịch cơ cấu lao động còn chậm.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng triển khai chương trình xây dựng NTM trên địa bàn huyện Đoan Hùng giai đoạn 2016-2018, đánh giá những thuận lợi, khó khăn và đề xuất các giải pháp tăng cường thực hiện chương trình đến năm 2020. Nghiên cứu tập trung vào 27 xã và 1 thị trấn, với phạm vi thời gian khảo sát từ năm 2016 đến hết năm 2018, đồng thời đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế của huyện nhằm nâng cao hiệu quả và tiến độ xây dựng NTM. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách phát triển nông thôn bền vững, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn mới, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển bền vững nông thôn: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và phát huy văn hóa truyền thống trong xây dựng NTM.
  • Mô hình 19 tiêu chí quốc gia về NTM: Bộ tiêu chí do Chính phủ ban hành, bao gồm các nhóm tiêu chí về quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị.
  • Khái niệm về huy động nguồn lực cộng đồng: Vai trò của sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM, dựa trên kinh nghiệm quốc tế như phong trào làng mới Hàn Quốc và phong trào OVOP Thái Lan.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: nông thôn mới, tiêu chí NTM, huy động nguồn lực cộng đồng, chuyển dịch cơ cấu lao động, phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê từ Chi cục Thống kê huyện Đoan Hùng, báo cáo của các cơ quan quản lý địa phương, khảo sát thực tế tại 27 xã và 1 thị trấn trong giai đoạn 2016-2018.
  • Phương pháp thu thập số liệu: Thu thập số liệu thứ cấp từ các báo cáo chính thức, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và người dân, khảo sát hiện trạng hạ tầng và sản xuất.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích tổng hợp, thống kê mô tả, so sánh tiến độ thực hiện các tiêu chí NTM theo từng năm và từng xã; phân tích SWOT để đánh giá thuận lợi, khó khăn; so sánh với các mô hình xây dựng NTM trong nước và quốc tế.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ 27 xã và 1 thị trấn trên địa bàn huyện được nghiên cứu nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.
  • Timeline nghiên cứu: Từ năm 2016 đến hết năm 2018 khảo sát thực trạng, đến năm 2019 phân tích và đề xuất giải pháp, định hướng thực hiện đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiến độ xây dựng NTM: Đến năm 2018, huyện Đoan Hùng có 5 xã đạt chuẩn NTM, chiếm khoảng 18,5% tổng số xã; 2 xã đạt 15-18 tiêu chí; 23 xã đạt từ 10-14 tiêu chí; không còn xã dưới 9 tiêu chí. So với mục tiêu 50% xã đạt chuẩn vào năm 2020, tiến độ còn chậm.

  2. Nguồn lực đầu tư: Tổng vốn đầu tư giai đoạn 2011-2018 đạt khoảng 415,57 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách Trung ương và tỉnh chiếm 48%, vốn ngân sách huyện và xã chiếm 39%, còn lại là huy động từ nhân dân và các nguồn khác. Nguồn vốn huy động từ cộng đồng chiếm khoảng 20% tổng vốn đầu tư, thể hiện sự tham gia tích cực của người dân.

  3. Cơ cấu kinh tế và thu nhập: Tỷ trọng ngành nông nghiệp giảm từ 39% năm 2016 xuống còn 33,3% năm 2018; ngành công nghiệp và dịch vụ tăng lên lần lượt 23,6% và 43,7%. Thu nhập bình quân đầu người tăng từ 16,7 triệu đồng năm 2016 lên 23,2 triệu đồng năm 2018, tăng khoảng 39%. Tuy nhiên, thu nhập này vẫn thấp hơn mức mục tiêu đề ra cho khu vực miền núi.

  4. Hạ tầng và dịch vụ xã hội: Đến năm 2018, 35% số xã có đường giao thông trục xã được nhựa hóa hoặc bê tông hóa; 50% số xã đạt chuẩn y tế; 30% số xã có nhà văn hóa đạt chuẩn; 50% số xã có hệ thống điện phục vụ sinh hoạt và sản xuất. Các chỉ tiêu này đều thấp hơn mục tiêu đề ra cho năm 2020.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tiến độ xây dựng NTM chậm là do nguồn lực đầu tư hạn chế, đặc biệt là vốn ngân sách và huy động nội lực tại chỗ chưa đạt hiệu quả cao. Việc chuyển dịch cơ cấu lao động và sản xuất còn chậm, trình độ lao động chưa đáp ứng yêu cầu sản xuất hàng hóa quy mô lớn. Hạ tầng kinh tế - xã hội chưa đồng bộ, đặc biệt là giao thông, y tế và giáo dục chưa đạt chuẩn theo tiêu chí quốc gia.

So sánh với các mô hình xây dựng NTM thành công trong nước như huyện Hoài Đức (Hà Nội) và huyện Nga Sơn (Thanh Hóa), huyện Đoan Hùng còn thiếu sự đồng bộ trong chỉ đạo, huy động nguồn lực và phát huy vai trò cộng đồng. Kinh nghiệm quốc tế từ Hàn Quốc và Thái Lan cho thấy vai trò lãnh đạo quyết liệt, sự tham gia tích cực của người dân và chính sách hỗ trợ phù hợp là yếu tố then chốt để thúc đẩy xây dựng NTM hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tiến độ đạt tiêu chí NTM theo năm, bảng phân bổ nguồn vốn đầu tư và biểu đồ cơ cấu kinh tế giai đoạn 2016-2018 để minh họa rõ nét các kết quả và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường huy động và quản lý nguồn lực: Đẩy mạnh vận động người dân đóng góp công sức, tài chính và đất đai; tăng cường phối hợp giữa các cấp chính quyền để sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư; thiết lập cơ chế minh bạch, giám sát chặt chẽ nguồn vốn. Mục tiêu nâng tỷ lệ huy động nội lực lên ít nhất 30% tổng vốn đầu tư trong giai đoạn 2019-2020. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Ban chỉ đạo xây dựng NTM.

  2. Đẩy nhanh hoàn thiện hạ tầng kinh tế - xã hội: Ưu tiên đầu tư nâng cấp giao thông nông thôn, hệ thống điện, trường học, trạm y tế và nhà văn hóa; phấn đấu đến năm 2020 có ít nhất 70% xã đạt chuẩn các tiêu chí hạ tầng. Chủ thể thực hiện: Sở Giao thông Vận tải, Sở Y tế, UBND các xã.

  3. Phát triển sản xuất và chuyển dịch cơ cấu lao động: Hỗ trợ đào tạo nghề, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất; khuyến khích hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung, phát triển hợp tác xã và doanh nghiệp nông nghiệp; mục tiêu giảm tỷ lệ lao động nông nghiệp xuống dưới 30% vào năm 2020. Chủ thể thực hiện: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội, Phòng Nông nghiệp huyện.

  4. Nâng cao nhận thức và sự tham gia của cộng đồng: Tăng cường công tác tuyên truyền, tập huấn về xây dựng NTM; phát động phong trào thi đua, khen thưởng các cá nhân, tập thể có thành tích; xây dựng mô hình khu dân cư kiểu mẫu, vườn mẫu để nhân rộng. Chủ thể thực hiện: Ban Tuyên giáo huyện, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp xây dựng NTM tại huyện miền núi, từ đó hoạch định chính sách phù hợp.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTM, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực phát triển nông thôn: Tham khảo để thiết kế chương trình hỗ trợ, đầu tư phát triển sản xuất và hạ tầng.

  4. Cộng đồng dân cư và các hợp tác xã nông nghiệp: Nắm bắt các tiêu chí, yêu cầu và giải pháp để chủ động tham gia xây dựng NTM, nâng cao đời sống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới là gì?
    Xây dựng NTM là quá trình phát triển toàn diện khu vực nông thôn theo các tiêu chí quốc gia về hạ tầng, sản xuất, văn hóa, môi trường và chính trị nhằm nâng cao đời sống người dân.

  2. Tiến độ xây dựng NTM ở huyện Đoan Hùng hiện ra sao?
    Đến năm 2018, huyện có 5 xã đạt chuẩn NTM, chiếm khoảng 18,5%, còn thấp so với mục tiêu 50% vào năm 2020 do nhiều khó khăn về nguồn lực và hạ tầng.

  3. Nguyên nhân chính khiến tiến độ xây dựng NTM chậm?
    Nguồn vốn đầu tư hạn chế, chuyển dịch cơ cấu lao động chậm, trình độ lao động thấp, hạ tầng chưa đồng bộ và sự tham gia của cộng đồng chưa mạnh mẽ.

  4. Các giải pháp quan trọng để đẩy nhanh xây dựng NTM?
    Tăng cường huy động nguồn lực, hoàn thiện hạ tầng, phát triển sản xuất và chuyển dịch lao động, nâng cao nhận thức và sự tham gia của người dân.

  5. Kinh nghiệm quốc tế nào có thể áp dụng cho huyện Đoan Hùng?
    Phong trào làng mới Hàn Quốc và phong trào OVOP Thái Lan nhấn mạnh vai trò lãnh đạo quyết liệt, huy động cộng đồng và chính sách hỗ trợ phù hợp, có thể tham khảo để áp dụng.

Kết luận

  • Huyện Đoan Hùng đã đạt được một số kết quả tích cực trong xây dựng NTM với 5 xã đạt chuẩn và nhiều tiêu chí được cải thiện.
  • Tiến độ xây dựng NTM còn chậm so với mục tiêu do nhiều khó khăn về nguồn lực, hạ tầng và chuyển dịch cơ cấu lao động.
  • Nghiên cứu đã phân tích kỹ thực trạng, thuận lợi, khó khăn và đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường hiệu quả thực hiện chương trình.
  • Các giải pháp tập trung vào huy động nguồn lực, hoàn thiện hạ tầng, phát triển sản xuất và nâng cao sự tham gia của cộng đồng.
  • Đề nghị các cấp chính quyền huyện Đoan Hùng triển khai đồng bộ các giải pháp, tăng cường giám sát và đánh giá tiến độ để đạt mục tiêu xây dựng NTM đến năm 2020.

Hành động tiếp theo: Cán bộ quản lý và các bên liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức các đợt đánh giá định kỳ để điều chỉnh kịp thời. Đề nghị các nhà nghiên cứu tiếp tục theo dõi, cập nhật và mở rộng nghiên cứu nhằm hỗ trợ phát triển bền vững nông thôn huyện Đoan Hùng.